به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، از کودتای آمریکاییان علیه مصدق در 28 مردادماه 32، آمریکا به‌ عنصر اصلی سیاست خارجی ایران تبدیل شد. آمریکا در بازه 25 ساله بین کودتا تا بهمن 57 در یک رابطه ارباب و رعیت‌گونه با ایران خود را به‌عنوان قیم ایران قلمداد کرده و به ایران نه به‌ صورت یک کشور مستقل بلکه به‌عنوان نایب آمریکا در منطقه نگاه می‌کرد. همین دید از بالا به پایین آمریکاییان به ایران را می‌توان سبب نشناختن ماهیت انقلاب اسلامی و درنتیجه چالش‌های ایجادشده پس از آن دانست. 13 آبان‌ماه 58 و تسخیر لانه جاسوسی نقطه عطفی در تاریخ رابطه ایران و آمریکا پس از انقلاب اسلامی است، چنانکه امام خمینی(ره) این واقعه را انقلابی «زیادتر از انقلاب اول» معرفی کردند، این واقعه باعث شد شیطنت‌های آمریکا که از داخل ایران و در لانه جاسوسی درحال جریان بود، به خارج از کشور رانده شود. هرچند آمریکا این کینه را از همان روزهای اول انقلاب داشت ، اما تسخیر لانه جاسوسی و شکستن ابهت آمریکا با اسارت 444 روزه جاسوسان این کشور به دست دانشجویان خط امامی باعث شد آمریکا دشمنی خود با انقلاب را آشکار سازد. آمریکا از همان ابتدا سعی کرد با تحریم‌های مختلف باعث عقب‌نشینی ایران و پذیرش این کشور به‌عنوان هژمونی برتر جهان شود که تاکنون این امر با مقاومت ایران ناموفق بوده است.

جامعه دانشگاهی به‌عنوان خط مقدم مبارزه با استکبار از طریق تسخیر لانه جاسوسی این روزها به بررسی رابطه ایران و آمریکا می‌پردازد. در این راستا سه محور رابطه با آمریکا، تحریم و اقتصاد مقاومتی مورد ارزیابی قرار گرفته است. نوع رابطه با آمریکا  یعنی مواجهه ایران با آمریکا، مساله دیگری را پیش‌روی محققان می‌گذارد. تحریم‌ محور دومی است که محققان این عرصه را به بررسی و کاوش واداشته است.

آمریکا تنها تحریم را به‌عنوان زبان گفت‌وگو با ایران انتخاب کرده است، از این‌رو راه‌های دور زدن این تحریم‌های ظالمانه- که تنها مردم را هدف قرار داده- از سوی جامعه دانشگاهی  مورد بررسی قرار گرفته که نتیجه آن را می‌توان در محور سوم مطالعات یعنی اقتصاد مقاومتی مشاهده کرد. باید توجه داشت این سه محور مطالعاتی نه یک مجموعه جدا از هم بلکه در طیفی گسترده وابسته و ملزوم یکدیگرند. برای مثال اگر در نوع رابطه با آمریکا مفهومی با عنوان تحریم وجود نداشت، اکنون ما با تحقیقات و پایان‌نامه‌هایی بر مبنای بررسی تحریم‌ها روبه‌رو نبودیم یا اگر محققان به دنبال راهکاری برای برون‌رفت از تحریم‌ها نبودند، تحقیقاتی با بن‌مایه اقتصاد مقاومتی شکل نمی‌گرفت. به همین دلیل نگاهی آماری به مقالاتی با سه محور رابطه با آمریکا، تحریم و اقتصاد مقاومتی انداخته‌ایم.

رابطه با آمریکا

یکی از موضوعات مهم دانشجویان و محققان در عرصه سیاست خارجی، نحوه رابطه ایران با آمریکاست. موارد مختلفی ازجمله تسخیر لانه جاسوسی تا نحوه مواجهه ایران با آمریکا در زمینه برجام مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی بانک آماری پایگاه اطلاعات علمی ایران نشان‌ می‌دهد بررسی این موضوع در سال‌های 72 تا 78 و از سال 88 تاکنون مورد توجه محققان بوده است.در این بین، با توجه به تاکیدات دولت در سال‌های اخیر بر موضوع مذاکره با آمریکا میزان تحقیقات در این سال‌ها افزایش پیدا کرده است. سال 91 تنها 72 مورد پژوهش در این زمینه انجام شده، درحالی که این آمار در سال 97 با رشدی 169درصدی به 194 مورد می‌رسد. از 1214 مورد پژوهش انجام‌شده با موضوع «رابطه با آمریکا» 90 درصد در مقطع کارشناسی‌ارشد و باقی آن در مقطع دکتری تخصصی، پایان‌نامه دکتری و... بوده است.هرچند دانشجویان دانشگاه‌های مختلف به دلیل اهمیت موضوع در این زمینه تحقیقاتی انجام داده‌اند، اما بیشترین تحقیقات صورت‌گرفته توسط دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با 43 مورد و پس از آن با 34 مورد پژوهش توسط دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ثبت شده است. حسین دهشیار، عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی با 14 مورد بیشترین پژوهش را درمورد روابط خارجی ایران انجام داده است.

