به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، آخرین روزهای فصل برگ‌ریزان مدت‌هاست با نام «پژوهش» گره خورده و همین مساله باعث می‌شود برای پژوهش، هفته‌ای را در نظر بگیرند و نمایشگاه‌ها برپا شود و از افرادی در این زمینه تجلیل کنند. ما هم در این فرصت یک‌هفته‌ای شرایط را مناسب دیده و سراغ برخی موضوعات در این زمینه رفتیم. در شماره امروز با چهارتن از معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی چالش‌های موجود بر سر راه تحقیق و پژوهش در کشور را بررسی کرده‌ایم و آنها نیز نکات مدنظر خود را با «فرهیختگان» در میان گذاشتند.

علی نیازی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی/

حمایت از مجلات داخلی برای چاپ مقالات

در ابتدا وضعیت پژوهشی واحد تهران مرکزی را تشریح کنید.

واحد تهران مرکزی یکی از بزرگ‌ترین واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی است که حدود 60 هزار دانشجو و هزار هیات‌علمی در آن فعالیت دارند، طبیعتا با توجه به این حجم از دانشجو و هیات‌علمی جایگاه پژوهشی بالایی را می‌تواند داشته باشد. این واحد وظیفه خطیری برعهده گرفته و براساس رویکرد و سیاستگذاری دانشگاه آزاد اسلامی بناست دو ماموریت داشته باشد که امسال یک ماموریت دیگر نیز به آن افزوده شده و درحال حاضر این واحد دانشگاهی سه ماموریت را دنبال می‌کند. حدود دو سال است که به علت تمرکز روی دو برنامه علمی محیط‌زیست و علوم مهندسی ورزش پیشرفت‌های مناسبی را در این دو حوزه شاهد هستیم. هدف برنامه علمی، ماموریت یا همان پایش، همگرایی و هدفمندکردن پژوهش‌هایی است که در سطح دانشگاه و تحصیلات تکمیلی و اعضای هیات‌علمی انجام می‌شود. اگر ما تحت‌عنوان محیط‌زیست برنامه‌ای را پذیرفته‌ایم به این معنی است که برویم و چالش‌های این حوزه را شناسایی و سپس راهکارهای مناسب با آن را اتخاذ کنیم؛ سپس براساس نیازهای جامعه و صنعت اقدامات مناسب را انجام دهیم. ما این چالش‌های اصلی را در همه برنامه‌ها تبدیل به نظام موضوعاتی کرده‌ایم که آنها موضوع تحقیق و پروژه‌های اعضای هیات‌علمی و دانشجویان را شامل می‌شوند. این یک نوآوری بوده که در سطح دانشگاه آزاد اسلامی انجام گرفته است. ما در زمینه محیط‌زیست چالش‌های آن را شناسایی و در این خصوص اقدام کرده‌ایم که بسیار مهم است. وقتی ما می‌گوییم محیط‌زیست، به این معنی نیست که فقط در سطح دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی تحقیق کرده‌ایم. ما 100 تیم آموزشی و پژوهشی را درگیر بحث‌ها و جنبه‌های مختلف محیط‌زیست کرده‌ایم و به جای آنکه این تحقیقات و پروژه‌ها پراکنده انجام شوند، یک همگرایی را در آن ایجاد کرده‌ایم که باید همه در زمینه علوم مهندسی ورزشی یا محیط‌زیست کار کنند، امیدوارم با این روش چالش‌های اصلی صنعت و دانشگاه حل شود. واحد تهران مرکزی به دلیل اینکه دانشجویان تحصیلات تکمیلی فراوانی در تمام رشته‌ها دارد به فکر ساماندهی پایان‌نامه و رساله‌های دکتری نیز بود که در فاز اول، ساختار اداری و بحث‌های کمی را پیگیری کردیم، در فاز دوم بحث‌های اجرا و رسیدن به مرحله دفاع و در فاز سوم بحث کیفیت را گذراندیم. وقتی ما از کیفیت در پایان‌نامه‌ها حرف می‌زنیم درواقع می‌خواهیم این کیفیت براساس پایش اجرا شود. از سویی دیگر پس از تجمیع واحد تهران مرکزی به دنبال آن بودیم که آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های سطح شهر را در مجتمع نیایش این دانشگاه تجمیع کنیم. این طرح تا ماه آینده به بهره‌برداری خواهد رسید که در آن بیش از 50 آزمایشگاه تحقیقاتی وجود خواهد داشت.

