اجرا نشدن معافیت‌های مالیاتی و شفاف نبودن مناقصات؛ ۲ چالش مهم پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان استشرکتهای دانش‌بنیان با دو چالش مهم دست به گریبان هستند، نخست عدم اجرای معافیت‌های مالیاتی و دیگری شفاف نبودن مناقصات.
دانش‌بنیان‌ها در دست‌انداز‌های قانونی
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، طبق ماده 20 قانون تجارت، شرکت‌های تجاری به هفت قسم؛ شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیرسهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف تقسیم می‌شوند. در فصل اول این قانون، توضیحات و تعاریف جامعی درمورد فعالیت این شرکت‌ها آورده شده است. عناوین این شرکت‌ها درحالی در قانون تجارت ذکر شده است که در این دسته‌بندی‌ها، نام شرکت‌های دانش‌بنیان به چشم نمی‌خورد؛ شرکت‌هایی که در سال‌‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشور پیدا کرده‌اند. فرآیند ثبت شرکت‌های دانش‌بنیان نیز متفاوت از شرکت‌های دیگر است. در اهمیت فعالیت این شرکت‌ها در اقتصاد کشور همین بس که مقام معظم رهبری بارها در سخنان خود فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را یکی از اساسی‌ترین فعالیت‌ها در بحث اقتصاد مقاومتی دانسته‌اند. با این وجود به نظر می‌رسد اهمیت فعالیت این شرکت‌ها در چرخه اقتصادی کشور همچنان نادیده گرفته می‌شود.
قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها
در سال 1389 قانونی با عنوان «قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» به تصویب رسید که هدف آن حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان بود. براساس این قانون مقرر شد سیاست‌های حمایتی مختلفی برای حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان خصوصی یا تعاونی‌‌ها اتخاذ شود. در ذیل ماده سه این قانون که با عنوان «حمایت‌ها و تسهیلات قابل‌اعطا به شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان» در متن قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان آورده شده، آمده است که شرکت‌های دانش‌بنیان از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی معاف هستند. همچنین طبق یکی‌دیگر از بندهای این ماده قانونی، شرایط مناقصه و واگذاری طرح‌های مرتبط به شرکت‌های مشمول این قانون باید تسهیل شود. این درحالی است که شنیده می‌شود شرکت‌های دانش‌بنیان در ارتباط با این دو بند، با مشکلاتی روبه‌رو هستند که تلاش می‌شود در این گزارش به چالش‌های فعالان این حوزه پرداخته شود.
2333 شرکت دانش‌بنیان معاف از مالیات
همان‌طور که به کرات گفته شده است، شرکت‌های دانش‌بنیان شرکت‌هایی هستند که در راستای گسترش اختراع و نوآوری فعالیت می‌کنند. به عبارت دیگر و در یک تقسیمبندی کلی، موضوع اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان را میتوان تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی، افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی، تولید فناوری‌های برتر و تجاری‌سازی علم و دانش عنوان کرد. بر این اساس شرکت‌های دانش‌بنیان به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول شرکت‌هایی که مالکیت آن تنها به اعضای هیات‌علمی تعلق دارد. در این صورت اگر سهام دانشگاه در شرکت از ۵۰ درصد کمتر باشد، شرکت دانش‌بنیان، خصوصی قلمداد می‌شود. دسته دوم شرکت‌هایی هستند که مالکیت آنها را دانشگاه‌ها نیز برعهده دارند. درنتیجه اگر سهام دانشگاه ۵۰ درصد یا بیشتر باشد، شرکت دانش‌بنیان، شرکتی دولتی خواهد بود. البته علاوه‌بر این تقسیمبندی، بررسی مالیات شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها را به دو سطح نوع یک و نوع دو تقسیم می‌کند که هر کدام از آنها به دو دسته نوپا و تولیدی نیز دسته‌بندی می‌شوند. محصولات ارائه شده از سوی این شرکت‌ها، سطح شرکت را تعیین می‌کند؛ به عبارت‌دیگر منظور از کالاها و خدمات دانش‌بنیان سطح یک، محصولاتی است که در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش‌افزوده بالا و پیچیدگی فنی بالا هستند.
درحالی که کالاها و خدمات دانش‌بنیان سطح دو پیچیدگی فنی کمتری نسبت به کالاها و خدمات دانش‌بنیان سطح یک دارند. براساس آخرین آمار منتشرشده از سوی سازمان امور مالیاتی که در سال 97 منتشر شده، دوهزار و 333 شرکت دانش‌بنیان از پرداخت مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی معاف شدند.
