به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، کمتر از دو هفته پیش طرح سهمیه‌بندی بنزین اجرا شد. این طرح اگرچه برای افکارعمومی غافلگیرانه بود، اما دولت از حدود یک‌سال پیش در قالب لایحه بودجه سال 1398، «طرح اصلاح ساختاری بودجه» و مهم‌تر از این دو، در «گزارش پژوهشی تخمین ابعاد کمی یارانه‌های آشکار و پنهان در نظام یارانه‌ای ایران» پیشنهاد حذف یارانه بنزین با آزادسازی قیمت و سهمیه‌بندی را مطرح کرده بود. استدلال اولیه دولت این بود که فقط در بخش بنزین، دولت سالانه 123 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می‌کند که بخش عمده آن به جیب ثروتمندان یا همان دهک‌های پردرآمد می‌رود. اما دولت در حالی در مذمت پرداخت یارانه پنهان به ثروتمندان سخن می‌گفت که خود، طرح سهمیه‌بندی سوخت را در سال 1394 با این استدلال که کارت سوخت و سهمیه‌بندی هیچ اثر مثبتی روی میزان مصرف و الگوی توزیع یارانه پنهان حامل‌های انرژی ندارد، کنار گذاشت.حال در کنار همه اتفاقات ناگوار، ضرر و زیان‌های مادی و معنوی و تخریب سرمایه و اعتماد اجتماعی که با اجرای سهمیه‌بندی و آزادسازی قیمت بنزین در کمتر از دو هفته اخیر رخ داده، مساله این است که اعداد و ارقام متفاوت و عملا آمارهای متناقضی از میزان درآمد دولت از محل افزایش قیمت بنزین منتشر می‌شود. برای مثال در حالی که دولت درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین را حدود 31 هزار میلیارد تومان ذکر می‌کند و می‌گوید همه این ارقام در قالب طرح حمایتی و بازتوزیعی به حساب 60 میلیون ایرانی واریز خواهد شد، اما برخی آمارها رقم درآمدی دولت از محل افزایش قیمت بنزین را بین 60 تا 70 هزار میلیارد تومان ذکر می‌کنند. لذا این سوال مطرح می‌شود که اگر قرار است دولت 31 هزار میلیارد تومان از درآمد بنزین را به حساب خانوارها واریز کند، درصورت صحت درآمد 60 تا 70 هزار میلیارد تومانی، دولت مابقی این درآمد را کجا هزینه خواهد کرد؟ این موضوع از این منظر مهم است که مجلسی‌ها می‌گویند دولت فقط برای واریز درآمد بنزین به حساب خانوارها از این نهاد مجوز دریافت کرده و قطعا اجازه واریز منابع درآمدی حاصل از فروش بنزین در محل‌های دیگر را ندارد.

دو نماینده مجلس در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با ذکر ارقام متفاوت و عمدتا بیشتر از رقم اعلامی از درآمد بنزینی دولت، می‌گویند صندوقی برای حساب و کتاب درآمدهای بنزینی پیشنهاد داده‌ایم که با قاطعیت این موضوع را پیگیری می‌کنیم و اجازه نخواهیم داد درآمدهای بنزینی دولت به‌جز پرداخت به مردم، در جای دیگری مثلا جبران کسری بودجه هزینه شود.

  اشتباه محاسباتی رئیس‌پلیس چه بود؟

اخیرا سردار هادیانفر، رئیس‌پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا طی اظهاراتی درباره اثر اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین در میزان مصرف بنزین گفته است: «پیش از این مصرف روزانه بنزین در کشور ۹۴ میلیون لیتر بود، درصورتی که طی دو روز گذشته این مصرف افزایش یافته و به ۱۰۵ میلیون لیتر در روز رسیده است.» این اظهارات با واکنش شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مواجه شد و فاطمه کاهی، سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی با تکذیب این افزایش میزان مصرف بنزین گفته است: «شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی هنوز آمار مستندی را ارائه نداده و برای این موضوع نیاز به یک بازه زمانی یک‌ماهه است تا بتوان این مدت را با مدت مشابه سال گذشته مقایسه کرد و سپس آمار دقیقی ارائه داد.»

به‌نظر می‌رسد به‌فرض هم که آمار مصرف روزانه اعلام شده باشد، با توجه به اینکه مخزن سوخت اغلب خودروها ظرفیت دریافت 60 تا 80 درصد کل سهمیه ماهانه را در یک‌بار سوخت‌گیری دارند، ممکن است افراد در روزهای اول ماه این مقدار یعنی 60 تا 80 لیتر سوخت سهمیه‌ای را دریافت کنند که این امر می‌تواند میزان مصرف را در روزهای اول ماه به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. همچنین همان‌طور که سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرده است، اگر الگوی مصرف بنزین را به‌جای روند روزانه، با میانگین ماهانه رصد کنیم، استناد به آمار یک یا چند روز اول ماه درباره افزایش مصرف با اجرای سهمیه‌بندی بنزین، نمی‌تواند واقعیت داشته باشد و مثال نقض آن‌هم، همین الگوی مصرف دریافت 60 تا 80 لیتر بنزین سهمیه‌ای در یک‌بار سوخت‌گیری است.