با توجه به توضیحاتی که ارائه کردید، در واحد تهران مرکزی چند تیم تحقیقاتی یا موضوع تحقیقاتی وجود دارد که دانشجویان و استادان روی آنها فعالیت پژوهشی انجام می‌دهند؟

درخصوص برنامه علمی محیط‌زیست و علوم مهندسی ورزش این‌گونه است که هرکدام از این برنامه‌های علمی یک شورای سیاستگذاری دارند که هرکدام از این شورا‌ها یک کمیته علمی را در ذیل خود تعریف کرده و این کمیته‌های علمی به‌ازای تک‌تک چالش‌ها یک زیر کمیته علمی دارند، یعنی ما در بحث محیط‌زیست هشت چالش اصلی مانند آلودگی آب، آلودگی هوا و دریا‌ها داشتیم که به‌ازای هرکدام از این چالش‌ها یک کمیته علمی وجود دارد، پژوهشگران این کمیته استادان دانشگاه آزاد اسلامی و دولتی و همچنین دست‌اندرکاران صنعتی و ارگان‌های مختلف هستند. از خروجی نهایی این دو برنامه حدود 1000 نظام موضوعات استخراج شده است که هرکدام از اینها دسته‌ای از موضوعات دیگر را شامل می‌شوند.

این یافته‌هایی که در قالب نظام موضوعات استخراج شده‌اند به محصول یا تحقیقاتی عملیاتی ختم شده‌اند؟

همان‌گونه که برنامه‌ریزی شده است این طرح‌های تحقیقاتی از مهرماه شروع شده‌اند و فعلا زمان مناسبی برای بهره‌برداری نیست، اما قطعا تا مدتی دیگر به نتیجه خواهند رسید.

دانشگاه آزاد اسلامی در نظر دارد مقالات تحصیلات تکمیلی را در ژورنال‌های داخلی دانشگاه به چاپ برساند، شما در این زمینه چه پیشنهادی برای بهتر اجرا شدن این طرح دارید؟

در این طرح نکته اصلی آن است که این دانشگاه تعدادی مجله و نشریه توسط واحدهای مختلف دارد که به چاپ می‌رسند، ما باید اول مجلات را حمایت کنیم، ریاست دانشگاه آزاد اسلامی نیز به این امر تاکید داشت. به هرحال یک ژورنال و مجله تا چند شماره ابتدایی باید مقالات باارزش را به چاپ برساند و آنها را برای ارزیابی قرار دهد که گرید علمی پژوهشی بگیرد. اما استادان علاقه‌مند هستند که مقالات خود را در مجله‌های خارجی به چاپ برسانند، از سویی دیگر استادان و دانشجویان دکتری دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به اینکه باید دو مقاله از رساله خود استخراج کنند، باید حداقل یکی از آن دو مقاله در مجله‌های دانشگاه به چاپ برسد. به هرحال حجم زیادی از درخواست مقاله وجود دارد که همین مساله باعث تاخیر در دفاع از پایان‌نامه دانشجویان دکتری شده است، این کار هم نشریات را تقویت می‌کند هم به چاپ مقالات سرعت می‌بخشد.

مرجعیت‌بخشی به مقالات ISI در کشور ما بسیار رایج است، شما به‌عنوان معاون پژوهشی چقدر این مساله را مثبت یا منفی می‌دانید؟

