به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، خدمات فنی و مهندسی را بی‌تردید باید یکی از ستون‌های اصلی توسعه اقتصادی کشورها دانست؛ مجموعه‌ای از روش‌ها و ابزارهایی که با بهره‌برداری بهینه از منابع و عوامل تولید شامل سرمایه، مواد اولیه و نیروی انسانی، زمینه ارائه کالاها و خدمات را در کشور فراهم می‌کند. بیش از یک قرن است که عرضه خدمات فنی و مهندسی دیگر محصور در مرزهای یک کشور نیست و کشورها با صدور این خدمات به کشورهای دیگر، علاوه‌بر به نمایش گذاشتن قدرت و توانمندی علمی و عملی خود در این بخش، به رشد و توسعه فناوری‌های نوین در داخل کشور کمک می‌کنند.

به اعتقاد صاحب‌نظران، صادرات خدمات فنی و مهندسی علاوه‌بر رونق تولید و خدمات، تاثیرگذارترین عوامل توسعه یک کشور به‌شمار می‌رود. نکته حائز اهمیت اینکه صادرات خدمات فنی و مهندسی که بنیان آن بر پایه به‌روز‌ترین دانش‌ها و فناوری‌ها بنا شده است، امکان توسعه اقتصاد دانش‌بنیان چه در داخل کشور و چه در خارج از مرزها را فراهم می‌کند.

خوشبختانه طی دهه‌‌های اخیر توان و سطح علمی بالای متخصصان، اساتید و دانشگاهیان ایران موجب شده ایران نیز به‌عنوان یکی از کشورهای صادرکننده خدمات فنی و مهندسی میان کشورهای صاحب‌نام این حوزه مطرح باشد. طبق آمار ارائه شده از سوی دفتر توسعه خدمات بازرگانی، ظرفیت صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران بیش از ۲۰ میلیارد دلار است و متخصصان و مهندسان ایرانی می‌توانند با حضور در پروژه‌های معتبر بین‌المللی سبب رونق بنگاه‌های اقتصادی و نیروی انسانی متخصص باشند. حضور شرکت‌های عرضه‌کننده خدمات فنی و مهندسی در عراق، سوریه، آمریکای لاتین و بسیاری از کشورهای دیگر نمونه بارزی از رشد صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران در سال‌های اخیر است.

 اجرای طرح عظیم «اوما اویا»

در سال 2010 میلادی وزارت آبیاری سریلانکا، قراردادی به مبلغ ۵۲۹ میلیون دلار را با یک شرکت ایرانی به نام «فراب» امضا کرد که به موجب آن قرار شد شرکت فراب، به‌عنوان پیمانکار اصلی، مسئولیت طراحی و ساخت دو سد، تونل‌ انتقال آب و یک نیروگاه 120 مگاواتی برق را در کشور سریلانکا به عهده بگیرد. این پروژه در همان سال و در جنوب شرقی سریلانکا، در فاصله 200 کیلومتری پایتخت این کشور کلید خورد. با توجه به اینکه پروژه مذکور روی رودخانه‌ «اوما اویا»اجرا شد، نام پروژه نیز به‌نام همین رودخانه نامیده شد. طبق قرارداد منعقد شده، مهندسان ایرانی باید یک سد روی رودخانه اوما ‌اویا در ناحیه «پاهول پولا» احداث کنند تا آب رودخانه از طریق تونلی به طول حدود 3.7 کیلومتر (تونل انتقال دهنده) به داخل مخزن سد دیگری به‌نام «دیرابا» که روی رودخانه «ماهاتوتیلا اویا» احداث می‌شود، ریخته شود. پس از آن با احداث یک تونل بلند آبرسان به طول حدود 2/15 کیلومتر و یک شفت قائم به ارتفاع 595 متر، آب به یک نیروگاه زیرزمینی منتقل شود. سپس آب موجود در نیروگاه از طریق یک تونل به طول تقریبی 3.6 کیلومتر به سمت رودخانه «آلیکوتا اویا» که شاخه‌ای از رودخانه «کریندی اویا» است، هدایت شود. هدف از اجرای پروژه، بهبود آبیاری پنج هزار هکتار زمین کشاورزی، انتقال 145 میلیون متر مکعب آب در سال و تولید 290 گیگاوات ساعت انرژی در سال در سریلانکا تعریف شد.

