کاتالان‌ها می‌تواند زخم کهنه جدایی‌طلبی در قاره سبز را دوباره باز کنند؟
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سکوهای «نوکمپ» یا به زبان فارسی «میدان جدید» و مستطیل سبز فوتبال، تنها جایی نیستند که کاتالان‌ها در آن حرفی برای گفتن دارند. کافی است کاتالان‌ها اراده کنند تا میدان‌های جدیدی را برای جهانیان به تصویر بکشند. این را جهان در یک هفته اخیر دید؛ جایی که کاتالان‌ها در اعتراض به حکم دادگاه علیه استرداد رهبر تبعیدی استقلال‌طلبان و احکام زندان ۹ فعال دیگر از روز جمعه به خیابان‌ها آمدند. آنها که سال‌گذشته در سالروز برگزاری همه‌پرسی جدایی منطقه کاتالونیا از اسپانیا، با جمعیتی حدود یک میلیون نفر به خیابان‌های شهر بارسلونا آمده بودند، این بار با جمعیتی بیشتر به خیابان‌ها آمدند؛ ده‌ها پرواز را لغو کردند، اسکله‌ها، دفاتر حمل‌ونقل و حتی ال‌کلاسیکوی بین رئال و بارسا که قرار بود شنبه 4 آبان در نوکمپ برگزار شود هم به تاخیر افتاد تا کاتالان‌ها نشان دهند برای خواسته‌هایشان در هر زمین و میدانی جدی هستند. دوشنبه گذشته سران استقلال‌طلبان منطقه کاتالونیای اسپانیا در دادگاهی، به حبس طولانی محکوم شدند. این دادگاه وظیفه رسیدگی به جرم سران استقلال‌طلب کاتالونیا را که سال 2017 استقلال کاتالونیا از اسپانیا را طی یک نظرسنجی به رای گذاشتند، برعهده داشت. دادگاه پس از چهارماه بررسی، ۱۲نفر از سران استقلال‌طلب کاتالونیا را محکوم به حبس و تبعید کرد. سنگین‌ترین حکم این دادگاه را «اوریل جانکراس»، معاون سابق رئیس دولت محلی دریافت کرد و به ۱۳ سال حبس محکوم شد. «کارلس پوئیگدمون»، رئیس دولت محلی وقت نیز همچنان در تبعید خودخواسته در کشور بلژیک به‌سر می‌برد.
دادگاه اسپانیا جرم ۹ نفر از این مقامات دولت محلی کاتالونیا را خیانت، شورش و سوءاستفاده از بودجه دولتی اعلام و آنها را مجموعا به حدود ۱۰۰ سال زندان محکوم کرده است. بعد از این احکام، موجی از اعتراض علیه دولت مرکزی اسپانیا در کاتالونیا به راه افتاد. در کنار تجمعات مسالمت‌آمیز، پاره‌ای از تظاهرات‌ها با زد و خورد و خشونت همراه شدند. جمعه‌شب پلیس از گاز اشک‌آور، گلوله‌های پلاستیکی و توپ‌های آب‌پاش استفاده کرد. بر اساس آنچه رسانه‌های غربی می‌گویند تاکنون چندصد نفر توسط پلیس بازداشت شده‌اند. علاوه‌بر افزایش خشونت در اعتراضات، دامنه آن نیز گسترده‌تر شده و به پایتخت اسپانیا یعنی شهر مادرید هم کشیده شد.
یکشنبه‌شب در هفتمین شب اعتراضات مردم، خیابان‌های بارسلونا شاهد حضور صدها تن از معترضان استقلال‌طلب کاتالان بود. به گزارش ایسنا، به نقل از خبرگزاری رویترز، جمعیت گسترده‌ای از معترضان استقلال‌طلب خیابان نزدیک به مقر دولت اسپانیا در کاتالونیا را مسدود و به طرف ون‌های پلیس زباله پرتاب کردند. همچنین گروه کوچکی از معترضان استقلال‌طلب یکی از خیابان‌های اصلی به طرف شرق بارسلونا را مسدود کردند. جمعه جوانانی که صورت‌های خود را پوشانده بودند صدها سطل زباله را به آتش کشیده و به طرف نیروهای امنیتی سنگ و بطری پرتاب کردند. روی یکی از پلاکاردهای معترضان استقلال‌طلب نوشته شده بود «ما مردم حامی صلح هستیم».
