از تئاتر روحوضی تا سریال‌های سیت‌کام

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سیت‌کام (Sitcom) یا همان «کمدی موقعیت» (Situation Comedy) یکی از محبوب‌ترین انواع طنزهای تلویزیونی در دنیاست که عموما جنبه بومی دارد؛ یعنی بیشتر برای مردم کشوری جذاب است که این کمدی‌ها در آنها ساخته شده‌اند. طنزهای تلویزیونی که فضای آنها در یکی‌دو محیط بسته و محدود، توسط تعداد مشخصی بازیگر، شب‌های متعددی ادامه پیدا می‌کند، همان سیت‌کام‌ها هستند. خیلی از اوقات در این کمدی‌ها صدای نوار خنده می‌آید؛ البته در ابتدا این خنده‌ها واقعی بوده‌اند و تماشاگرانی در پشت صحنه مجموعه وجود داشتند که این صدا متعلق به آنها بود. از همین جا می‌شود فهمید که سیت‌کام در حقیقت فرزند تئاترهای کمدی است.

واکنش حضار در برابر متلک‌ها و مطایبه‌های طنز یک نمایش، ممکن است در بسیاری اوقات بتواند به هنرمندانی که کار را اجرا می‌کنند جهت بدهد و مشخص کند که جذابیت واقعی در چه قسمتی برای مخاطب ایجاد می‌شود. تئاترهای کمدی ایران هم توانسته‌اند وام‌های کلانی به مجموعه‌های سیت‌کام بدهند. شاید معروف‌ترین نمونه متاخر از این نوع تئاترها که تلویزیون هم آن را پخش کرد، مربوط به شخصیت معروف به «رشید» با لهجه اصفهانی‌اش باشد.

سیت‌کام‌ها از آن جهت عموما جنبه بومی دارند که برای خنداندن مخاطب از لهجه و متلک‌های زبانی بخصوصی استفاده می‌کنند. به‌طور مثال بعضی از محبوب‌ترین آهنگ‌های فرانسوی برای مردم سایر نقاط جهان چندان شناخته‌شده نیستند، چون محتوای جالبی از طنز آنها در ترجمه باقی نمی‌ماند. در ایران هم می‌شود فرض کرد که عبارت معروف «من چیکاره بیدم؟» که جواد رضویان در مجموعه «نقطه‌چین» آن را باب کرد، وقتی ترجمه شود، لطافت خود را از دست خواهد داد و در ضمن، از آنجا که سیت‌کام‌ها شدیدا روی تیپ‌سازی‌های درشت و ساده حساب باز می‌کنند و در این نوع تیپ‌سازی، تقلید صدا بسیار مهم است، معلوم نیست که دوبله بتواند همان کیفیت از تیپ‌سازی یک هنرپیشه را بازتولید کند و با زیرنویس هم نمی‌شود طراوت کار را انتقال داد.

در سیت‌کام بداهه‌گویی بسیار باب است. داستان سیت‌کام‌ها عموما سرپایی و سریع نوشته می‌شود و روی همین حساب به مسائل روز جامعه زیاد سرک می‌کشد. به همین دلیل عجیب نیست اگر گاهی دیده می‌شود که سیت‌کام‌ها تاریخ‌مصرف دارند و پس از مدتی تماشای مجدد آنها جذابیت اولیه را ندارد. در یک سیت‌کام ممکن است به جنجال‌های فوتبالی در همان ایام واکنش نشان داده شود یا به گرانی قیمت بعضی اقلام در همان مقطع خاص زمانی؛ اما وقتی مدتی گذشت، مسائل فوتبالی هم عوض می‌شوند و بحث قیمت‌ها هم تغییر می‌کند.

سیت‌کام فرزند تئاتر است و به همین دلیل بازی‌ها در آن درشت هستند و به‌ندرت نمای بسته دیده می‌شود. در طنزهای تلویزیونی جهان، مثلث «طنز آیتمی، سیت‌کام و استندآپ کمدی» وجود دارد که اینها همدیگر را تقویت می‌کنند. ما در ایران هر سه نوع طنز تلویزیونی را تجربه کرده‌ایم، اما نه به‌طور همزمان. ابتدا طنز آیتمی در ایران بسیار مورد توجه قرار گرفت و سیت‌کام از دل آن برآمد. روش صحیح برای کشف استعدادها و خلق موقعیت‌های سیت‌کام هم این است که در دل آیتم‌های طنز هنرپیشگان متعدد آزموده شوند و تیپ‌های مختلف را امتحان کنند و وقتی جرقه اصلی زده شد، آن موقعیت برای تبدیل شدن به یک سریال طولانی بسط پیدا کند.

نسلی که از ابتدای دهه70 با آیتم‌های طنز به تلویزیون ایران و سپس سینما معرفی شد، تا مدت‌ها توانست سیت‌کام‌های موفقی بسازد، اما ایراد کار آنجا بود که در ادامه، هیچ توجهی به لزوم کشف استعدادهای جدید نشد. دیگر تقریبا همه مردم ایران می‌توانند صدای تودماغی محمدرضا شفیعی‌جم را تقلید کنند یا جیغ‌جیغ‌زدن‌های جواد رضویان و بالا و پایین پریدن‌های او را از بر هستند. این هنرپیشه‌ها که روزگاری کارشان بداعت بسیار بالایی داشت، در حال حاضر هرچند در ظاهر تیپ‌های مختلفی بازی می‌کنند، اما تفاوت چندانی با هم ندارند و نیاز به ورود هنرپیشه‌های جدید با استایل‌ها و متلک‌شناسی‌های جدید کاملا احساس می‌شود.

استندآپ کمدی نوع خالص و برهنه از سیت‌کام است که حتی بخش‌های داستانی آن ویرایش شده و صرفا همان چیزی باقی مانده که باعث خنده مخاطبان می‌شود؛ یعنی متلک‌های کلامی. برای داشتن سیت‌کام‌های قوی، ابتدا لازم است تئاتر کمدی مورد توجه قرار بگیرد و در آن ارزش‌های بومی، ضمن پرهیز از شوخی‌های سطحی تقویت شود. از تئاتر می‌شود هنرپیشه‌های متعددی را برای آیتم‌های طنز تلویزیونی انتخاب کرد. بعضی از این هنرپیشه‌ها ممکن است در آینده کمدین‌های موفقی از آب دربیایند و حتی بعضی دیگر که ممکن است معرفی آنها به دوربین‌ها از این طریق انجام بگیرد، در آینده هنرپیشه‌های جدی تلویزیون و سینمای ایران شوند. نویسندگان و کارگردان‌های مختلف می‌توانند از این طریق آزموده شوند و کارشان را در سطوح حرفه‌ای شروع کنند.

استندآپ‌کمدی هم می‌تواند نقطه اتصال طنزهای تلویزیونی به مخاطب برای شناختن او باشد. به عبارتی اگر با تشبیه کمدی‌های تلویزیونی به جریان برق، سیت‌کام و در زمینه آن آیتم‌ها را فاز بدانیم، استندآپ‌کمدی مانند جریان نول عمل خواهد کرد.

* نویسنده: میلاد جلیل‌زاده، روزنامه‌نگار