مردی که قدر خود را می‌دانست

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، محمدتقی فهیم، منتقد سینما طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: سیدحسن قمشه‌ای معروف به مدرس، تاکنون دستمایه آثار متنوع نمایشی، تلویزیونی، مستند و... قرار گرفته و هرکس از ظن خود سید بزرگوار را به تصویر کشیده است. از همین رو منهای حساسیت موضوع کار هر فیلمسازی که بخواهد به مدرس نزدیک شود دشوار است. تکرار شدن اولین خطر پیش‌پای فیلمساز است. آخرین نمونه «تنها مدرس» است. لذا شافعی باید پیش از هر مولفه‌ای به این فکر می‌کرده که چه ضرورتی به ساخت دوباره مدرس است؟ در چنین میدانی که پاشنه‌آشیل فیلمساز تلقی می‌شود ضرورتا باید کاری تازه ارائه کرد تا عرض‌اندام محسوب شود چراکه به واقع صرف گفتن می‌خواهم ادای دین کنم کفایت نمی‌کند. حتی این توجیه هم قابل قبول نیست که هر تعداد فیلم درباره مدرس ساخته شود باز هم کم است. وقتی حرف درست است که خروجی اثر کاری متفاوت شود، حالا پرسش این است که آیا تنها مدرس متمایز از دیگر آثار در این زمینه شده است؟

شافعی و تیم همکارش سعی زیادی داشته‌اند تا در چند مولفه نسبت به پیشینیان با طراوت ظاهر شوند. توجه جدی به اصلی‌ترین عامل قوت یک اثر نمایشی( به‌خصوص مستند)، بی‌تردید، رویکرد تحقیقی آن است. مستند تنها مدرس از این منظر مایه لازم را دارد. روایت زندگی سیدشهید از کودکی تا تبعید و شهادت با جزئیات و نیز نقب زدن جغرافیای حضور سید، به تعداد زیاد شهرها و محیط‌زیست او، با در برگیری جزئیات، تصویرسازی شده است که وقتی این مهم در کنار دیگر اسناد و شواهد بسیار تبدیل به محتوا شده است وزنه پژوهشی اثر را سنگین کرده است. با ادله می‌بینیم سفر چند ساله به عتبات و چرایی نپذیرفتن مرجعیت شیعیان هند و بازگشتش به وطن را و... دوربین در گذر از هزار توی تاریخ و گردش در چند شهر و حتی خارج تاکید بر این وضعیت دارد. همچنان که استفاده فیلمساز از تمهیدی مانند صدا به‌منظور ایجاد جذابیت دراماتیک قوت متمایز دیگری است. این بهره سودمند علاوه‌بر صدای ترکه، رعد و برق، انفجار، باد، چکمه سربازان و... در نریشن نیز یا راویان رویدادها تنوع لازم را ایجاد کرده است. سیروس سعدوندیان، ناصر طهماسب و علیرضا شجاع‌نوری به خوبی عامل ایجاد کشش و خلق زیبایی‌شناسی صوتی شده‌اند و... .

شافعی در «تنها مدرس» تلاش مضاعفی به کار برده تا به کنه دیدگاه‌های سید نقب بزند و در این رویکرد مرزبندی او با حکومت‌های وقت، از قاجار تا رضاشاه، را بسیط و به وضوح تبیین و در کشمکش با رقیبان سیاسی‌اش تصویر و داستانی می‌کند. این گرایش وقتی ارزشمند تلقی می‌شود که ضلع اصلی عینی شدن این مرزبندی یعنی توده‌های مردم فراموش نمی‌شوند. سید فقط در سیبل حملات تکنوکرات‌های غرب زده نبوده که جریان عقب مانده اجتماعی و سفره‌خور سیاسیون غاصب، یعنی روحانیون درباری جبهه قوتمند مقابل سید را تشکیل می‌داده‌اند. بی‌اغراق ترسیم تحلیلی این جماعت جبهه شر سنگر گرفته در اردوگاه مبلغان زرسالاران و مظلوم‌کشان، به این پررنگی برای اولین‌بار است که در این فیلم تبدیل به کشمکش عیان‌سازی رویدادهای سیاسی وقت می‌شود، آنجا بیشتر به عمق گرایشات تحلیلی سید پی می‌بریم که او عناد بی‌جهت حتی از غرب و رهاوردهایش ندارد و علنا می‌گوید چیز خوب از هرکس برسد خوب است اما... . تهیه و استفاده به‌جا از عکس و اسناد و فیلم‌های جدید در کنار فضاسازی و میزانسن‌های سنجیده شافعی کمک زیادی به انتقال و معرفی مدرسی دیگر و تازه‌تر کرده است.