نظر فراستی درباره فیلم «خانه پدری»

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، فارس نوشت: برنامه سینمایی «هفت» بامداد امروز (شنبه ۱۱ آبان) از شبکه سوم سیما روی آنتن رفت. در بخش پایانی و میز نقد این برنامه، جواد طوسی، رئیس اسبق انجمن منتقدان درباره توقیف فیلم سینمایی «خانه پدری» گفت: چرا باید فضایی ایجاد کنیم که خودبخود یک فیلمساز و سریال‌ساز در مظان اتهامات بیش از حد قرار بگیرد؟ کیانوش عیاری فیلمسازی است که به عقیده من چند تا از بهترین آثار پس از انقلاب را ساخته است، از جمله «شبح کژدم» و «بودن یا نبودن». سریال‌سازی که در حال حاضر دارد یک مجموعه تلویزیونی را می‌سازد و دو سریال بسیار خوب «روزگار قریب» و «هزاران چشم» را قبلاً روی آنتن داشته. آیا درست است که او را یک «جانی فرهنگی» لقب دهیم؟! تعادل، توازن و شرط انصاف را به جا آوردن،‌ لازمه عرصه فرهنگ ماست. این فیلمساز یک پیشینه‌ای دارد؛ هر چقدر هم نگاه نقادانه به فیلمش داشته باشیم.

این قاضی بازنشسته دادگستری گفت: به عنوان کسی که ۳۳ سال در دستگاه قضایی بوده‌ام و کار قضایی کرده‌ام، سؤالی دارم که آیا دادسرای فرهنگ و رسانه که نقش تخصصی دارد، باید یک روش سلبی را نسبت به یک فیلم و سازنده‌اش به کار ببرد؟ ولو اینکه در معرض موج منفی از سوی طیف‌هایی از جامعه قرار گرفته باشد. خود مقوله فرهنگ اقتضا می‌کند که دادسرای فرهنگ و رسانه نگاهی توأم با تعامل داشته باشد.

وی افزود: «خانه پدری» ولو اینکه تخطی‌هایی هم از قانون و حقوق شهروندی داشته است، اما بهتر این بود که در قالب امر به معروف و نهی، یک ضرب‌الاجل مثلاً ۴۸ ساعته برایش تعیین می‌شد و اگر اصلاحات انجام نمی‌‌گرفت، آن وقت روش سلبی به کار گرفته می‌شد. چون با بازنگری و اصلاحات، نمایش فیلم می‌‌توانست ادامه یابد. چرا مخالف‌خوان و اپوزوسیون می‌سازیم در حالی که می‌توانیم زمینه آشتی‌پذیری را فراهم کنیم؟ مقداری هوشمندی و تدبیر لازمه اینگونه اتفاقات است. چون «خانه پدری» یک نمونه است و در ادوار مختلف، چنین موضوعاتی را داشته‌ایم.

طوسی گفت: تمهیدی که اکنون اعمال می‌شود، به آیین‌نامه مصوب سال ۱۳۶۱ هیأت وزیران استناد می‌شود. آنجا فقط گفته می‌شود نمایش بیش از حد خشونت ممنوع است اما نوع مجازات تعیین نمی‌شود و قانون ساکت است. یا اگر بخواهیم ماده ۶۱۸ و ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی و مبحث تعزیرات را به عنوان برهم زدن نظم عمومی مدنظر قرار دهیم، باز هم با پرونده فیلم انطباق پیدا نمی‌کند. اینجا وقتی قانون ساکت است و مهمل استنادی وجود ندارد، قانون‌گذار می‌گوید باید تفسیر مُضیّق درباره فرد یا افراد در معرض اتهام داشته باشیم. آیا در مورد «خانه پدری» تفسیر مُضیّق صورت گرفته است؟ 

* «خانه پدری» اگر نقد ساختاری شود، ساختمانش فرو می‌ریزد

محمدتقی فهیم، منتقد سینما هم گفت: من به عنوان منتقد با نمایش خشونت در سینما مخالف نیستم، مهم چگونگی دراماتیزه کردن آن خشونت است. ضمن اینکه معمولاً قتل‌های زنجیره‌ای یا خانوادگی در تمام دنیا یک سرش به روانپریشی و افراد مریض وصل می‌شود، اما در «خانه پدری» قاتلان، کاراکترهای عاقل، باشخصیت، مهم و افرادی دارای ریشه‌ در جامعه هستند و اینجا است که فیلم را دچار این معضل می‌کند که برخی شمشیر را از روی علیه فیلم ببندند.