به هر حال پایگاه‌های علمی یک مرجعیت علمی شناخته‌شده‌اند و چیزهایی را به‌عنوان شاخص دارند که محققان را بر آن اساس مورد سنجش قرار می‌دهند، نه می‌توان گفت این کار باید متوقف شود، نه می‌توان اعلام کرد که تمام معیار‌ها صددرصد روی این پایگاه متمرکز بشود. من نه می‌خواهم آن را تایید و نه کاملا آن را رد کنم. به هرحال آنها علمی هستند و نمی‌توان آن را به‌کلی کنار گذاشت. از سویی دیگر تمام معیارهای سنجش را نباید روی این پایگاه‌ها قرار داد، به‌طور کلی اینکه تمام تمرکز روی این پایگاه باشد، غلط است. مثلا رشته‌هایی هستند که در تحصیلات تکمیلی اصلا هدف آنها چاپ مقاله نیست. شاید در برخی رشته‌های دیگر مانند علوم پایه و فنی و مهندسی یا علوم انسانی هدف، چاپ یک مقاله باشد ولی برخی رشته‌ها مانند هنر و معماری فلسفه‌شان چاپ مقاله نیست. من نمی‌توانم از دانشجوی ارشد موسیقی توقع چاپ مقاله داشته باشم، ما باید از این دانشجو توقع داشته باشیم که اثر خلق کند. باید معیار سنجش در رشته‌ها و برخی گرایش‌ها متفاوت باشد و نباید همه را با یک مقاله سنجید.

برخی مدیران به موضوع پژوهش نگاه هزینه‌زا دارند و آن را به‌صرفه نمی‌دانند، شما در این زمینه چه نظری دارید؟

برخی مدیران از کلمه پژوهش یا خود پژوهش برای سوءاستفاده می‌کنند. ما باید از پژوهش در برنامه بلندمدت انتظار داشته باشیم و نه اینکه مانند بازار، فلان کالا را بخریم و چند روز دیگر به قیمت بالاتری به فروش برسانیم. در امر پژوهش این کار اصلا قابل درک نیست. این مدیران که احساس می‌کنند باید برای پژوهش فقط هزینه کنند، باید بدانند اشتباه می‌کنند. همه می‌دانند اگر در کشور درست تصمیم‌گیری بشود، مشکلات حل خواهند شد. این تصمیم‌گیری باید در قالب یک پژوهش انجام بگیرد و بدون آن تصمیم درستی گرفته نخواهد شد. همین تصور غلط باعث شده بین صنعت و دانشگاه فاصله ایجاد شود. اما کشور ما نسبت به منطقه و کشورهای آسیایی جایگاه مناسبی دارد که باعث امیدواری است. اما باید خروجی مقالات تبدیل به ثروت شود تا در تمام دنیا بتوانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم.

محمدعلی تهرانی:معاون پژوهشی واحد یادگار امام(ره)/

پژوهش موفق، نوآوری و کاربردی بودن را با هم دارد

تا چه اندازه پژوهش‌های امروز کشور در رفع مشکلات کشور موثر است؟

در اینکه پژوهش و فناوری باید در جهت رفع مشکلات صنعت و جامعه هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی و اجرا شود و به بهبود کیفیت زندگی مردم و حل مسائل صنایع و به‌طور کلی کشور بینجامد، هیچ مشکلی وجود ندارد و مساله‌ای نیست که بخواهیم درباره اصل آن صحبت کنیم، چراکه پژوهش باید موجب کارآمدتر شدن سطوح مختلف مدیریتی در کشور شود. در همین راستا رویکردهای جدید حوزه معاونت پژوهش و فناوری واحد یادگار امام(ره) شهرری به‌عنوان قطب برنامه علمی شبکه‌های ارتباطی و حمل‌ونقل ریلی، ترغیب و تشویق اعضای هیات‌علمی، دانشجویان به‌ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و سایر پژوهشگران جهت انجام پژوهش‌های نوآورانه و کاربردی، توسعه مراکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای تحقق رسیدن به دانشگاه حل مساله است.