گرند مارلاسکا، وزیر کشور موقت اسپانیا به خبرنگاران اعلام کرد که در جریان درگیری‌ها ۲۸۸ افسر پلیس زخمی‌شده‌اند، ۲۶۷ خودروی پلیس آسیب‌دیده و ۱۹۴ تن بازداشت شده‌اند. چند صد تن از معترضان نیز در این درگیری‌ها زخمی شدند. وی افزود: «آشوب‌ها رو به کاهش هستند اما ما در تلاشیم تا این آشوب‌ها به‌طور کامل متوقف شود.» آدا کولائو، شهردار بارسلونا گفت: «وضعیت یک افسر پلیس و یک معترض همچنان وخیم است و چندین تن به خاطر گلوله‌های پلاستیکی پلیس بینایی خود را از دست داده‌اند.» از سوی دیگر دفتر پدرو سانچز اعلام کرد که نخست‌وزیر به تلفن رهبر کاتالونیا که خواستار رای‌گیری مجدد استقلال کاتالونیاشده پاسخ نداده است. دولت سانچز گفته است تا زمانی که دولت وی قاطعانه و به‌طور جدی خشونت‌ها را محکوم نکرده، حاضر به گفت‌وگو با یواخیم تورا، رهبر کاتالونیا نیست. تورا نخست‌وزیر سانچز را بی‌مسئولیت خوانده و در بیانیه‌ای گفت که همواره خشونت را محکوم می‌کند اما بر دفاع از حق کاتالونیا در خودمختاری اصرار دارد. او گفت که هدفش استقلال این منطقه از اسپانیا تا ۲۰۲۱ است. اما درست در شرایطی که موافقان استقلال کاتالونیا به خیابان‌ها آمده‌اند، ناسیونالیست‌های افراطی یا همان ملی‌گرایان اسپانیایی نیز برای اعتراض به خواست کاتالان‌ها به خیابان‌ها آمدند. شاید ال‌کلاسیکوی اسپانیا به تعویق افتاد اما ال‌کلاسیکوی ملی‌گرایان افراطی و استقلال‌طلبان کاتالونیا در خیابان‌های این کشور در جریان است. برای درک آنچه این روزها در اسپانیا جاری است باید دانست کاتالان‌ها چه کسانی‌هستند، چه می‌گویند و چه می‌خواهند.
کاتالان‌ها چه کسانی هستند؟
کاتالان، به کسانی می‌گویند که اصالت‌شان به منطقه کاتالونیا در اسپانیا بازمی‌گردد. البته ساکنان بخشی از جنوب فرانسه (در مجاورت) کاتالونیا که کاتالان‌ها به آن کاتالونیای شمالی می‌گویند کاتالان شمرده می‌شوند. کالاتان‌ها آن‌گونه که درباره‌شان گفته می‌شود نه بر مبنای قومیت و نژادی خاص بلکه بر اساس مسائل زبانی، فرهنگی، به اضافه تاریخ و سرزمین مشترک، خود را از دیگران متمایز می‌دانند. نزدیک به هفت‌میلیون کاتالان در اسپانیا، 100 هزار نفر در فرانسه و بیش از 31 هزار نفر در آندورا و 20 هزار نفر در ایتالیا زندگی می‌کنند. تعداد نامعلومی از آنها نیز در زمان قدرتمندی امپراتوری اسپانیا به قاره آمریکا رفته و کلونی‌های مهمی در شیلی، کوبا، پورتوریکو، جمهوری دومینیکن و عموما در آمریکای لاتین ایجاد کرده‌اند. اکثریت کاتالان‌ها در کشور شمال شرقی اسپانیا سکونت دارند. این ناحیه با نام «منطقه خودمختار کاتالونیا» شامل چهار استان بارسلون، خرنا، لریدا، تاراگوناست و مرکز و به‌نوعی پایتخت آن شهر معروف و بندری بارسلوناست. کاتالونیا شامل قلمرو سابق مسیحی کاتالونیاست. این منطقه از شمال به فرانسه و آندورا، از شرق به دریای مدیترانه، از غرب به جوامع مستقل آراگون و از جنوب به بخش خودمختار والنسیا محدود می‌شود. زبان رسمی آن زبان کاتالان، زبان اسپانیایی و گویش آرانی‌اکسیتان است. این منطقه اگرچه در زمینه اقتصاد و همچنین جذب توریست، جایگاه ویژه‌ای دارد اما بیش از هر‌چیز، تیم فوتبالش یعنی بارسلونا آن را در جهان مشهور کرده است.