وی ادامه داد: من از جمله طرفداران آقای عیاری هستم و «شبح کژدم» را یکی از بهترین آثاری سینمایی پس از انقلاب می‌‌دانم. «خانه پدری»‌ از نظر سینمایی و شخصیت‌پردازی، یکی از ضعیف‌ترین آثار سینمایی آقای عیاری است و به همین دلیل است که خشونت فیلم بیرون می‌‌زند. برای همین است که منتقدان، کمتر به فرم و ساختمان فیلم پرداخته‌اند و اکثراً مضمون‌گرا شدند؛ جرأت این را که به بخش فرم و ساختار اثر نزدیک بشوند، نداشتند! چون اگر به آن نزدیک می‌شدند، بی‌تردید ساختمان فیلم فرو می‌ریخت.

 «خانه پدری» فیلمی ضدملی است

مسعود فراستی هم گفت: فکر می‌کنم چهار ـ پنج سال پیش نظرم را درباره «خانه پدری»‌ پرسیدند و نظر را گفتم. آن موقع گفتم فیلم ـ و نه فیلمساز ـ ضدملی است و همچنان بر این باورم که فیلم ضدملی است. این فقط بحث تم نیست؛ بحث جای دوربین است. به نظر من هر چیزی می‌‌تواند در سینما مطرح شود، از جمله خیانت و جنایت. بنابراین من با تم‌ها مشکل ندارم. نسبتی که با این موضوعات برقرار می‌کنیم، مسئله است. وگرنه می‌توانی یک مسأله خیانت ملی را با نگاه درست و نسبت درستی که برقرار می‌کنی، آسیب‌شناسی کنی!

وی با اشاره به سخنی از عیاری که گفته بود یک داستان واقعی در سال ۱۳۵۴ در شهر اهواز ایده اولیه فیلم «خانه پدری» را شکل داده است، ادامه داد: اینکه یک خبر روزنامه را می‌خوانی و بر مبنای آن فیلم می‌سازی، اصلاً مشکلی نیست. نسبت به این خبر روزنامه که دخترکشی شده است، این آیا یک تم است برای جنجال؟ یک تم است برای وطن فروشی یا یک تم برای آسیب‌‌شناسی؟ متأسفانه فیلم عیاری ـ که من از شخص او به عنوان انسان و کارگران خوشم می‌آید و رابطه خوبی با هم داریم ـ ربطی به فیلمساز ندارد. فیلم برای فیلمساز است و نیست! یعنی مجموعه آثار افراد است که آنها را معرفی می‌کند، ولو اینکه دو تا اشتباه هم در میان آن‌ها باشد.

این منتقد گفت: «خانه پدری»‌ از نظر تکنیکی، فضاسازی و خلق شخصیت‌ها به شدت ضعیف است و ابداً فرم ندارد! در لحظه دخترکشی، جای دوربین عیاری را اگر در نظر بگیرید ـ که به نظرم نآاگاهانه است اما در دفاع از خشونت است. این است که مضمون‌گرایی نیست و این اشکال اول فیلم است.

وی ادامه داد: اشکال دوم فیلم، تعمیمی است که عیاری می‌دهد؛ واقعه‌ای که  ۸۰ سال است ادامه می‌یابد و مدام در یک دایره بسته تکرار می‌شود. من در تمام طول عمرم این اولین فیلمی بود که آن زمان موافق بودم اکران نشود؛ به خصوص در خارج! چون در خارج نمایش آن فیلم به معنی این است که ایرانی‌ها نه تنها فاندامنتالیست هستند بلکه تروریست هستند، ماقبل مدرنیزمند و نزدیک به داعش و طالبان! آیا این تعمیم با آگاهی و شعور انجام گرفته است؟ به نظرم من، عیاری در دام موضوع افتاده است و عامدانه نیست. اما این تعمیم دیگر بیشعورانه نیست، یک جامعه «خانه پدری» است که ۸۰ سال زن‌ها در آن توسری‌خور و هیچ‌کاره هستند و مدام مردسالاری برقرار است و مدام جنایت را ادامه می‌دهد. 

فراستی تصریح کرد: من با خوشحالی این حرف را نمی‌زنیم، با ناراحتی این را می‌گویم که جای دوربین عیاری به گونه‌ای است که فیلمش را به اثری ضدملی و ضدخانواده تبدیل می‌کند.

این منتقد گفت: موضعم اکران فیلم «خانه پدری» بود، چون بعد از این همه سال سکوت و بایکوت، این خودبخود یک تابو شده بود که عده‌ای می‌خواهند آن را ببینند. چون وقتی اکران می‌شد، همه آن را می‌دیدند و می شد آن را یک نقد جامع فرهنگی در یک جامعه رو به جلو. اما با پایین آمدن فیلم این امکان بسته شد. نقد کارش مسلح کردن آدم‌ها، آگاهی دادن و فرهنگسازی است. شما چیزی را نقد می‌کنی که برایت مهم است، پدیده‌های ماقبل مهم را نقد نمی‌کنی. مثلاً فیلم «مسخره باز» فیلمی ماقبل نقد است.