نظرتان درباره اهمیت هزینه‌کرد در حوزه پژوهش و سیاست دنیا چیست؟

اصولا در همه‌جای دنیا برای پژوهش و نقش آن در پیشرفت کشور اهمیت ویژه‌ای قائل هستند؛ چراکه دانایی یکی از شاخص‌های پیشرفت و تعالی هر کشور محسوب می‌شود. کشور ما نیز با توجه به جایگاه و رتبه بالای تولید علم نشان داده که مستثنی از این تفکر نیست و طبیعی است برای رسیدن به این مهم و استفاده از نتایج پژوهش‌ها ‌باید در حوزه سرمایه‌گذاری این حوزه اقدامات ویژه‌ای انجام شود. همچنین باید متذکر شد اقتصاد حاصل از پژوهش‌های کاربردی و حل مساله صرف‌نظر از تعالی جامعه و رفع نیازمندی‌های کشور، یک اقتصاد پایدار نیز برای توسعه و آبادانی کشور ایجاد می‌کند که نه‌تنها مردم از آن بهره‌مند می‌شوند بلکه با صادر کردن دانش علمی و فنی موجب اعتبار و غنای علمی کشور نیز می‌شود. لذا هزینه‌کرد در این حوزه امری واجب و ضروری و مهم تلقی می‌شود که همه سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی باید اهتمام ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاری در این حوزه به خرج دهند.

نام‌گذاری هفته‌ای به نام پژوهش در کشور چقدر توانسته موتور محرکه این حوزه را به کار بیندازد؟

25آذر از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به نام روز پژوهش نام‌گذاری شد و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال  ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذرماه را به نام هفته پژوهش نام‌گذاری کرد. درواقع علت نام‌گذاری چنین هفته‌ای این است که در این هفته، مردم با اهمیت پژوهش، نقش، جایگاه و تاثیر آن در بهبود کیفیت زندگی، تعالی جامعه و کشور آشنایی بیشتری پیدا کنند و با موسسات، سازمان‌ها و مجموعه‌هایی که ذاتا رسالت و ماموریت پژوهشی دارند، آشنا شوند. این روز و هفته قطعا فرصتی را ایجاد می‌کند تا محققان و دوستداران علم و پژوهش با یکدیگر به تعامل بپردازند و در جریان پیشرفت‌ها و فعالیت‌های پژوهشی انجام‌شده در حوزه‌های مختلف کشور قرار گیرند و مهم‌تر اینکه ایده‌های جدید پژوهشی ایجاد شود. نام‌گذاری این هفته در عمل توانسته نقش سازنده‌ای را برای حرکت رو‌به‌جلوی محققان در حوزه‌های مختلف پژوهشی داشته باشد.

کمی درباره ویژگی‌های یک پژوهش موفق صحبت کنید.

پژوهشی را می‌توان جزء پژوهش‌های موفق دانست که در کنار نوآوری در حیطه خود، کاربردی نیز بوده و در جهت حل مسائل اصلی صنعت و جامعه باشد، در اصل پژوهشی جزء برترین‌ها محسوب می‌شود که راهکار ارائه‌شده توسط آن امکان اجرایی شدن داشته باشد، نه اینکه صرفا پژوهشی انجام شود که در حوزه عمل نتواند کارایی خود را به اثبات برساند.

به اعتقاد شما وضعیت پژوهش در صنعت و دانشگاه ما در چه جایگاهی قرار دارد؟

 خوشبختانه در سال‌های اخیر با توسعه مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری و افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری به‌ویژه در دیدار اخیر ایشان با نخبگان قرار گرفت، با شناسایی مشکلات صنعت، پژوهش‌ها در راستای رفع مشکلات این بخش هدف‌گذاری شده و همین مساله گام بسیار مثبتی در این زمینه به شمار می‌رود. از سوی دیگر جای شگفتی دارد که دانشگاه آزاد اسلامی با راه‌اندازی سامانه پژوهش اثربخش یکپارچه شبکه‌ای (پایش آزاد) جهت رفع مشکلات صنعت و جامعه قدم برداشته و براساس همین برنامه قرار است بعد از این کلیه پایان‌نامه‌های مقاطع تحصیلی کارشناسی‌ارشد و دکتری در راستای برنامه‌های علمی تدوین‌شده که براساس نیاز صنعت و جامعه در این سامانه ارائه‌شده، نگارش شود؛ مساله‌ای که یکی از نیازهای جدی این روزهای کشور محسوب می‌شود و می‌توان از ظرفیت عظیم پایان‌نامه‌های دانشجویان در جهت رفع مشکلات امروزی کشور استفاده کرد. البته باید به این مساله نیز اشاره کنم که طرح پایش آزاد با هدف تحقق سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها که جزء مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است، دنبال می‌شود و در چند سال آینده می‌توان نتایج آن را در عرصه‌های مختلف مشاهده کرد. 

