به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سال‌هاست که یکی از مزیت‌های وسایل حمل‌ونقل عمومی نسبت به یکدیگر نمایش فیلم در آنهاست. اولین‌بار اتوبوس‌های وی‌آی‌پی اقدام به پخش فیلم کردند. فیلم‌هایی که بعد از گذشت چند سال ژانر «فیلم‌های اتوبوسی» را به‌وجود آوردند. این ژانر کنایه از فیلم‌های کم‌کیفیتی بود که فقط برای پرکردن زمان سفر مناسب بود و محتوای خاصی نداشت. با توجه به عدم نظارت در مسیر سفر، گهگاهی اخباری از پخش فیلم‌های غیرمجاز در برخی وسایل حمل‌ونقل عمومی به گوش می‌رسید. در دهه 60 و 70، حتی پخش آهنگ‌های غیرمجاز از اتوبوس‌ها هم مساله‌ساز می‌شد و راننده با استناد به‌خصوصی بودن حریم اتوبوسش، به کسی پاسخگو نبود. حالا و علاوه‌بر اتوبوس‌ها در قطارها و هواپیماها هم فیلم پخش می‌شود و ظاهرا همه چیز قانونی است. اتوبوس‌های بین شهری نه‌تنها برای پخش فیلم‌های سینمایی هیچ حق پخشی پرداخت نمی‌کنند، بلکه حتی از نسخه‌های اصلی فیلم‌ها استفاده نکرده و با کمترین قیمت، کپی‌های غیرمجاز فیلم‌ها را تهیه کرده و بدون هیچ مانعی در طول سفر برای مسافران خود پخش می‌کنند. یکی از جدیدترین این موارد پخش فیلم توقیفی «رحمان 1400» از یکی از قطارهای مسیر تهران-‌مشهد در هفته جاری بود. فیلمی که به‌دلیل محتوای نامناسب از سینماها پایین کشیده شد و بعد از مدتی نسخه قاچاق آن منتشر شد. حالا در یکی از قطارهای خصوصی این فیلم برای مردم پخش می‌شود. این اقدام از دو منظر مذموم است؛ نخست آنکه این فیلم مشکل اخلاقی و ساختاری دارد و توقیف شده است و چگونه بدون اصلاح موارد هنجارشکن در قطار و برای عموم مردم پخش شده است؟ دیگر آنکه «رحمان 1400» مجوزی برای پخش در شبکه نمایش خانگی نگرفته حقوق سازندگان این فیلم در پخش عمومی آن در قطار نادیده گرفته شده است.

