همه‌پرسی؛ پایان عمر سیاسی رئیس دولت

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا از هر ابزاری برای اجرای برگزیت استفاده کرد اما موفق نشد بریتانیا را از اتحادیه اروپا خارج کند. او وعده کرده بود یا «می‌میرد» یا اتحادیه اروپا را تحت هر شرایطی تا 31 اکتبر (9 آبان) ترک می‌کند؛ اما نه موفق به ترک اتحادیه شد و نه «مرد». جانسون مرد شکست‌خورده خروج از اتحادیه است ولی نمی‌خواهد جایگاهی که سال‌ها منتظر رسیدن به آن بوده را به‌راحتی از دست بدهد. او تنها سه گزینه پیش روی خود داشت؛ استعفا، همه‌پرسی مجدد یا انتخابات زودهنگام. جانسون سومین گزینه را انتخاب کرد و سه بار برای متقاعد کردن پارلمان به برگزاری انتخابات سراسری تلاش کرد اما شکست خورد. در پارلمان بسیاری از نمایندگان به‌ویژه حزب کارگر به رهبری «جرمی کوربین» نگران این بودند که جانسون بخواهد با استفاده از فرصت انحلال پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام، برگزیت را عملیاتی کند اما تعویق برگزیت تا ۳۱ ژانویه (۱۱ بهمن) آنان را نیز امیدوار به انتخابات کرد. بر همین اساس بوریس جانسون برای چهارمین بار سه‌شنبه (7 آبان) طرح انتخابات زودهنگام را به پارلمان ارائه کرد و توانست رای مجلس عوام را برای انتخابات در 12 دسامبر (21آذر) اخذ کند. او چهارشنبه گذشته (15 آبان) با ملکه بریتانیا ملاقات داشت و فرمان انحلال دوره پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام را دریافت کرد.

 دوقطبی‌سازی با «برگزیت»

انتخابات ماه دسامبر برای تعیین نمایندگان مردم در «مجلس عوام» است. نمایندگان مجلس عوام وظیفه قانونگذاری و نظارت بر کارهای دولت را برعهده دارند. آنان از سوی مردم انتخاب می‌شوند تا منافع و خواسته‌های آنها را در مجلس عوام پیگیری کنند. اما در این دور از انتخابات، به نظر می‌رسد بین همه نیازها و مشکلات بریتانیا، «برگزیت» می‌خواهد نتیجه انتخابات را مشخص کند. در حال حاضر تمامی احزاب بریتانیایی، یک سوی این آوردگاه ایستاده‌اند. محافظه‌کاران به رهبری بوریس جانسون به دنبال نهایی کردن برگزیت هستند و حزب کارگر به رهبری جرمی کوربین به دنبال همه‌پرسی مجدد.جانسون روز چهارشنبه از اقامتگاه نخست‌وزیر در خیابان داونینگ رسما کمپین انتخابات زودهنگام ۱۲ دسامبر بریتانیا را اعلام کرد. در این انتخابات، حزب محافظه‌کار به رهبری بوریس جانسون با شعار «انگلیس را از اتحادیه اروپا خارج سازید» و حزب چپ‌گرای کارگر، رقیب اصلی آن به رهبری جرمی کوربین، با شعار «تغییر واقعی» ستاد‌های انتخاباتی خود را راه انداخته‌اند.