چه می‌خواهند؟
کاتالونیا، از سال 1978 خودمختار و یکی از مناطق هفده‌گانه اسپانیا شد که دولت و پارلمان مستقل دارد. در این منطقه، دادگاه‌ها و بخش‌هایی همچون پلیس و آموزش و پرورش توسط مقامات محلی اداره می‌شود. همچنین یکی از سه نیروی انتظامی این منطقه تحت اختیار وزارت داخله ایالت کاتالونیاست، با این حال برای مردم این ایالت اینها کافی نیست. مردم معتقدند که دولت مرکزی اسپانیا، نگاه سیاسی به آنها دارد و برایش فرهنگ و زبان کاتالان‌ها اهمیتی ندارد و آنها و فرهنگ‌شان را بخشی از مردم و فرهنگ اسپانیا به حساب نمی‌آورد. بر همین اساس هم یک دهه قبل، کاتالونیایی‌ها، قانون اساسی تازه‌ای نوشتند و در آن حقوق بیشتری برای خود تدوین کردند. این قانون در همه‌پرسی به تایید مردم رسید اما حزب محافظه‌کار اسپانیا علیه این قانون به دادگاه قانون اساسی فدرال شکایت کرد و دادگاه نیز علیه کاتالان‌ها رای داد. دولت اسپانیا به دنبال این اقدام، محدودیت‌ها علیه کاتالان‌ها را افزایش داد و هیچ‌گاه حاضر به گفت‌وگو برای تنظیم مناسبات جدید با آنها نشد تا شکاف چند دهه‌ای بین کاتالان‌ها و حکومت مرکزی، از یک دهه پیش و با بحران اقتصادی در اسپانیا و اروپا، بیشتر از قبل دهان باز کند. منطقه خودمختار کاتالونیا در مقایسه با دیگر مناطق اسپانیا، ثروتمندتر و یکی از پنج قطب اقتصادی این کشور محسوب می‌شود. کاتالان‌ها با 15درصد از جمعیت، سهم 21درصدی در تولید ناخالص ملی در اسپانیا دارند اما از دخل و تصرف در این ثروت تولیدشده محرومند و مجبورند مالیات زیادی به دولت مرکزی بپردازند. در سال‌های اخیر یکی از خواسته‌های دولت خودمختار کاتالونیا پرداخت سهم کمتری از مالیات بوده است. آنها معتقدند تعهدات مالی این ایالت به دولت فدرال باعث شده تا کاتالونیا به‌رغم توان اقتصادی بالا، با 42 میلیارد یورو بدهی به مقروض‌ترین ایالت اسپانیا تبدیل شود.
با وجود مالیات‌های سنگین، دولت کاتالونیا خدمات کمتری از حکومت دریافت می‌کند. به‌عنوان نمونه آنها از گسترش خط آهن و میدان‌های هوایی محروم هستند. در مجموع بی‌توجهی دولت فدرال به دغدغه‌های فرهنگی کاتالان‌ها و عدم تمایل برای تنظیم مناسبات، کاتالان‌ها را به سمت جدایی‌خواهی هدایت کرد. این رویکرد کاتالان‌ها بیشتر ناشی از حس سرخوردگی به‌خاطر واکنش دولت به خواسته‌های آنان به وجود آمده است و به نحوی در این منطقه ریشه دوانده که حتی رگه‌هایی از آن به فوتبال و تیم معروف این ایالت یعنی بارسلونا نیز کشیده شده است تا جایی که پپ گواردیولا، مربی تیم فوتبال بارسلونا در جریان همه‌پرسی سال 2017، گفت که «ما در رفراندوم شرکت خواهیم کرد حتی اگر این خواست حکومت اسپانیا نباشد. ما پیش از این ۱۸ بار کوشش کرده‌ایم و هر بار پاسخ مادرید «نه» بوده است.»
استقلال‌طلبی‌های ناکام
کاتالان‌ها از پیشگامان استقلال‌خواهی در اروپا به شمار می‌روند. آنها چندین‌بار برای دستیابی به استقلال تلاش کرده‌اند ولی بیش از خودمختاری هیچ‌چیز به دست نیاورده‌اند. نخستین بار در جمهوری دوم اسپانیا، پارلمان مادرید (15 سپتامبر 1932) برای نخستین بار عنوان «خودمختاری» کاتالونیا را تصویب کرد. چند سال بعد اما در دوران حکومت فرانکو کاتالونیا، نه‌تنها خودمختاری خود را از دست داد که حتی استفاده از زبان کاتالان نیز در سراسر کشور ممنوع شد. در اکتبر 1979، مردم کاتالونیا در یک همه‌پرسی با 88.1 درصد به خودمختاری از دولت مادرید رای دادند. نتیجه این همه‌پرسی به تایید پارلمان اسپانیا رسید و از آن زمان به بعد «کاتالان» به‌عنوان یک «ملیت» شناخته شد. سال 2006 آنها به سطح جدیدی از خودمختاری در پی یک همه‌پرسی دیگر رسیدند اما چهارسال بعد دادگاه قانون اساسی بخش‌های زیادی از این خودمختاری را حذف کرد. به‌عنوان نمونه گفته شد که خطاب کردن کاتالان‌ها به‌عنوان یک «ملت» هیچ بار و ارزش حقوقی نخواهد داشت. دو سال بعد موج ناشی از سرخوردگی کاتالان‌ها باعث شد گرایش‌های جدایی‌خواهانه در کاتالان که در دهه‌های گذشته در اقلیت بود، قدرت بیشتری بگیرد و بیش از 1.5میلیون نفر به خیابان‌ها بیایند و فریاد «کاتالان، یک دولت جدید اروپایی» سر بدهند. از اینجا دیگر کاتالان‌ها حاضر به افزایش سطح خودمختاری نبودند و در انتخابات‌ها نیز به کسانی رای دادند که حامی استقلال این ایالت بودند. مبنای این تصمیم علاوه‌بر بی‌توجهی دولت به خواست مردم، توسعه قدرت اقتصادی این منطقه بود. جدایی‌خواهان کاتالونیا و شماری از اقتصاددانان معتقد بودند جدایی این ایالت از دولت مرکزی به سود آنها خواهد بود، چراکه ۲۷ درصد صادرات اسپانیا از این منطقه است و ۲۵ درصد توریست‌های اسپانیا نیز مقصدشان کاتالونیاست. همچنین سهمی که کاتالونیا از دولت مرکزی می‌گیرد ۱۵میلیارد یورو کمتر از سهمی است که کاتالونیا به خزانه مرکزی می‌پردازند.