  چرا رقم 78 هزار میلیارد تومان حاجی‌دلیگانی دقیق نیست؟

براساس آنچه حاجی‌دلیگانی در مجلس مطرح کرد و در گفت‌وگوی خود با «فرهیختگان» نیز بر آن تاکید داشت، با فرض تداوم مصرف روزانه 95 میلیون لیتر بنزین در داخل کشور، پس از سهمیه‌بندی با فرض میانگین قیمت لیتری 2300 تومان (میانگین دو قیمت 1500 و 3000 تومان)، درآمد حاصل از فروش 95 میلیون لیتر بنزین در داخل روزانه حدود 218 میلیارد تومان و سالانه 78 هزار میلیارد تومان خواهد بود.در این زمینه به‌نظر می‌رسد این ادعای عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با سه اشکال روبه‌رو است؛ اولین اشکال محاسباتی بی‌توجهی به مابه‌التفاوت افزایش قیمت بنزین است.

به فرض که مصرف روزانه بنزین پس از سهمیه‌بندی همان 95 میلیون لیتر قبل از سهمیه‌بندی باشد، در این صورت طبق برآوردها، حدود 65 میلیون لیتر از آن مصرف سهمیه‌ای خواهد بود که به قیمت 1500 تومان عرضه می‌شود. به‌عبارتی، درآمد دولت از توزیع روزانه 65 میلیون لیتر بنزین سهمیه‌ای نه لیتری 1500 تومان، بلکه به‌ازای هر لیتر حدود 500 تومان افزایش خواهد داشت. با این حساب درآمد سالانه دولت از فروش بنزین سهمیه‌ای 65 میلیون لیتری، حدود 11 هزار و 862 میلیارد تومان خواهد بود. همچنین اگر در کنار مصرف 65 میلیون لیتر بنزین سهمیه‌ای، 30 میلیون لیتر نیز بنزین آزاد به قیمت سه‌هزار تومان عرضه شود، در این صورت درآمد دولت از مابه‌التفاوت قیمت قبلی و فعلی به‌ازای هر لیتر نه سه‌هزار تومان بلکه دوهزار تومان خواهد بود. لذا از فروش روزانه 30 میلیون لیتر بنزین آزاد نزدیک به 22 هزار میلیارد تومان درآمد عاید دولت خواهد شد که مجموع این دو (فروش 65 میلیون لیتر بنزین آزاد و فروش 30 میلیون لیتر بنزین سهمیه‌ای) درآمدی برابر 33 هزار و 762 میلیارد تومان را در پی خواهد داشت.دومین اشکال محاسباتی، مربوط به ظرفیت روزانه بنزین تولیدی است. به‌عبارت دیگر، در حالی که دولتمردان میزان بنزین قابل عرضه را روزانه حدود 105 تا 110 میلیون لیتر ذکر می‌کنند، استناد به مصرف 95 میلیون لیتر غفلت از درآمد مازاد تولید و مصرف داخلی است که قطعا پس از سهمیه‌بندی به کشورهای منطقه صادر خواهد شد.

در این زمینه اخیرا محمدعلی دهقان‌دهنوی، معاون امور اقتصادی وزیر اقتصاد در گفت‌وگوی ویژه خبری سیما گفته است: «به‌طور متوسط روزانه 100 میلیون لیتر بنزین در کشور تولید می‌شود، اگر بتوانیم به اتفاق 10 میلیون لیتر از میزان مصرف سوخت بکاهیم و با نرخ پنج‌هزار تومان در خلیج‌فارس بفروشیم، با در نظر گرفتن تفاوت با نرخ داخل کشور، سالانه 14 هزار میلیارد تومان درآمد حاصل می‌شود.»