جانسون چهارشنبه در یک سخنرانی‌ گفت مجبور به برگزاری انتخابات زودهنگام شده زیرا نمایندگان پارلمان انگلیس با توافق جدید وی برای خروج از اتحادیه اروپا موافقت نکردند. او گفته اگر حزبش در انتخابات پیروز شود، در عرض 6 هفته توافق برگزیت را اجرا و انگلیس را از اتحادیه اروپا خارج می‌کند. جانسون از رای‌دهندگان خواست به حزب محافظه‌کار رای دهند و کشور را به پیش ببرند. او تصویب توافق جدید برگزیت را تنها راهکار برای سال آینده خواند و گفت حزب کارگر به رهبری کوربین، در صورت پیروزی در انتخابات در طول این سال برای برگزاری دو همه‌پرسی یکی در اسکاتلند (استقلال اسکاتلند) و دیگری درباره خود برگزیت تلاش خواهد کرد و مردم به این ترتیب کل ۲۰۲۰ را مجبورند در نمایشی وحشتناک بگذرانند. از سوی دیگر کوربین رهبر حزب کارگر در جمع هوادارانش گفته «ما می‌توانیم در 6 ماه موضوع خروج بریتانیا از اتحایه اروپا را با توافقی که به رای همگانی گذاشته خواهد شد، حل کنیم.» او با حساس خواندن انتخابات پیش‌رو افزود: «در این انتخابات دو گزینه وجود دارد؛ خروج معقول و با توافق یا باقی ماندن در اتحادیه اروپا و ما می‌توانیم تغییر واقعی را که نیاز این کشور است، ایجاد کنیم.»

دوقطبی‌سازی فضای انتخاباتی در بریتانیا از سوی دو حزبی که در چند دوره اخیر همواره دولت را در اختیار داشتند، باعث شد «یان کلود یونکر»، رئیس کمیسیون اروپایی بگوید انگلیس مسائل دیگری غیر از برگزیت هم دارد. او در گفت‌وگو با «آ اردی» آلمان، ابراز امیدواری کرده که انتخابات مجدد پارلمانی در این کشور تنها حول محور برگزیت نچرخد. هر چند بوریس جانسون مخالف برگزاری همه‌پرسی مجدد بود اما به نظر می‌رسد با دوقطبی شکل گرفته در فضای سیاسی بریتانیا، یعنی رقابت جانسون و احزاب متحدش برای پیشبرد برگزیت از یک سو و منتقدان دولت از جمله حزب کارگر برای برگزاری یک همه‌پرسی دیگر، انتخابات پارلمانی عملا همه‌پرسی دوم برگزیت در این کشور است.

 چه کسی نخست‌وزیر می‌شود؟

پس از برگزاری انتخابات پارلمانی، معمولا حزبی که بیشترین کرسی‌ را در مجلس عوام تصاحب کند، وظیفه تشکیل دولت جدید را برعهده خواهد داشت. اگر هیچ حزبی اکثریت کرسی‌ها را تصاحب نکند، و پارلمان به اصطلاح «معلق» شود، بزرگ‌ترین حزب می‌تواند یک دولت اقلیت تشکیل دهد یا شاید دو یا چند حزب با یکدیگر ائتلاف کنند و دولت ائتلافی تشکیل دهند. مسئولیت انتخاب وزرای دولت با نخست‌وزیر است و وزرای ارشد وارد کابینه می‌شوند. بر اساس قوانین بریتانیا، اعضای دولت، کابینه و هیات وزیران از میان نمایندگان پارلمان انتخاب می‌شوند و نخست‌وزیر نیز خود یکی از نمایندگان مجلس عوام و رهبر حزب اکثریت است. بوریس جانسون برای کسب اکثریت پارلمان در مدت باقی‌مانده تلاش خواهد کرد با لابی و گفت‌وگو با احزاب راست و حتی احزاب تندی همچون برگزیت و کسانی که در حزب محافظه‌کار مردد به‌شمار می‌روند، پیروز انتخابات شود و دولت ائتلافی تشکیل دهد. اما آمارها و نظرسنجی‌های انجام‌شده، اوضاع محافظه‌کاران را خیلی خوب نشان نمی‌دهد.

