مدیرکل سیاستگذاری و نظارت راهبرد معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد:
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، یک روز پس از 16 آذر و روزهای شلوغ دانشگاه‌ها، «فرهیختگان» در گزارشی از تصویب نهایی آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سراهای نوآوری شامل صندوق خطرپذیر ستارگان و صندوق فناوری توسط هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی خبر داد.در شماره ۲۹۲۶ روزنامه که با تیتر «مصوبه بی‌سابقه ورود به دانشگاه‌های نوآور» منتشر شد، از تصویب آیین‌نامه‌ای برای رفع موانع و مشکلاتی که در راه توسعه فناوری و تجاری‌سازی محصولات پیش‌روی دانشگاه قرار دارد، گزارشی اجمالی دادیم. در این خصوص وحید ضرغامی، مدیرکل سیاستگذاری و نظارت راهبرد معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگویی تفصیلی با «فرهیختگان» جزئیات کامل‌تر این آیین‌نامه را تشریح کرد.
آنطور که معاونت فناوری دانشگاه در نظر دارد قرار است برای همه استان‌ها سراهای نوآوری ایجاد کنید. این سراهای نوآوری چه مکان‌هایی هستند؟
بازار فناوری و سراهای نوآوری مفاهیمی برگرفته از بازارهای شکل‌گرفته در کشور در دوره رونق تمدن اسلامی در ایران هستند. براساس مطالعات صورت‌گرفته، بازارهای سابق ازقبیل بازار تهران، تبریز، مشهد، اصفهان، یزد و شهرهای دیگر مجموعه کاملی از نهادهای عرضه، تقاضا و واسط بوده‌اند. اغلب این بازارها از چندین سرا تشکیل شده‌اند که در آنجا به صورت تخصصی به عرضه محصولات می‌پردازند و در حال حاضر برخی از آنها به فعالیت خود ادامه می‌دهند. هدف از ایجاد بازار فناوری در استان‌ها، شکل‌گیری اکوسیستم کامل نوآوری متشکل از تمام نهادهای لازم برای عرضه و تقاضای فناوری است. در بازار فناوری نهادهای مالی حضور دارند که تحت‌عنوان صندوق‌های پژوهش و فناوری شناخته می‌شوند. صندوق دانشگاه نیز در حال تاسیس است و به کمک بازار خواهد آمد. در هر استان بسته به توان واحدهای دانشگاهی و ظرفیت آمایشی آن استان، چندین سرای نوآوری ایجاد خواهد شد که مجموعه سراها تحت‌عنوان بازار فناوری شناخته خواهد شد.سراهای نوآوری براساس آیین‌نامه بازار فناوری و سراهای نوآوری سه برنامه اصلی را دنبال می‌کنند:
1- برنامه آموزش خلاقیت و شتابدهی: برنامه شتابدهی سرای نوآوری شامل تمام اقدامات و فعالیت‌هایی است که افراد را از منظر شایستگی‌ها و مهارت‌های لازم برای انجام یک فعالیت گروهی جهت حل یک مساله مشخص، آماده می‌کند. برنامه شتابدهی شامل ایجاد یا همکاری با شتاب‌دهنده‌های علم و فناوری، رویدادهای فناوری و نوآوری، ایجاد مدارس خلاقیت و شایستگی، مدارس مهارت‌آموزی و حل مساله، فرهنگ‌سازی ایده‌پردازی و تفکر خلاق و فرهنگ‌سازی و آموزش کارآفرینی خواهد بود.ژ
2- برنامه کارآفرینی و رشد: در ادامه برنامه شتابدهی در صورت ایجاد تیم منسجم و داشتن خروجی امیدوارکننده و ثبت شرکت؛ برنامه کارآفرینی و رشد طی خواهد شد. این برنامه شامل حمایت مالی و اعتباری جهت توسعه محصول یا خدمات، ارائه آموزش و مشاوره‌های لازم برای کسب‌وکار، مربیگری و ارتقای گام‌به‌گام شرکت‌های نوپا جهت ورود به بازار واقعی در قالب مراکز رشد علم و فناوری تخصصی است.