صابر صفا، معاون پژوهشی تهران شمال/

پروژه ۵۰۰ میلیون تومانی

در حوزه پژوهشی چه اقداماتی صورت گرفته است؟

اقدامات پژوهشی در واحد تهران‌شمال تا دومین‌ماه از سال 98 در حالت بایکوت قرار داشت و الان به گفته خود مسئولان مربوطه ما جزء دانشگاه دوم یا سوم در حوزه پژوهشی هستیم. اقدام بسیار خوبی که رخ داده، این است که ما عملا دیگر پایان‌نامه درسی نداریم و همگی اتوماسیون شده و وارد سیستم پژوهش‌یار شده است. در حوزه برنامه پایش آزاد نیز رنکینگ اول را میان همه واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی داریم. اولین واحدی هستیم که در حوزه پایش آزاد چهار تا پنج نظام موضوع را در سامانه‌ای تعریف‌شده آپلود کرده‌ایم که این اقدام به حوزه علم‌سنجی بر می‌گردد. در حوزه مراکز رشد نیز در 6،  هفت ماهی که بنده در این سمت هستم، 17 هسته فناور تشکیل داده‌ایم. در حوزه آزمایشگاهی نیز مجتمع‌های آزمایشگاهی داریم. بابک نگاهداری، رئیس پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی نیز نظرش این بود که آنها را آزمایشگاهی کنیم و در همین راستا هم تیمی را تشکیل دادیم تا بررسی کنند این آزمایشگاه‌ها در کدام حوزه‌ها تجهیز شوند که بیشترین خدمات‌دهی را داشته باشند. یکی دیگر از اقدامات ما این است که این مجتمع را به صورت هیات‌مدیره‌ای اداره کنیم و در حوزه‌های مختلف افراد متخصص کارها را به صورت تخصصی جلو ببرند تا هم سرعت عمل و هم راندمان را افزایش دهیم. در حوزه ارتباط با صنعت نیز جلسات خوبی را با صنایع مختلف ازجمله قرارگاه خاتم‌الانبیا و شهرک‌های صنعتی داشتیم، درحال حاضر حدود چهار هزار شرکت مهندسی در استان تهران تحت‌پوشش شهرک‌های صنعتی است. در این جلسات مدلی را ارائه کردیم که براساس آن صنایع با ما پروژه‌های صنعتی را انجام دهند، همچنین 15 درصد این پروژه‌ها نیز در قالب پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی خواهند بود. در همین راستا یک‌سری موضوعات صنعتی را تعریف و به استادان اعلام کرده و از آنها درخواست می‌کنیم در این حوزه‌ها پروژه بیاورند و چون کارویژه ما پدافند غیرعامل است، از خود سازمان پدافند غیرعامل نیز تعدادی پروژه گرفته‌ایم که استادان آنها را پیگیری خواهند کرد. همچنین درحال تدوین تقویم پژوهشی هستیم که در پایان سال 98، کل برنامه کاری سال 99 را به دانشکده‌ها معرفی کرده و می‌گوییم در حوزه‌های تعیین‌شده باید چه اقداماتی دنبال شود. درحقیقت درکنار تقویم آموزشی، تقویم پژوهشی نیز خواهیم داشت تا از هدر رفتن انرژی و مدیریت مقطعی جلوگیری شده و به صورت هدفمند حرکت کنیم. از سوی دیگر بین دانشجویان نیز انتخاباتی را برگزار می‌کنیم و از هر مقطع تحصیلی یک دانشجو انتخاب کرده و بعد از رای خود دانشجویان، آنها نماینده دانشجویی در حوزه پژوهش می‌شوند تا از این طریق بتوانیم نظرات دانشجویان را دریافت و سرعت چرخ‌های پژوهش دانشگاه را افزایش دهیم.

چند تیم تحقیقاتی در واحد تهران‌شمال مستقر هستند؟

ما دو برنامه علمی داریم؛ یکی برنامه علمی دریا که حدود 10 تیم را شامل می‌شود و 9 تیم را در حوزه پدافند غیرعامل داریم که شامل علوم زیستی، علوم مهندسی و... می‌شود. در مجموع حدود 19 تیم تحقیقاتی داریم که به صورت مشخص در حوزه‌های تعیین‌شده کار می‌کنند.