بر اساس نظرسنجی روزنامه دیلی‌تلگراف که یکشنبه هفته گذشته منتشر شد، میزان پیشتازی حزب محافظه‌کار به رهبری بوریس جانسون به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته و احتمال دارد که این حزب نتواند در انتخابات آینده اکثریت پارلمانی را به دست گیرد. در این نظرسنجی که به سفارش دیلی‌تلگراف و توسط موسسه افکارسنجی او آر بی‌اینترنشنال انجام شده، ۳۶ درصد از شرکت‌کنندگان از حزب محافظه‌کار حمایت کرده‌اند، ۲۸ درصد از حزب کارگر، ۱۴ درصد از حزب لیبرال-دموکرات و ۱۲ درصد هم از حزب برگزیت به رهبری نایجل فاراژ. فاصله 8‌ درصدی حزب محافظه‌کار و کارگر در‌حالی است که در چهار نظرسنجی که در طول دوهفته پیش از نظرسنجی جدید انجام شده بود، حزب محافظه‌کار بین ۱۳ تا ۱۶ درصد از رقیب اصلی خود یعنی حزب کارگر پیش بود. دیلی‌تلگراف درمورد نتیجه این نظرسنجی نوشته است: «این نظرسنجی جدید، احتمالا نگرانی‌های تازه‌ای را برای کارزار انتخاباتی حزب محافظه‌کار ایجاد می‌کند.» حزب محافظه‌کار در پارلمان منحل شده هم اکثریت را در اختیار نداشت و تنها با ائتلاف با حزب اتحادگرای دموکراتیک توانست کابینه تشکیل دهد. در‌صورتی‌که نتایج انتخابات منطبق با نظرسنجی دیلی‌تلگراف رقم بخورد، محافظه‌کاران برای تشکیل دولت به کرسی‌هایی بیش از آنچه دی‌ یو پی در اختیار دارد، نیاز خواهند داشت.شاید بتوان گفت شانس جرمی کوربین برای نخست‌وزیر شدن، کمی بیشتر از بوریس جانسون در بریتانیاست.

حزب کارگر در قبال جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا برخلاف حزب برگزیت به‌گونه‌ای موضع گرفته که هم نظر موافقان و هم مخالفان توافق برگزیت را جلب کند، در دوگانه جانسون و کوربین، احزاب ملی اسکاتلند، ولز، حزب سبز و لیبرال دموکرات که شفاف و با شعار باقی ماندن در اتحادیه اروپا مشغول فعالیت انتخاباتی شده‌اند، قطعا تلاش می‌کنند در صورت حضور در پارلمان، با کوربین ائتلاف کنند. کوربین البته برای نخست‌وزیر شدن یک مشکل دارد و آن هم رسانه‌های دست راستی بریتانیاست که به او اتهام همدستی یا مماشات با گروه‌های ضدیهود و نژادپرست ضدصهیونیستی زده‌اند. اگر این موضوع علیه او جنجال به پا نکند، بوریس جانسون راه سختی در پیش دارد. با این حال و با فرض نسبتا دور از واقعیت نخست‌وزیری مجدد جانسون، مشخص نیست که برگزیت به نتیجه برسد چراکه در حزب محافظه‌کار نیز چند نگاه متفاوت به برگزیت دارند؛ عده‌ای معتقدند باید همچنان در اتحادیه اروپا بمانند و عده‌ای می‌گویند باید از اتحادیه اروپا خارج شد اما با یک قرارداد درست. در حال حاضر طرفداران خروج از اتحادیه اروپا هم می‌دانند که خروج بی‌توافق به این معناست که بریتانیا ناچار است با 27 کشور در ده‌ها مورد قرارداد امضا کند.

 سیاست‌های ترامپ و شکست جانسون

نتیجه انتخاباتی آتی پارلمان بریتانیا تا حد زیادی وابسته به بیرون از مرزهای این کشور است. در یک سوی این انتخابات بوریس جانسون، نخست‌وزیر محافظه‌کار بریتانیا قرار دارد که مدافع سرسخت برگزیت است و تمرکزش را در فردای خروج از اتحادیه اروپا، روی قول و قرارهای آمریکا قرار داده است. دونالد ترامپ به بریتانیا وعده داده در صورت خروج این کشور از اتحادیه اروپا، با بریتانیا یک قرارداد تجاری فوق‌العاده امضا کند.در مقابل حزب محافظه‌کار، حزب کارگر و رهبر آن جرمی کوربین قرار دارد. کوربین گرچه در گذشته موافق برگزیت بوده حالا به صف مخالفان برگزیت پیوسته است.