 ابعاد فنی و منحصربه‌فرد پروژه

براساس آمار ارائه شده از سوی شرکت فراب، پیمانکار اصلی پروژه اومااویا، ابعاد فنی پروژه شامل لوله‌هایی با قطر 2/2 متر و چاه آن به عمق 680 متر بود. این لوله‌ها بایددر قطعات 9 متری به‌هم جوش می‌خوردند و در کل طول تونل نصب و نهایتا در اطراف آنها بتن‌ریزی می‌شد. تیم اصلی کار متشکل از پنج نفر بود که در طول پروژه برخی افراد به آنها اضافه و برخی نیز کم می‌شدند. اما درمجموع یک تیم 20 نفره، اجرای این پروژه‌ را به‌عهده داشت. کار طراحی پروژه هشت ماه و ساخت قطعات، در دو کارگاه اصلی، حدود چهار ماه به طول انجامید. تمامی تجهیزات در ایران ساخته و سپس به سریلانکا منتقل شد. اما مهم‌ترین بخش این پروژه، طراحی، ساخت و نصب شفت قائمی بود که توسط محمد دورعلی، استاد مکانیک دانشگاه صنعتی شریف و تیمی از دانشجویان و مهندسان ایرانی طراحی و ساخته شد.

در اجرای پروژه اومااویا حدود 200 شرکت داخلی و خارجی شامل 150 شرکت خارجی و 50 شرکت داخلی، شرکت فراب را که پیمانکار اصلی این پروژه بود، همراهی کردند. شرکت «پویری» از سوئیس و «آندریتز» از اتریش، «هرنکنشت» از آلمان، «مارتی» از سوئیس و «فورتون الکتریک» از کره‌جنوبی مهم‌ترین شرکت‌های خارجی در اجرای این پروژه بودند. همچنین شرکت «مهندسین مشاور مهاب قدس»، «نیم‌رخ» «شهران سازه»، «اویول» «پرهون طرح»، «کرمان تابلو»، «الکتروکویر یزد» و «تانا انرژی» نیز مهم‌ترین شرکت‌های ایرانی بودند که با شرکت فراب همکاری کردند.

 نصب شفت عمودی از بالا به پایین

پشوتن احمد دزفولی، مدیر پروژه اومااویا درمورد روند اجرای این پروژه می‌گوید: «تونل انتقال آب اومااویا از معدود تونل‌های بلند انتقال آب در جهان است که هیچ‌گونه دسترسی میانی برای نقشه‌برداری آن وجود نداشته است. کار حفاری این تونل بلند آبرسان با دو دستگاه حفاری مکانیزه «تی.‌بی.‌ام» یکی در بخش ورودی و دیگری از بخش خروجی انجام شد و با به‌هم رسیدن این دو دستگاه، کار حفاری به پایان رسید. این تونل بخشی از پروژه چند‌منظوره اومااویا بود که آب را از مخزن سد دوم به نیروگاه آبی این پروژه انتقال می‌دهد.» به گفته وی طراحی و ساخت شفت عمودی که در این پروژه مورد استفاده قرار گرفته، بزرگ‌ترین شفت عمودی است که برای اولین‌بار در ایران ساخته شده است. ارتفاع این شفت بیش از 638 متر بوده و حفاری آن به روشی کاملا نوین انجام شده است.