  اشتباه یا تخلف؟

پخش فیلم «رحمان1400» اولین نمونه از اتفاقات غیرقانونی در قطارها نیست. آذرماه سال 88‌، قطار مسافربری قم-‌مشهد که در شب شهادت یکی از امامان تعدادی زیادی از روحانیون و اعضای بسیج را به مشهد مقدس می‌برده است، اقدام به پخش فیلم مبتذل و غیر‌اخلاقی از تلویزیون‌های قطار می‌کند. البته پخش این فیلم با واکنش سریع و تند مسافران قطار متوقف می‌شود، اما بعدها و پس از پیگیری‌های به‌عمل آمده مشخص شد چند تن از پرسنل این قطار که در آستانه اخراج بوده‌اند با این کار قصد انتقام‌گیری از شرکت قطارهای مسافری را داشته‌اند و درنتیجه اقدام به پخش این فیلم مستهجن کرده‌اند. نمونه دیگری از این اقدامات پخش مستند بی‌بی‌سی فارسی در یکی از قطارها بوده است. مهرماه سال گذشته نیز یکی از مخاطبان خبرگزاری فارس خراسان‌رضوی، عکسی از ‌پخش مستندی با نشان بی‌بی‌سی فارسی در «قطار زندگی» شرکت رجا در مسیر مشهد‌-‌تهران که در فضای مجازی منتشر شده بود را برای پیگیری علت این موضوع ارسال کرده بود که مدیر راه‌آهن خراسان درخصوص این اتفاق در قطار رجا واکنش نشان داده بود. این مسئول البته در گفت‌وگو با فارس در مشهد، درخصوص مستند پخش شده از قطار رجا گفت: «در مرحله اول معمولا مستند در قطارها پخش نمی‌شود، در مرحله دوم نیز فیلم‌های پخش شده در قطارها مجوزهای لازم را کسب کرده‌اند.» مدیر روابط‌عمومی راه‌آهن خراسان با تاکید بر اینکه همواره مراحل امنیتی انتظامی مد‌نظر مسئولان ذی‌ربط در قطارهای مختلف بوده است، گفته بود: «ممکن است مستند مذکور درباره رسانه‌های خارجی باشد که در این صورت باید هر آنچه در این حوزه است، منبع آن نیز ذکر شود. پخش چنین مستندهایی که با ذکر منبع بوده، اگر محتوای آن به‌شرایط رسانه‌های خارجی بازمی‌گردد، تخلفی نیست؛ اما با این وجود مردم می‌توانند درصورت هر‌گونه اطلاع درخصوص پخش مستندهایی از بی‌بی‌سی یا موارد مشابه، به‌روابط‌عمومی راه‌آهن خراسان اطلاع دهند تا تحقیقات لازم انجام و درصورت انجام تخلف، با متخلفان برخورد جدی شود.»

این دو مورد در رسانه‌ها سروصدای زیادی کرد و واکنش‌هایی هم داشت، اما پخش یک فیلم غیرقانونی دیگر، این سوال را پیش می آورد که چه نظارتی بر قطارهای کشور وجود دارد. قطارهایی که به گفته مسئولان راه‌آهن تمام آنها خصوصی هستند و ظاهرا خبری از دولت نیست.یکی دیگر از این نوع اشتباهات یا تخلفات، فروش حق‌پخش فیلم‌هایی است که در ایران هنوز اجازه اکران ندارند. حق‌پخش این فیلم‌ها به بعضی از خطوط هواپیمایی مطرح جهان فروخته شده و آنجا پخش می‌شود.

  قانون کجاست؟

قانون اگر در اوایل دهه 80 در برابر چگونگی پخش فیلم‌ها سکوت می‌کرد، اما چند سالی است که به‌صراحت درباره آن حرف می‌زند. بعضی از تهیه‌کنندگان در گفت‌وگوهای دوستانه از قانونی‌شدن سازوکار پخش فیلم‌ها در قطار و اتوبوس خبر می‌دهند، اما پیگیری‌های «فرهیختگان» برای گفت‌وگوی رسمی با آنها موفقیت‌آمیز نبود و مطلبی در تایید یا رد این خبر به دست نیامد. یکی از مسئولان وزارت ارشاد در گفت‌وگو با ما از غیرقانونی بودن نمایش فیلم‌های بدون‌مجوز در وسایل حمل‌ونقل عمومی خبر داد و بیشتر از این اما چیزی نگفت. براساس آنچه در فضای مجازی و سایت‌ها وجود دارد، در ماده ۲۱ ابلاغیه‌ شماره‌ 71.41795 به تاریخ 95.5.3 توسط سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای آمده است: «پخش و نمایش محصولات سمعی و بصری مجاز با رعایت حقوق تولیدکنندگان این محصولات و رعایت سایر ضوابط و مقررات مربوطه در ناوگان عمومی مسافری بلامانع می‌باشد.»
طبق همین ماده قانونی هم پخش فیلم رحمان‌1400 غیرقانونی بوده و منتظر واکنش مسئولان راه‌آهن می‌مانیم.