مشمولان معافیت مالیاتی
حال و پس از بررسی چگونگی تقسیمبندی شرکت‌های دانش‌بنیان، موضوع معافیت مالیاتی این شرکت‌ها قابل‌تحلیل است. البته معافیت مالیاتی برخی شرکت‌های دانش‌بنیان با برخی دیگر متفاوت است. به عبارت دیگر معافیت مالیاتی بین شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری و شرکت‌هایی که در خارج از پارک مستقر هستند، تفاوت دارد. در واقع میتوان گفت اگرچه معافیت مالیاتی، یکی از امتیازاتی است که شرکت‌های دانش‌بنیان از آن برخوردار هستند اما این معافیت‌ها شرایط خاص خود را دارد. براساس قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان غیرمستقر در پارک علم و فناوری، سطح یک (اعم از نوپا و تولیدی) از پرداخت مالیاتی معاف هستند. البته ناگفته نماند این معافیت تنها مربوط به درآمدهای شرکت است و طبیعتا معافیت از پرداخت مالیات بر درآمد باید بر قراردادها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان در حوزه فناوری برتر و با ارزش‌افزوده فراوان اعمال شود. درواقع باید گفت معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان صرفا مربوط به درآمدهای ناشی از فعالیت‌های دانش‌بنیان شرکت است. بنابراین معافیت از پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده و مالیات بر حقوق کارکنان، جزء معافیت‌های مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان نیست. طبق قانون مدت معافیت شرکت‌های دانش‌بنیان ۱۵سال است اما با این وجود هرساله موضوعات مربوط به معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نکته حائزاهمیت اینکه ملاک معافیت شرکت‌های دانش‌بنیان از پرداخت مالیات، فهرست کالا و خدماتی است که مورد تایید کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان باشد. اما روند معافیت شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری اندکی با آنچه پیش از این گفته شد، متفاوت است. این شرکت‌ها ابتدا از مدیریت پارک مجوز استقرار و فعالیت دریافت می‌کنند و با توجه به قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری از معافیت مالیاتی برخوردار می‌شوند. به عبارت دیگر این شرکت‌ها نیازی به دریافت مجوز از کارگروه ارزیابی مالیاتی ندارند. مدت معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری ۲۰ سال از تاریخ صدور مجوز از طرف رئیس پارک است. نکته قابل‌توجه اینکه این معافیت‌ها تنها در قبال درآمدهایی اعمال می‌شود که حاصل از فعالیت‌های مذکور در پارک علم و فناوری باشد.
ضعف شرکت‌های دانش‌بنیان در مناقصات
همان‌طور که در ابتدای گزارش گفته شد، شرکت‌های دانش‌بنیان با دو چالش مهم دست به گریبان هستند، نخست عدم اجرای معافیت‌های مالیاتی و دیگری شفاف نبودن مناقصات. پیش از این توضیحات مفصلی درمورد معافیت‌های مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه شد. در قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به صراحت ذکر شده است که شرایط مناقصه و واگذاری طرح‌های مرتبط به شرکت‌های مشمول این قانون باید تسهیل شود؛ اقدامی که گویا در سایه کم‌کاری برخی مسئولان انجام نشده است.
با وجود اینکه اکثر قریب به اتفاق شرکت‌های دانش‌بنیان توانمندی‌های تخصصی بی‌شماری دارند، اما دانش لازم برای حضور در بازارهای جهانی و رقابت با رقبای خارجی را ندارند. این درحالی است که یکی از راه‌های ارائه و توسعه فناوری‌های دانش‌بنیان انجام فعالیت‌های برون‌مرزی چه در زمینه ارائه خدمات و چه در حوزه عرضه تولیدات است. در واقع اجرای پروژه‌های پیمانکاری باید در سیاستگذاری و چشم‌انداز فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان لحاظ شود. این امر میسر نمی‌شود مگر از طریق شرکت در مناقصات بین‌المللی. البته حضور قدرتمند شرکت‌های دانش‌بنیان در مناقصات بین‌المللی و موفقیت در آنها نیز مستلزم تجمیع توانمندی‌ها و قابلیت‌های متنوع است. برای مثال، به گفته کارشناسان این حوزه برخی قابلیت‌هایی که می‌تواند موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان را در مناقصات بین‌المللی رقم بزند، داشتن سابقه اجرای پروژه‌های پیمانکاری در قالب قراردادهای EPCF (تامین مالی برعهده پیمانکار ولی پیمانکار سرمایه‌گذار نیست) یا قراردادهای BOT (قراردادهای ساخت، بهره‌برداری، انتقال و واگذاری) در داخل و خارج است.
یکی از دلایل عدم‌توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان در این بخش، تمرکز این شرکت‌ها بر فرآیند توسعه فناوری و درنهایت تجاری‌سازی آن بوده بنابراین به توانمندی‌های مدیریتی و بازاریابی کمتر پرداخته شده است. این امر نشان می‌‌دهد برای رسیدن به جایگاهی که شرکت‌های دانش‌بنیان نقش پررنگی در مناقصات بین‌المللی داشته باشند، باید زیرساخت‌های لازم فراهم شود.
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار
مطالب پیشنهادی