3- برنامه تجاری‌سازی و ارزش‌آفرینی: این برنامه در ادامه برنامه رشد شکل می‌گیرد که در صورت موفقیت در برنامه، شرکت به مرکز رشد و دستیابی به بازار و فروش اولیه وارد می‌شود؛ شرکت در پارک علم و فناوری مستقر شده و از طریق برنامه‌های آن با جذب سرمایه و تسهیلات لازم به توسعه و گسترش کسب‌وکار خود از منظر درآمد، افزایش تعداد پرسنل، توسعه و ایجاد تنوع در محصول می‌پردازد.
کلیات آیین‌نامه‌ای که هفته گذشته با عنوان آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سراهای نوآوری شامل صندوق خطرپذیر ستارگان و صندوق فناوری دانشگاه آزاد اسلامی در هیات‌امنای دانشگاه به تصویب نهایی رسید، چه ویژگی‌هایی دارد؟
آیین‌نامه بازار فناوری و سراهای نوآوری با مطالعات گسترده تاریخ بازارهای پررونق کشور، مطالعه تحولات علم و فناوری در راستای تحقق راهبردها و اقدامات مدنظر اسناد بالادستی ازقبیل منویات مقام معظم رهبری در زمینه توجه ویژه به اقتصاد مقاومتی دانش‌بنیان، سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، نقشه جامع علمی کشور و سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها تدوین شده است. همچنین این آیین‌نامه به صورت پایلوت در برخی استان‌های کشور اجرا و مطابق با واقعیت تدوین شده است. نگاه حاکم در این آیین‌نامه دادن اختیارات کافی به مجریان امر و پرهیز از ایجاد بروکراسی‌ها زیاد است که با ذات نوآوری همخوانی ندارد.
از گفته‌های شما مشخص است سرای نوآوری برای معاونت تحقیقات دانشگاه بسیار حائزاهمیت است، با توجه به این حساسیت نحوه مجوز‌دهی به واحدهای دانشگاهی برای تاسیس سراهای نوآوری به چه شکل خواهد بود؟
اعطای مجوز تاسیس سرای نوآوری برای واحدهای دانشگاهی متقاضی، در دو مرحله شامل مجوز موافقت اولیه و موافقت دائم با شرایط خاص صورت می‌پذیرد.
الف) صدور مجوز موافقت اولیه
مجوز موافقت اولیه به صورت یک‌ساله توسط معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری صورت می‌پذیرد، واحدهای دانشگاهی متقاضی جهت دریافت این مجوز لازم است ابتدا گزارش کاملی از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در منطقه استقرار واحد دانشگاهی و متقابلا توانمندی‌های علمی، فنی و اجرایی واحد در ارتباط با ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها موجود در منطقه ارائه کنند. به‌عنوان مثال در کاشان کارخانه‌های زیادی در زمینه فرش ماشینی وجود دارد، چنانچه در واحد دانشگاهی نیز توانمندی و تخصص‌های لازم در این موضوع وجود داشته باشد، می‌توان به‌عنوان یک فرصت و موضوع فعالیت سرای نوآوری در نظر گرفت؛ گیاهان زینتی در گرگان یا صنایع چرم در تبریز و... براین اساس محور و موضوع اصلی و تخصصی فعالیت سرا مشخص خواهد شد. قاعدتا موضوع اصلی کسب‌وکار واحد متناسب با برنامه علمی دانشگاه نیز خواهد بود. پس از آنکه این موضوع مدنظر دانشگاه قرار گرفت لازم است واحدهای دانشگاهی چند مورد را در نظر بگیرند.