چه میزان از یافته‌های پژوهشی شما به مرحله اجرا رسیده است؟

حدود یک سالی است که با سازمان پدافند غیرعامل همکاری داریم، اما کل این زمان صرف آن شد که در کدام حوزه‌ها کار پژوهشی انجام شود و تازه به موضوعات پروژه رسیده‌ایم. قطعا بعد از استخراج پروژه‌ها به سرعت این پروژه‌ها جذب دانشگاه می‌شود و چون این فعالیت تازگی دارد هنوز به خروجی ملموسی نرسیده‌ایم ولی پیش‌بینی می‌کنیم تا 2 ماه آینده خود پروژه‌ها تعریف شده و برای اجرایی کردن در اختیار دانشگاه قرار بگیرد. درحال حاضر هفت پروژه قراردادی به ارزش 500 میلیون تومان در حوزه پدافند غیرعامل داریم، اما منتظر هستیم تا 60 پروژه‌ای که با سازمان پدافند رایزنی کرده بودیم، به دانشگاه برسد. واحد در حوزه پژوهشی به صورت هدفمند جلو می‌رود و موضوعاتی که پیگیری می‌شود مرتبط با وظیفه پژوهشی واحد است.

به نظر شما مرجعیت‌بخشی مقالات ISI مثبت است یا منفی؟

سوال سختی است؛ می‌توان از چند منظر به آن پرداخت، چراکه مقالات ISI مهم است و ما می‌توانیم از طریق آن با کشورهای صاحب تکنولوژی رقابت کنیم، اما از طرفی مشکل بزرگ این است که کشور ما به لحاظ صنعتی با کشورهای برتر دنیا فاصله دارد و زمانی که این مقالات را چاپ می‌کنیم، در اصل مشکلات روز دنیا را حل می‌کنیم، به همین دلیل شاید این مقالات کاربرد داخلی نداشته باشند، البته ما مدل سومی را مدنظر داریم و آن هم اینکه پروژه‌های واقعی صنعت را دست می‌گیریم که هم این مشکلات قابلیت چاپ در قالب مقاله را دارند و هم مشکلی را از صنعت کشور خودمان برطرف می‌کنند.

یکی از مباحث دانشگاه آزاد، چاپ مقالات در ژورنال‌های خود دانشگاه آزاد اسلامی است، در این رابطه کمی توضیح دهید.

تصور می‌کنم این کار ممکن است در آینده کیفیت پایان‌نامه‌ها را کاهش دهد.

رتبه‌بندی دانشگاه‌ها براساس یافته‌های پژوهشی جهان را قبول دارید؟

قبول دارم، اما معیاری که برای این کار در نظر گرفته می‌شود شامل فضای سبز دانشگاه‌ها، میزان دانشجویان و... است و این پارامترها قطعا در انتخاب دانشگاه‌های برتر اثرگذار است.

نگاه شما به مساله پژوهش در دانشگاه‌های دولتی چطور است؟

چندان تفاوتی بین دانشگاه‌های دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه وجود ندارد، هرچند در دانشگاه امیرکبیر و شریف نسل سوم دانشگاه‌ها تحت‌عنوان دانشگاه‌های کارآفرین تاسیس شده‌اند، اما تصور می‌کنم در دانشگاه آزاد اسلامی ما هنوز در مرحله پژوهشی و آموزشی هستیم، با توجه به سرعتی که داریم می‌توان امیدوار بود که به دانشگاه کارآفرین برسیم. باید استادان را بر این اساس انتخاب کنیم، یعنی جذب آنها باید براساس کارآفرینی باشد ولی هنوز استادان براساس فرمول‌های قدیمی جذب می‌شوند؛ این نشان می‌دهد ما هنوز دانشگاه نسل دوم هستیم، درحالی که باید به سمت دانشگاه نسل سوم حرکت کنیم.