محمد دورعلی، استاد دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه شریف و طراح این شفت در گفت‌وگو با «فرهیختگان»می‌گوید: «مجموعه رباتیکی این پروژه که از بخش‌های کلیدی و بسیار موثر این طرح محسوب می‌شود، به‌طور کامل در ایران طراحی و ساخته و به کشور سریلانکا ارسال شد. نصب شفت عمودی در پروژه «اومااویا»ی سریلانکا نیز در زمانی کمتر از یک‌چهارم روش‌های رایج انجام شد.»

وی در توضیح روش ساخت و اجرای این شفت می‌افزاید: «هشت وسیله اصلی برای نصب شفت نیاز بود. هر لوله باید توسط وسیله مخصوص خود به محل نصب آورده می‌شد و در جای درست خود قرار می‌گرفت و جوش داده می‌شد. همچنین باید افراد به عمق محل قرار دادن شفت می‌رفتند که طبیعتا تامین امنیت افراد فعال در این پروژه در اولویت قرار داشت. از همان ابتدا، ریزشی بودن چاه، مساله‌ای مهم بود و حل نشده بود. از این رو تمام نکات ایمنی برای حفظ جان افراد در این پروژه تعبیه شد. قرار بود در این چاه، لوله‌ها از پایین به سمت بالا جاگذاری شوند، اما به پیشنهاد ما جهت نصب لوله تغییر کرد و قرار شد لوله‌ها از بالا به سمت پایین جاگذاری شوند. این ایده که پس از آن به یک روش جدید تبدیل شد، با مشاور سوئیسی پروژه به شور گذاشته شد و نکته جالب اینکه، این ایده بسیار مورد توجه شرکت سوئیسی قرار گرفت، اما با توجه به اینکه طرحی نو بود اطمینان نداشتن از نتیجه و اتمام امن آن مطرح شد. با این وجود، تخصص متخصصان و مهندسان ایرانی موجب شد ایده ارائه شده تایید و اجرا شود. امنیت بالا، سرعت عمل و هزینه کمتر، مزایا و دلایل اصلی انتخاب این روش بود. همچنین از نظر طراحی تجهیزات، روش‌های مختلف و نوآورانه برای حمل و استقرار و حل مشکل فضای کم در تمام نقاط پروژه، چالش‌های عمده‌ای بوده که در طول طراحی و ساخت شفت وجود داشت، اما متخصصان ایرانی توانستند به‌خوبی چالش‌های پیش رو را حل و فصل کنند.»

وی معتقد است مهم‌ترین چالش در تبدیل این طرح به یک روش، به باور رساندن روش نصب از بالا به پایین به همکاران، مشاوران و کارفرمایان این پروژه بود که حل آن، دو سال به طول انجامید. حتی تا اتمام ساخت تجهیزات و ارسال آن به سریلانکا، همچنان برخی مخالفت‌ها به‌صورت جدی وجود داشت و عده‌ای سرانجام این روش را ناموفق می‌دانستند. با وجود این تلاش کردیم تجهیزات به‌گونه‌ای طراحی شود که با تغییرات اندکی بتوان جهت نصب شفت را تغییر داد. با وجود این مشاور خارجی طرح بر این باور بود اگرچه این روش، عملیاتی است، اما ریسک بالایی دارد. لذا ایجاد این اطمینان که ریسک این روش از روش مقابل بیشتر نیست، یک چالش مهم دیگری بود که باز هم به دست متخصصان و مهندسان ایرانی از پیش رو برداشته شد.

دورعلی بر این باور است که کشور ما از نظر سخت‌افزاری برای رفع نیازهای جاری و آینده‌اش چیزی کم ندارد و از نظر دانش فنی و نرم‌افزایش در سطح نیازهای مطرح کشور کاملا به‌روز است. تنها حلقه گمشده قدرت، کم ریسک‌پذیری برخی از مدیران تصمیم‌گیرنده کشور است که در اغلب موارد مانع اصلی انجام کارهای بزرگ می‌شوند. همچنین نگاه مطلق و قبول راه‌حل‌های ارائه شده از خارج از کشور، مانع اصلی در مقابل رشد توانایی‌های مهندسی و استفاده از نیروهای داخلی است.