1- ارائه تفاهمنامه همکاری با برخی دستگاه‌های مرتبط دولتی ازقبیل فرمانداری، ادارات استانی یا شهرستانی، مراکز مالی و اعتباری و مراکز بزرگ صنعتی در تاسیس سرای نوآوری موثر خواهد بود. براساس مطالعات صورت‌گرفته نوآوری در بستر اجتماعات رسمی و غیررسمی (Community) با افراد و نهادهای مختلف شکل می‌گیرد، هدف از این تفاهمنامه تضمین وجود نگاه شبکه‌ای در متولیان راه‌اندازی سرا با نهادهای مرتبط موجود در استان است. بدون‌شک چنانچه مراکز بزرگ صنعتی یا دولتی اعلام همکاری کنند، بخشی از بازار محصولات توسعه‌یافته در سراهای نوآوری تامین خواهد شد.براساس بررسی‌های صورت‌گرفته، در صورت حضور و حمایت صنایع و شرکت‌های بزرگ، می‌توان انتظار نوآوری‌های ثروت‌آفرین و تحول‌آفرین زیادی را داشت. بنابراین تلاش عمده بر این است که سراهای نوآوری نهادهای واسط مناسب و متناسبی مابین صنایع بزرگ و دانشگاه باشند. اگر خلق نوآوری‌ها و کسب‌وکارها در تعامل با صنعت و نیازهای واقعی شکل بگیرد می‌توان بازار تضمینی برای فناوری‌ها و نوآوری‌های موجود در سراهای نوآوری انتظار داشت، بنابراین از این طریق می‌توان عارضه بزرگی که درحال حاضر دامنگیر خیلی از شرکت‌های دانش‌بنیان شده است را تا حدی برطرف کرد. البته معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری با علم به بزرگ بودن نیاز مصرفی خانواده دانشگاه آزاد اسلامی، در حال برنامه‌ریزی جهت خرید نیازهای خود از شرکت‌های شکل گرفته در سراهای نوآوری است که در ماه‌های آتی تحت‌عنوان بازار آزاد معرفی و پیگیری خواهد شد.
2- ارائه مستندات لازم موید وجود حداقل پنج شرکت فنی- صنعتی علاقه‌مند برای مستقر کردن واحد تحقیق و توسعه‌شان در محل پردیس پارک علم و فناوری و حداقل پنج شرکت دانش‌بنیان علاقه‌مند جهت استقرار در پردیس پارک علم و فناوری و برنامه تجاری‌سازی یکی‌دیگر از نیازهای لازم است. در این قسمت برنامه تجاری‌سازی و همچنین راه‌اندازی پردیس پارک علم و فناوری با ارائه مستندات لازم، تضمین می‌شود تا این بخش از سراهای نوآوری شکل بگیرد.
3- ارائه مستندات مربوط به علاقه‌مندی حداقل پنج تیم فناور دارای محصول اولیه در واحد دانشگاهی جهت حضور در مرکز رشد و برنامه مرکز رشد نیز از الزامات دیگری است که باید برای دریافت مجوز رعایت شود.
در این قسمت هدف این است که مشخص شود آیا واحد متقاضی حداقل توانمندی لازم جهت ایجاد و داشتن تیم‌های فناور دارای محصول اولیه را دارد یا خیر؟ در واقع این موضوع روشن می‌کند واحد متقاضی به چه میزان تیم یا شرکت‌های دارای محصول اولیه مرتبط با موضوع تخصصی سرا را دارد که بتوان درخصوص شکل‌گیری برنامه رشد در آنجا تصمیم‌گیری کرد.
4- ارائه حداقل 30 ایده فناورانه در ارتباط با محور کسب‌وکار تعیین‌شده سرای نوآوری و برنامه شتابدهی آنها. در این خواسته به دنبال این هستیم که آیا پتانسیل ایجاد تیم‌ها و کسب‌وکارهای نوپا در واحد دانشگاهی ذیل برنامه شتابدهی وجود دارد یا خیر؟ منظور از ایده‌های فناورانه ایده‌هایی است که می‌توانند منجر به کسب‌وکار شوند. مثلا در حوزه کفش و چرم یک ایده فناورانه می‌تواند ساخت زیره‌های کفش طبی خاص برای افراد دارای پرانتزی‌پا باشد که حداقل باید 30 ایده اولیه کسب‌وکار مشابه ارائه شود.
5- داشتن اعلام همکاری حداقل یک مرکز فنی- صنعتی علاقه‌مند جهت ایجاد یک مرکز نوآوری مشترک فی‌مابین و برنامه مرکز نوآوری.
حتما یک مرکز صنعتی باید برای ایجاد مرکز نوآوری مشترک اعلام همکاری کند. مرکز نوآوری بخشی از برنامه شتابدهی است که با حمایت یک مرکز صنعتی؛ حول مسائل آن مرکز، تیم‌های فناور متمرکز شده و به حل مسائل آن صنعت پرداخته و در زمینه توسعه محصولات جدید تبدیل به شرکت‌های انشعابی مشترک دانشگاه و آن مرکز صنعتی خواهد شد.