سومین اشتباه محاسباتی، در نظر نگرفتن تغییر الگوی مصرف همچون استفاده از CNG و استفاده بیشتر از حمل‌ونقل عمومی است (اثر جایگزینی در اقتصاد) که تجربه قبلی هدفمندی یارانه‌ها و سهمیه‌بندی بنزین نشان می‌دهد این تغییر الگوی مصرف به‌طور قابل‌توجهی میزان مصرف بنزین را کاهش خواهد داد.بر این اساس، در یک جمع‌بندی طبق برآورد «فرهیختگان» برمبنای اظهارات دولتی‌ها، تعداد خودروهای بنزین‌سوز، میزان مصرف بنزین سهمیه‌ای، الگوی مصرف بنزین در دوره 1385 تا 1394 (که کارت سوخت و طرح سهمیه‌بندی بنزین اجرا می‌شد) و سایر مولفه‌ها، با اجرای سهمیه‌بندی بنزین روزانه 65 میلیون لیتر بنزین سهمیه‌ای با قیمت 1500 تومان به‌ازای هر لیتر عرضه خواهد شد که درآمد سالانه دولت از این بخش حدود 11 هزار و 862 میلیارد تومان خواهد بود.

همچنین برآورد می‌شود علاوه‌بر مصرف 65 میلیون لیتری بنزین سهمیه‌ای، روزانه 15 میلیون لیتر (دقیقا 14.7 میلیون لیتر) نیز بنزین آزاد در داخل مصرف شود که در این صورت نیز درآمد دولت از افزایش قیمت دوهزار تومانی بنزین آزاد سالانه حدود 10 هزار و 731 میلیارد تومان و مجموع این دو بخش نزدیک به 22 هزار و 666 میلیارد تومان برای دولت درآمدزایی خواهد داشت. اما در کنار مصرف داخلی، برآوردها نشان می‌دهد با در نظر گرفتن میانگین تولید روزانه 110 میلیون لیتری بنزین در کشور و کاهش مصرف داخلی به روزانه 80 میلیون لیتر، ظرفیت روزانه 30 میلیون لیتری نیز برای صادرات فراهم خواهد شد که در این صورت با قیمت‌های منطقه‌ای (فوب خلیج‌فارس) می‌توان انتظار داشت سالانه 40 تا 60 هزار میلیارد تومان (صادرات روزانه 20 تا 30 میلیون لیتر) درآمد از صادرات عاید دولت شود.

حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس

درآمد دولت از بنزین 78 هزار میلیارد خواهد بود

حاجی‌دلیگانی در پاسخ به سوال «فرهیختگان» که مبنای اعلام رقم 70 هزار میلیارد تومانی درآمد دولت از افزایش قیمت و سهمیه‌بندی بنزین، خروجی محاسبات یا مطالعات کدام نهاد پژوهشی بوده، می‌گوید: «مصرف روزانه بنزین قبل از سهمیه‌بندی حدود 95 میلیون لیتر بوده است، براساس برآورد کارشناسی‌ای که ما انجام داده‌ایم، با فرض میانگین قیمت لیتری 2300 تومان (میانگین دو قیمت 1500 و 3000 تومان)، درآمد حاصل از فروش 95 میلیون لیتر بنزین در داخل روزانه 218 میلیارد تومان و سالانه 78 هزار میلیارد تومان خواهد بود. البته ما فقط درآمد حاصل از فروش داخلی را محاسبه کردیم. توجه داشته باشید من عددی را هم که در مجلس اعلام کردم، از واژه «حدود» استفاده کردم، چراکه هر دو رقم اعلامی دولت و ما، به‌نوعی برآورد هستند و باید منتظر ماند تا در پایان ماه مقدار مصرف مشخص شود. در اینجا مساله شفاف‌سازی بسیار مهم است.

در قانون بودجه سال 98 آمده است دولت هرگونه افزایش درآمدی که داشته باشد، باید رقم دقیق آن را به مجلس اعلام کند. همچنین دو طرحی که روز یکشنبه یک‌فوریت آنها در مجلس رای آورد، هر دو تاکید کرده‌اند حساب مشخصی برای رصد میزان درآمد حاصل از طرح افزایش قیمت بنزین مشخص شود تا همه منابع در آنجا واریز شده و پرداخت‌ها هم در آن کاملا مشخص باشد.100 نفر از خانوارهای کم‌درآمد گفتند یارانه نگرفته‌اندیکی از مباحث مهم در طرح بازتوزیع یارانه حاصل از افزایش قیمت بنزین، موضوع گروه‌های هدف و محل اصابت این یارانه است.حاجی‌دلیگانی در پاسخ به این سوال «فرهیختگان» که مجلس چه سازوکاری برای نظارت بر توزیع دقیق و شناسایی گروه‌های هدف دارد و چگونه می‌توان از اعطای یارانه به افراد پردرآمد (همچون آن مفسد اقتصادی که از سال 89 تا تابستان 98 یارانه نقدی دریافت می‌کرد) جلوگیری کرد که طرح بازتوزیعی دولت به ضدخودش تبدیل نشود، گفت: «فقط در روز شنبه حدود 100 نفر به بنده مراجعه کرده‌اند که عموما خانوارهای کم‌درآمد و اقشار ضعیف بودند و اعلام داشتند که یارانه نقدی به حساب آنها واریز نشده است.