حمیدرضا رحیمی، معاون پژوهشی واحد تهران غرب /

مساله اصلی در پژوهش اثرگذاری است

تا چه اندازه پژوهش‌های امروز کشور در رفع مشکلات کشور موثر است؟

از آنجا که تمایز ذاتی خلقت آدمی حس نیل به کمال و حرکت در جهت تعالی و کسب پیشرفت در جمیع جهات زندگی است و پژوهش نیز همان ترسیم نقشه راه در این راستا به‌شمار می‌رود، لذا وجود پژوهش امری انکارناپذیر و جدانشدنی برای تمام جوامع بشری از جمله کشور ما محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر، پژوهش فعالیتی هدف‌دار و برنامه‌ریزی‌شده برای ‌شناخت جهان اطراف ما، گسترش مرزهای دانش، پاسخ به نادانسته‌ها و همچنین ایجاد روش‌های جدید برای زندگی بهتر و انتقال این یافته‌ها به نسل‌های بعدی بوده و همین مساله نشان‌دهنده اهمیت بسیار بالای این جنبه از زندگی بشر است.

کمی درباره اهمیت سرمایه‌گذاری دستگاه‌های مختلف برای انجام فعالیت‌های پژوهشی صحبت کنید.

مطمئنا اصلی‌ترین ابزار جهت پیشرفت و ایجاد کشوری مقتدر، پژوهش در حوزه‌های مختلف ازجمله پژوهش‌های بنیادی و نظری، پژوهش‌های کاربری، کارگاهی، آزمایشگاهی و ایجاد بستر مناسب جهت ارائه و تبادل یافته‌های پژوهشی با کشورهای مختلف بوده و طبیعی است که هیچ‌کدام از این فعالیت‌ها بدون سرمایه‌گذاری و هزینه‌کرد در ایجاد زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری میسر نمی‌شود. در اصل نمی‌توان سرمایه‌گذاری در این حوزه را همانند هزینه‌کردهای جاری تصور کرد؛ چراکه قطعا با به‌نتیجه رسیدن هر فعالیت پژوهشی، نه‌تنها یکی از مشکلات کشور برطرف می‌شود، بلکه امکان بازگشت تمام مبالغ سرمایه‌گذاری‌شده در آن فعالیت پژوهشی وجود دارد.

به‌نظر شما نام‌گذاری هفته‌ای به نام پژوهش تا چه میزان در پیشبرد سیاست‌های پژوهشی کشور موثر بوده است؟

 پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به‌منظور تقدیر و تشکر از پژوهشگران و گسترش فرهنگ پژوهش از سوی «شورای فرهنگ عمومی» کشور روز 25 آذرماه به نام «روز پژوهش» و به‌دنبال آن هفته چهارم آذرماه به‌نام هفته پژوهش در تقویم دانشگاهی نام‌گذاری شد و طبیعی است که چنین اقداماتی می‌تواند در کنار ‌انگیزه‌دهی به محققان و پژوهشگران، عزم جدی در میان مسئولان نیز ایجاد کند.

ویژگی‌های یک پژوهش موفق چیست؟

 پژوهش موفق پژوهشی اثرگذار است. اثربخشی پژوهش‌های موفق گاهی به‌صورت حل چالشی از پیش تعریف‌شده و گاهی به‌صورت پاسخ سوالات و چالش‌هایی است که در آینده رخ می‌دهد و گاهی نیز در بستر نقد یا مقایسه روش‌های پاسخ‌دهی و یا به‌صورت گسترش یا ارتقای تحقیقات پیشین ظهور می‌کند و این‌طور نیست که بتوان یک قالب مشخص را برای همه پژوهش‌ها در نظر گرفت و این‌طور تصور کرد که اگر پژوهشی در آن قالب تعریف نشود، جزء پژوهش‌های موفق نخواهد بود. درحقیقت باید هر پژوهشی را در ظرف خود مورد سنجش قرار داد.