6- ارائه حداقل سه برنامه آموزش فناوری و مدرسه کسب‌وکار؛
ذیل برنامه آموزش‌های خلاقیت و شتابدهی، سراهای نوآوری آموزش‌های فناوری و مدارس کسب‌وکار پیش‌بینی شده است. در این برنامه آموزش‌های فناوری؛ متقاضیان به صورت موضوعی تخصص و به‌عنوان مثال در قزوین مدرسه آموزش بورس در دانشکده مدیریت درحال پیگیری است تا دانشجویان در کنار تحصیل، به صورت حرفه‌ای کار کردن در بورس را یاد بگیرند. یا در تبریز مدرسه آموزش فناورهای حوزه کفش و چرم با همکاری یکی از کارخانه‌های مستقر در منطقه در حال راه‌اندازی است تا متقاضیان پس از کسب مهارت‌های لازم این حوزه در آن کارخانه مشغول فعالیت شوند. یا در اصفهان ذیل همکاری با اتاق بازرگانی همکاری گسترده‌ای در زمینه تربیت نیروهای موردنیاز صنایع در حال انجام است که می‌توان ادعا کرد یکی از فعالیت‌های منحصربه‌فرد در کشور تربیت نیروی انسانی مورد نیاز صنایع کشور است. در مدرسه کسب‌وکار هم هدف آموزش الزامات کسب‌وکار است، ازقبیل قوانین شرکت‌داری، حقوق و امور قراردادها و بازاریابی.
7- پیش‌بینی میزان نیروی انسانی موردنیاز اعم از دانشجو و عضو هیات‌علمی و نیروهای اداری و کارشناسی دانشگاه، بودجه و پیش‌بینی درآمدزایی سرای نوآوری.
در پایان لازم است متولیان پیش‌بینی‌های لازم درمورد نیروی انسانی، هزینه‌ها و درآمدهای سرای نوآوری را کنند.
برنامه معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری آن است که در ابتدای امر با حمایت و تزریق بودجه با مکانیسم بودجه عمومی دانشگاه، صندوق پژوهش و فناوری یا صندوق فراستارگان که دانشگاه در آن مشارکت دارد، مقدمات شکل‌گیری و فعالیت سراهای نوآوری را فراهم کند. گام بعدی در سال‌های بعد، خودگردان‌سازی سراهای نوآوری است که بتوانند خودشان هزینه‌های خود را جبران کنند، گام سوم سودآوری سراهای نوآوری است که در این مرحله انتظار بر این است سراهای نوآوری به بلوغ لازم رسیده و درآمدزایی و سودآوری مناسبی برای خود و دانشگاه داشته باشند.
ب) مجوز موافقت دائم
پس از یک‌سال فعالیت سرای نوآوری، عملکرد آن توسط معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری ارزیابی می‌شود و درخصوص صدور مجوز موافقت دائم یا انحلال سرا تصمیم‌گیری می‌شود. در آیین‌نامه مذکور؛ مقرر شده معاونت درخواست‌های تاسیس سراها را بررسی کند و چنانچه در مورد تاسیس سرا قانع نشود، به استان‌ها مجوز بخشی از سرا را که می‌تواند شامل شتاب‌دهنده، مرکز رشد و مدارس آموزش فناوری یا کسب‌وکار و... باشد، صادر کند تا با تقویت خود، به مرحله تاسیس سرای نوآوری برسد بنابراین تقریبا هیچ متقاضی تاسیس سرای نوآوری دست خالی از این معاونت نخواهد رفت.
در این آیین‌نامه فعالیت‌های دانش‌بنیان دانشگاه آزاد اسلامی چگونه خواهد بود؟
این دستورالعمل که به‌عنوان پیوست آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سراهای نوآوری به تصویب رسیده است، جایگزین شیوه‌نامه اقتصاد دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری خواهد بود که اردیبهشت ماه امسال توسط رئیس دانشگاه ابلاغ شد. مهم‌ترین تغییرات صورت گرفته در این دستورالعمل، با توجه به ساختار جدید دانشگاه حذف سرمایه‌گذاری‌های غیردانش‌بنیان مطابق با شیوه‌نامه سابق است که جزء فعالیت‌ها و ماموریت‌های معاونت توسعه و مدیریت منابع دانشگاه بوده و طرح‌های غیردانش‌بنیان در معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری بررسی نخواهد شد.
* نویسنده: یزدان محمدی، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