در دو طرحی که روز یکشنبه یک‌فوریت آنها رای آورد، مجلس احکامی را به همین منظور دیده است. در بودجه سال 99 هم قطعا ابزارهای نظارتی برای این امر دیده خواهد شد. برخی رسانه‌ها مباحثی درمورد استفاده دولت از منابع درآمدی بنزین برای جبران کسری بودجه مطرح کرده‌اند اما بنده خبر ندارم از اینکه دولت بخواهد بخشی از ما‌به‌التفاوت درآمد بنزین را برای کسری بودجه استفاده کند. ضمن اینکه مجوزی که دولت از مجلس دریافت کرده، مربوط به اعطای همه درآمدهای سهمیه‌بندی بنزین به مردم است و حرفی از کسری بودجه به میان نیامده است.»

علی قربانی،‌ عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس:

بدون صادرات، درآمد بنزینی دولت 38.5 هزار میلیارد خواهد شد

مجلس در زمینه حجم درآمد دولت از محل افزایش قیمت بنزین طرح پژوهشی و مطالعاتی نداشته است، اما کلیاتی که در کمیسیون برنامه و بودجه مطرح شده، ما به رقم 38.5 هزار میلیارد تومان رسیدیم. البته رقم 38.5 هزار میلیارد تومان بدون در نظر گرفتن درآمد بالقوه دولت از صادرات بنزین بوده است. لذا اگر میزان صرفه‌جویی در مصرف داخلی بنزین رقم قابل‌توجهی باشد، آن‌وقت با توجه به اینکه قیمت بنزین در سطح منطقه حدود دوبرابر قیمت بنزین آزاد داخلی است، صادرات هم می‌تواند درآمد قابل توجهی را عاید دولت کند.اینکه مجلس چه سازوکاری برای شفاف‌سازی میزان درآمد دولت از محل افزایش قیمت بنزین ایجاد خواهد کرد، نکته بسیار بااهمیتی است. در این زمینه نمایندگان مجلس طرحی را تهیه کرده‌اند که برمبنای آن درآمد حاصل از سهمیه‌بندی و آزادسازی قیمت بنزین به حساب صندوقی واریز شود که از این طریق می‌توان هم میزان درآمد و منابع ورودی صندوق را مشخص کرد و هم می‌توان محل هزینه‌کرد این منابع را شناسایی کرد.

دولت گفته است قصد دارد همه منابع حاصل از افزایش قیمت و سهمیه‌بندی بنزین را به حساب خانوارهای کم‌درآمد واریز کند، اما رقمی که دولت اعلام کرده حدود 31 هزار میلیارد تومان است، در حالی که برآوردها نشان می‌دهد منابع درآمدی بنزینی دولت بیش از این 31 هزار میلیارد تومان و حتی دو تا 2.5 برابر این میزان خواهد بود. حال سوال این است در طرحی که مجلس برای نظارت بر منابع و هزینه‌های این طرح تهیه کرده، شیوه نظارت برای شناسایی منابع و هزینه‌ها چگونه خواهد بود؟ اگر صندوق ایجاد شود، درآمد و هزینه‌ها قابل محاسبه خواهد بود؛ اما سوال مهمی که برای افکارعمومی هم مساله شده، این است که آیا دولت از درآمد بنزین برای جبران کسری بودجه یا هزینه‌های دیگر استفاده خواهد کرد؟ در این زمینه دولت می‌گوید همه منابع را به حساب خانوارها واریز خواهد کرد. برای سنجش حسن‌نیت دولت بهترین راهکار، راه‌اندازی همین صندوقی است که مجلس برای ساماندهی منابع و هزینه‌های طرح سهمیه‌بندی بنزین پیشنهاد داده است.

قربانی در پاسخ به این سوال که اظهارات حاجی‌دلیگانی مبنی‌بر درآمد 70 هزار میلیارد تومانی از فروش بنزین در داخل چقدر با واقعیت‌ها همخوانی دارد، می‌گوید: «به‌نظرم درآمد 70 هزار میلیارد تومانی از فروش داخلی با واقعیت‌ها چندان همخوانی ندارد، اما اگر در میزان مصرف داخلی صرفه‌جویی قابل‌توجهی رخ دهد، در آن صورت درآمد دولت از صادرات بنزین رقم قابل‌توجهی خواهد بود. به هر حال نمایندگان مجلس با جدیت پیگیر راه‌اندازی صندوق منابع درآمدی بنزین هستند، چراکه بدون راه‌اندازی این صندوق، همواره این تردید وجود خواهد داشت که نکند دولت منابع را در جاهای دیگری هزینه می‌کند.»

* نویسنده: مهدی عبداللهی، روزنامه نگار