یکی از دلایل مخالفت کوربین با برگزیت، یقینا همان توافق تجاری با آمریکاست. او به‌خوبی می‌داند نقد اتحادیه اروپا بهتر از نسیه‌ای است که آمریکا آن هم در دوره شخصیت مذبذبی همچون دونالد ترامپ پیشنهاد کرده است. مخالفان برگزیت معتقدند پیوند زدن آینده بریتانیا به آمریکا و رئیس‌جمهور فعلی این کشور همانند سقوط با چشمان بسته به درون چاه است.بوریس جانسون نیز تا حدودی این موضوع را پذیرفته اما نمی‌خواهد آن را به‌صراحت بیان کند. او سه ماه قبل پیش از سفرش به پاریس برای شرکت در نشست سران هفت، به این موضوع اشاره کرد که عقد توافق تجاری با ایالات متحده سهل و آسان نخواهد بود چون موانعی بر سر حضور کالاهای کشورش در بازارهای آمریکایی وجود دارد. جانسون آن زمان اعلام کرد برخی کالاهای این کشور به دلایل بروکراتیک برای حضور در بازارهای آمریکا مشکل دارند و برخی کالاها اصلا اجازه ورود ندارند که علت آن محدودیت‌های غذایی و دارویی است. نخست‌وزیر بریتانیا به همین دلیل چند هفته پیش به بروکسل سفر کرد و با اتحادیه بر سر یک توافق جدید به تفاهم رسید تا هم بریتانیا را از اتحادیه خارج کند و هم کشورش را وابسته به ترامپ نکند.

ترامپ در چند سال گذشته به‌خوبی نشان داده است که به هیچ چیز به اندازه کسب سود فکر نمی‌کند و جز شعار «اول آمریکا» هیچ‌چیز برایش اهمیت ندارد. البته این نگرش رئیس‌جمهور آمریکا تنها در بریتانیا موجب نگرانی نشده است بلکه دیگر کشورهای اروپایی و مسئولان‌شان نیز از اظهارات و اقدامات رئیس‌جمهور آمریکا نگران هستند و تلاش می‌کنند نه‌تنها سرنوشت خود را به آمریکا گره نزنند که مانع از سقوط احتمالی اتحادیه اروپا با خروج بریتانیا از آن شوند. یکی از این مقام‌های اروپایی، امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه است.

او هفته گذشته در گفت‌وگو با روزنامه بریتانیایی «اکونومیست» تلویحا پیام هشدارآمیزی برای مردم بریتانیا ارسال کرده است. او ضمن اشاره به این نکته که کشورهای اروپایی دیگر نمی‌توانند بر آمریکا جهت دفاع از ناتو متکی باشند، گفت: «آمریکا به پروژه اروپایی پشت کرده، زمان آن است که بیدار شویم.» رئیس کاخ الیزه ادامه داد: «دونالد ترامپ ناتو را به‌عنوان یک پروژه تجاری و یک انحصار تجاری می‌بیند.» وی از «مرگ مغزی ناتو» سخن گفت و با اشاره به ضعیف شدن جدی اروپا، تصریح کرد: «اگر اروپا همانند یک قدرت جهانی عمل نکند، از بین خواهد رفت.» مکرون معتقد است اروپا برای اولین‌بار با رئیس‌جمهوری در آمریکا روبه‌رو است که «ایده ما از پروژه اروپایی» را درک نمی‌کند و این مساله درست زمانی در حال رخ دادن است که اروپا با رشد چین و حاکمیت‌های خودکامه در روسیه و ترکیه مواجه است و علاوه‌بر آن، از درون نیز با برگزیت و بی‌ثباتی سیاسی در حال تضعیف شدن است. او بر همین اساس پیشنهاد کرده است اروپا به سمت روسیه گرایش پیدا کند.