تحریم

پس از پیروزی انقلاب، تحریم به‌عنوان مهم‌ترین ابزار آمریکا برای کنترل و اعمال سیاست‌های فشار علیه ایران استفاده شده است. هرچند آمریکا در این سال‌ها سعی کرده حکومت را از طریق تحریم‌‌ها تحت فشار قرار دهد، اما درحقیقت تحریم‌ها تنها بر زندگی و معیشت مردم تاثیر گذاشته است که این امر باعث شده محققان و دانشجویان تحریم‌ها و عوامل بی‌اثر کردن آنها را مورد توجه قرار دهند. در این بین بخشی از پژوهشگران این موضوع را از ابعاد سیاسی، حقوقی، مدیریتی و اقتصادی ارزیابی کرده‌اند. نکته قابل‌توجه آنکه میزان تحقیقات صورت‌گرفته در این زمینه از سال 88 و با شروع دوره جدید فشار‌های آمریکا بر ایران افزایش پیدا کرده است، با آنکه در سال 88 تنها 18 عنوان پژوهش با موضوع تحریم‌ها ثبت شده، اما این مقدار در سال 97 به 250 مورد رسیده، یعنی رشدی 12.8 برابری را طی سال‌های اخیر داشته است. درواقع از 1500 عنوان پژوهش در زمینه تحریم‌، 92 درصد توسط دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد و 8 درصد توسط دانشجویان و محققان مقاطع بالاتر انجام گرفته است. در این زمینه دانشجویان و محققان دو دانشکده حقوق و علوم سیاسی و ادبیات و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی بیشترین تحقیقات را طی سال‌های اخیر داشته‌اند. رضا سیمبر عضو هیات‌علمی و استاد علوم سیاسی دانشگاه گیلان و سجاد فرجی‌دیزجی عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس و رضا جلالی عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌مرکزی از پراستنادترین اساتید در این زمینه به حساب می‌آیند.

اقتصاد مقاومتی

عبارت «اقتصاد مقاومتی» اولین‌بار توسط مقام معظم رهبری در دیدار کارآفرینان در شهریور سال 1389 مطرح شد. در همین دیدار، رهبر معظم انقلاب اقتصاد مقاومتی را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی کردند و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» را اعلام کردند. اقتصاد مقاومتی به‌عنوان راه‌حل اصلی کشور برای عبور از بحران‌های به وجود آمده توسط تحریم‌ها مورد توجه و تاکید دانشجویان و محققان قرار گرفت و از آن پس به‌عنوان یکی از موضوعات اصلی تحقیقات در زمینه عبور از تحریم‌ها و البته حرکت به سمت پیشرفت شناخته شد. 490 پژوهش انجام‌شده از سال 91 تاکنون را می‌توان نشان‌دهنده اهمیت این موضوع دانست، هرچند در سال 91 تنها سه پژوهش با محوریت اقتصاد مقاومتی انجام شد، اما توجه دانشجویان و محققان به بررسی این زمینه باعث شد در 6 سال با رشد 37 برابری، تعداد تحقیقات در این زمینه به 116 پژوهش در سال برسد. در مجموع 95 درصد تحقیقات در مقطع کارشناسی‌ارشد و پنج درصد در مقاطع بالاتر تحصیلات تکمیلی انجام شده است. همچنین اقتصاد مقاومتی مورد توجه دانشجویان دو رشته مدیریت و علوم اقتصادی قرار گرفته است. دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد و دانشکده امور اقتصادی دانشگاه امام صادق(ع) دو مرکزی هستند که بیشترین بررسی را در این زمینه انجام داده‌اند. مهدی صادقی‌شاهدانی، عضو هیات‌علمی دانشگاه امام صادق(ع) به‌عنوان پراستنادترین استاد در این زمینه شناخته می‌شود. آمار و ارقام نشان‌دهنده آن است که حرکت به سمت توسعه درون‌زا و براساس اقتصاد مقاومتی در سال‌های اخیر مورد استقبال دانشجویان و محققان قرار گرفته است.