گفت‌وگو با صادق سکری، سخنگوی شرکت راه‌آهن

صادق سکری، سخنگوی شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» ابتدا اصل مساله پخش غیرقانونی فیلم‌ها در قطار را رد می‌کند، اما پس از اینکه مدارک و لینک‌های مربوط به این اتفاقات را نشان می‌دهیم، می‌پذیرد که چنین بوده و تصریح می‌کند روال این است که وقتی فیلمی مجوز وزارت ارشاد نداشته باشد، در هیچ قطاری هم پخش نمی‌شود.

* گزارش‌هایی از مخاطبان روزنامه ارسال شده که فیلم سینمایی رحمان‌1400 همین دو روز پیش در قطار مشهد - تهران پخش شده است. این در حالی است که رحمان 1400 به‌صورت قاچاقی پخش شده و نکته دیگر اینکه چون سازندگان فیلم، قوانین ارشاد را رعایت نکردند، فیلم از اکران پایین کشیده شد.

 به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانند چنین فیلمی را پخش کنند.

 مدارکش هست و حتما منتشر می‌شود ولی الان یک راهنمایی می‌خواستم که پخش فیلم در قطارهای دولتی و خصوصی براساس چه معیار و مجوزی است؟

اول اینکه دیگر اصلا قطار دولتی نداریم. ثانیا هر فیلمی هم که پخش می‌کنند باید مجوز وزارت ارشاد داشته باشد.

 ولی سه مورد داریم که طی همین چند سال گذشته پخش شده که نه‌تنها مجوز نداشتند، بلکه یکی از این سه فیلم آمریکایی و بدون سانسور بود که با اعتراض مسافران، جلوی پخش آن در قطار را گرفتند.

این مواردی که می‌گویید برای سال‌ها قبل است.

 خارج از این مباحث، بارها تهیه‌کننده‌ها اعتراض کرد‌ه‌اند که قطارها و اتوبوس‌ها، فیلم‌هایشان را بدون اجازه پخش می‌کنند. در این مورد نظرتان چیست؟

یک‌بار دیگر هم بگویم اصل بر این است که قطارها، فقط فیلم‌هایی که مجوز ارشاد دارند پخش کنند.

 یعنی شما پخش مستند بی‌بی‌سی در قطار را هم قبول ندارید؟

نه، اصلا این‌طور نبوده است.

 چطور این را می‌گویید. خبرش پخش شد. این مربوط به یک سال پیش است و روابط‌عمومی قطار مشهد هم عذرخواهی کرده است.

11شرکت بخش خصوصی در راه‌آهن فعال هستند که هرکدام باید پاسخگوی عمل خودشان باشند.

 مگر این شرکت‌ها زیرنظر راه‌آهن نیست؟

زیر نظر راه‌آهن است، ولی بخش خصوصی کار خودش را می‌کند. من نمی‌توانم بگویم که قطار مثلا فلان روزنامه را بفروشد یا فلان فیلم را پخش کند یا نکند. ما ضوابطی داریم و به آنها گفتیم فیلمی را که مجوز ارشاد ندارد پخش نکنید. اگر قطارها غیر از این عمل کنند، تخلف است. هر مسافری هم گزارش دهد به‌صورت مصداقی برخورد می‌کنیم.

فارغ از صحبت‌های آقای سخنگوی راه‌آهن اما باید پرسید که چگونه می‌شود به‌صورت قانونی و البته با نظارت دقیق، از فرصت زیادی که مردم در سفرها در اختیارشان دارند استفاده کرد؟ این زمان نسبتا طولانی در مسیرهای دور برای مطالعه کتاب، شنیدن موسیقی فخیم و دیدن فیلم‌های فاخر، جذاب و استاندارد مناسب است، اما اساسا برنامه‌ای برای مدیریت این اوقات وجود ندارد. قطارهای خصوصی تاکید اصلی‌شان بر تنوع غذایی است و ظاهر میهماندارها و انگار کسی برایش مهم نیست چه بر سر فرهنگ و هنر می‌آید. این قطاری که می‌بینیم انگار قرار است فرهنگ و قانون را به ته دره بفرستد و خودش مشغول شمردن تعداد بلیت‌های فروخته شده است.