وضعیت پژوهش در صنعت و دانشگاه‌های ما به چه صورت است؟

مطالعات و تحقیقات علمی در شاخه‌های مختلف به سه روش آغاز می‌شود و ادامه پیدا می‌کند؛ دسته اول، طرح مساله از طرف سازمان‌ها یا مراکز صنعتی و آغاز تحقیقات برای حل آن. دسته دوم، طرح سوال و ایجاد یک زمینه تحقیقاتی توسط دانشگاهیان با رویکرد تولید علم و گسترش آن و دسته سوم هم تحقیقات علمی در راستای گسترش و تولید علم از نتایج به دست‌آمده پژوهش‌های دسته اول یا تلاش در راستای یافتن کاربرد درخصوص پژوهش‌های دسته دوم است. مطمئنا بدون دانش نظری و انجام پژوهش‌های بنیادی، پژوهش در جهت حل مشکلات جامعه و به‌ویژه مشکلات صنعت امکان‌پذیر نیست. جامعه دانشگاهی و محققان کشور ما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با گسترش تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها در انجام پژوهش‌های بنیادی و تولید علم بسیار موفق عمل کرده‌اند، اما مساله اصلی این است که اثربخشی این تحقیقات در حل مشکلات صنعت و جامعه سهم قابل‌توجهی نداشته و نتوانسته انتظارات را برآورده کند. ازجمله مهم‌ترین علت‌های این آسیب، بها دادن بیش‌از حد به تولید علم، کم‌اهمیت دانستن پژوهش‌ها در راستای اختراع و امور صنعتی و کارگاهی و بالاخره به‌روز نبودن سرفصل‌های دروس دانشگاهی که عاملی بسیار تاثیر‌گذار است.

امروزه شاهد هستیم که مرجعیت بخشی به مقالات ISI در کشور ما رایج است، به‌نظر شما این کار درستی به‌شمار می‌رود یا خیر؟

پایگاه داده‌های ISI یکی از پایگاه‌های نشر مقالات علمی و به وضوح، یکی از معیارهای سنجش کیفی مقالات است، اما بسیاری از مجلات علمی هستند که در این پایگاه نمایه نشده‌اند. از طرف دیگر براساس رشته‌های مختلف علمی پایگاه‌های تخصصی بسیار کیفی به جز ISI موجودند که از آنها غافل مانده‌ایم و لذا پایگاه داده‌های ISI  به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند تنها معیار کیفی‌سنجی یافته‌های علمی باشد. ارزش یک مقاله به اثربخشی آن در جهت حل مسائل موردنیاز کشور برمی‌‌گردد و مقالات و دستاوردهای علمی بسیار باکیفیتی هستند که در این پایگاه داده‌ها انتشار نیافته‌اند و یکی از تصمیمات اشتباه مدیران در عرصه دانشگاه‌ها، ملاک قراردادن چاپ مقالات دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این پایگاه است. با سیاستگذاری‌های فعلی حاصل دسترنج و تلاش محققان ما که بعضا با صرف هزینه نیز همراه است، در جایی چاپ می‌شود که برای دریافت همان مقالات مجددا باید هزینه پرداخت کنیم.

قطعا پرهیز از افراط و تفریط در تدوین شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های پژوهشی و ارتقای اعضای هیات‌علمی و سعی بر سنجش کلیه پژوهش‌ها و تحقیقات علمی با یک مقیاس، اشتباهی بزرگ است و همان اندازه که افراط در ارزش‌گذاری تحقیقات اساتید و دانشجویان با مقیاس تولید علم و چاپ مقاله در چند پایگاه داده‌ها روشی مناسب و سنجیده به شمار می‌رود، طبیعتا کم‌اهمیت ساختن تولید علم و عدم ارتقای علوم پایه و افراط در جهت رونق بخشیدن و متوجه ساختن تمام استعداد و پتانسیل دانشگاه‌ها، اساتید و دانشجویان درجهت ایجاد کسب‌وکار و امور صنعتی اشتباه است.پشتوانه تحقیقات اثرگذار و حل مشکلات صنایع و کشور انجام پژوهش‌های بنیادی و نظری و گسترش علوم پایه براساس نیازمان است. ایجاد و گسترش مجلات علمی داخلی و صد البته با نظارت دقیق بر حفظ کیفیت آنها، ایجاد تغییرات بنیادی در سرفصل دروس دانشگاهی به‌ویژه در علوم پایه و ایجاد تحول در ارائه روش‌های آموزشی در دانشگاه‌ها ازجمله راهکارهای اساسی و بااهمیت است که باید مدنظر قرار گیرد.

* نویسنده:  یزدان محمدی، روزنامه نگار