بر همین اساس موج استقلال‌طلبی در این منطقه وسعت پیدا کرد و تلاش برای همه‌پرسی استقلال جدی‌تر شد، تا اینکه در سال 2014 دادگاه قانون اساسی اسپانیا برگزاری همه‌پرسی استقلال را مغایر قانون اساسی کشور تشخیص داد. اما در سپتامبر 2014 پارلمان کاتالونیا قانونی را تصویب کرد که اجازه مراجعه به آرای مشورتی مردم در مورد استقلال را می‌داد و در مقابل دادگاه قانون اساسی اسپانیا نیز این مراجعه مشورتی را به حالت تعلیق درآورد. یک روز بعد از این تصمیم، در سی‌ام سپتامبر 2014 چندصد هزار نفر از کاتالان‌ها در اعتراض به تصمیم دادگاه قانون اساسی اسپانیا در معلق کردن همه‌پرسی پیش‌رو به خیابان آمدند اما این اعتراضات منجر به استقلال این منطقه نشد. سه سال بعد، استقلال‌طلبان کاتالونیا در سال ۲۰۱۷، استقلال کاتالونیا از اسپانیا را طی همه‌پرسی به رای گذاشتند. با وجود یورش نیروهای امنیتی به مراکز رای‌گیری و تلاش دولت مرکزی اسپانیا برای اخلال در روند برگزاری، اکثریت قریب به اتفاق شرکت‌کنندگان در آن همه‌پرسی، به جدایی این منطقه رای دادند. این اقدام مهم‌ترین بحران سیاسی اسپانیا از زمان خاتمه یافتن حکومت دیکتاتوری «فرانسیسکو فرانکو» در این کشور قلمداد شد. یک ماه بعد، پارلمان کاتالونیا به‌طور یکجانبه استقلال این منطقه را اعلام کرد. دولت اسپانیا در اقدامی متقابل، کنترل کامل این ناحیه را در دست گرفت و دستور دستگیری اعضای دولت کاتالونیا را صادر کرد.
اروپا نگران از موج ناسیونالیسم
در دور جدید اعتراضات خیابانی در اسپانیا، بیش از دولت مرکزی، اتحادیه اروپا نگران است. آنان در روزهایی که بریتانیا درگیر برگزیت است و تلاش می‌کند تا از اتحادیه خارج شود، با معضل کاتالان‌ها مواجه شده‌اند. اما همه‌چیز به این دو کشور محدود نمی‌شود. در آلمان راست‌های افراطی حامی تضعیف اتحادیه اروپا، به اقدامات مسلحانه زیرزمینی روی آورده‌اند. در ایتالیا و مجارستان رهبران جدایی‌طلب قدرت را در دست دارند و در فرانسه هم حزب دست راستی جبهه ملی پیروز انتخابات پارلمانی شده است. اوضاع در بلژیک و اروپای شمالی هم بر وفق مراد اتحادیه نیست. مجموع این شرایط اروپا را نگران آینده خواهد کرد. آنها سال 2017 در جریان همه‌پرسی استقلال کاتالونیا، موضع صریحی در قبال رفراندوم کاتالونیا یا تایید مواضع دولت مادرید نگرفتند تا به نفی حقوق مدنی و سیاسی بخشی از شهروندان اتحادیه (کاتالونیایی‌ها) متهم نشوند. اتحادیه اروپا شاید دیگر نتواند با آنگلا مرکل در آلمان و امانوئل مکرون در فرانسه، جلوی موج ملی‌گرایی و کاستن از قدرت اتحادیه را بگیرد.
* نویسنده: صادق امامی، دبیرگروه بین‌الملل
مطالب پیشنهادی
