به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، نمایشگاه کتاب فرانکفورت برای رسانه‌های ایرانی، نمایشگاه آشنایی است، چون اکثر ناشران حدود ۱۸ سال است در این نمایشگاه شرکت می‌کنند و برگزاری این نمایشگاه را فرصتی بزرگ برای خود می‌دانند تا بتوانند کتاب‌هایشان را به خارجی‌ها بفروشند و راهی را برای فرستادن آثار ایرانی به کشورهای دیگر پیدا کنند. امسال هفتادویکمین دوره این نمایشگاه در حال برگزاری است و به بهانه حضور ایران در این نمایشگاه، سراغ غرفه ایران رفتیم تا ببینیم فعالیت‌ها و حضور ایران چه تفاوتی با سال‌های گذشته داشته است.

 شرایط حضور کتاب‌ها در این نمایشگاه چیست؟

کتاب‌های ایرانی بنا به شرایطی در نمایشگاه فرانکفورت آلمان حضور دارند، ازجمله: دارا بودن مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با قابلیت عرضه در بازارهای جهانی نشر و امکان فروش حق نشر (رایت) به ناشران سایر کشورها؛ تالیفی بودن کتاب‌های پیشنهادی ضمن اینکه ارجحیت با کتاب‌های منتشره به زبان‌های خارجی یا کتاب‌های دوزبانه به یکی از زبان‌های دیگر نظیر انگلیسی، عربی، آلمانی، فرانسه، اسپانیولی و... و نیز کتاب‌های برگزیده در یکی از جوایز یا جشنواره‌های ملی یا بین‌المللی است؛ جدیدالانتشار بودن کتاب‌های پیشنهادی و اولویت با کتاب‌هایی است که آخرین ویرایش یا تجدید چاپ آن در پنج سال اخیر باشد؛ تناسب موضوعی کتاب‌های پیشنهادی، به این صورت که کتاب‌ها از لحاظ موضوعی در یکی از حوزه‌های ادبیات داستانی، ادبیات پایداری، رمان، مذهبی، علمی، ایران‌شناسی، هنرهای ایرانی ـ اسلامی، تاریخ و دفاع مقدس باشد. صاحبان آثار باید بروشور و چکیده 150 کلمه‌ای به زبان انگلیسی را هم برای معرفی کتاب ارائه کنند.

 امسال در غرفه ایران چه خبر است؟

غرفه ایران همانند سال‌های گذشته از طریق موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و با مشارکت تشکل‌های صنفی نشر و ناشران در غرفه‌ای به متراژ 190 مترمربع برپا شده است. 1494 عنوان کتاب در حوزه‌های ایران‌شناسی، ادبیات داستانی معاصر و کلاسیک، هنر، اسلام‌شناسی، کودک و نوجوان، دانشگاهی، انقلاب اسلامی، دین و دفاع مقدس در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. سال گذشته در همین نمایشگاه، کتاب‌های ۱۷۸ ناشر ایرانی شامل ۱۰۷ ناشر عضو تشکل‌های نشر و همچنین ۴۶ ناشر از سوی سه آژانس ادبی و همچنین ۲۳ ناشر که به‌طور مستقیم حضور داشتند،‌ به نمایش گذاشته شد. امسال علاوه‌بر کتاب‌هایی که در این غرفه عرضه می‌شود، بروشورهایی درزمینه معرفی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، معرفی موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، معرفی ناشران و شرکت‌کنندگان حاضر در غرفه ملی ایران و معرفی طرح گرنت به 12زبان و همچنین لوح فشرده معرفی کتاب‌های عرضه‌شده در غرفه به‌منظور فروش حق نشر (رایت کاتالوگ) و معرفی جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در دسترس عموم قرار گرفته است.

رونمایی از ترجمه 14عنوان از کتاب‌های ایرانی به زبان ترکی استانبولی (طرح گرنت)، رونمایی از ترجمه حافظ با ترجمه آنشلاورنر، رونمایی از کتاب‌های «اسلام به آلمان تعلق دارد!» و «کتاب انسان 25 ساله» شامل منتخب بیانات مقام معظم رهبری درباره امامان شیعه، نشست نگاهی به پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، رونمایی از کتاب میراث فرهنگی یزد به زبان آلمانی، رونمایی از تقویم یزد در سال 2020، رونمایی از نسخه صوتی 50 غزل حافظ به زبان فارسی و مجاری، رونمایی از کتاب مصور یزد و یاسبرین (خواهرخوانده یزد در مجارستان)، رونمایی از کتاب خردنامه فارسی، اجرای برنامه روز ادبیات کودک، نشست تصویرسازی کتاب کودک در اروپا، نشست کتابخانه‌های کودکان آلمان و جوایز کوله‌پشتی و کلاغ سفید، ویژه‌برنامه روز حافظ و گوته با سخنرانی توماس اوگر (استاد اسبق ایران‌شناسی دانشگاه برلین) به مناسبت دویستمین سالگرد انتشار دیوان غربی و شرقی گوته و رونمایی از کتاب «سردار بی‌بی مریم بختیاری» ترجمه‌شده به زبان انگلیسی ازجمله فعالیت‌ها و برنامه‌های در نظر گرفته‌شده در مدت پنج روز فعالیت غرفه ایران است.

البته چهار ناشر هم خارج از این غرفه فعالیت می‌کنند؛ انتشارات به‌نگار، صریر، نشر نظر و نشر شباویز به‌صورت مستقل و خارج از غرفه ملی ایران غرفه‌های جداگانه دارند و خودشان فعالیت‌های نشر و کپی‌رایت و فروش کتاب را انجام می‌دهند.

 کتاب داریم، همت نداریم

هر سال با برگزاری این نمایشگاه می‌گوییم باید کتاب‌هایی به این نمایشگاه فرستاده شوند که علاوه‌بر اینکه ترجمه روان و دقیقی دارند، سوژه‌ای بکر هم داشته باشند. می‌دانیم که ترجمه کتاب‌های شاعران کلاسیک ایرانی با توجه به محبوبیتی که دارند، مهم است، اما اینکه هر سال همین اتفاق بیفتد و شاهد این باشیم که فقط این شکل از آثار ایرانی ترجمه شده‌اند، به معنای این است که در سال‌های اخیر یا آثار درخوری در ادبیات معاصر ایرانی تولید نشده یا اینکه دقت و توجه لازم در موضوع معرفی آثار نویسندگان معاصر صورت نگرفته است. مطمئنا ما کتاب‌های تالیفی زیادی داریم که می‌تواند برای مخاطب خارجی مناسب باشد؛ مثل کتاب‌هایی که در جایزه‌های مختلف ادبی برگزیده می‌شوند و می‌توانند در این نمایشگاه ترجمه و ارائه شوند.

اما امسال اتفاقی در حاشیه نمایشگاه فرانکفورت افتاد که حائز اهمیت است. قرار است جشنواره‌ای در حاشیه نمایشگاه برگزار شود و از روی کتاب‌ها فیلم ساخته شود و نکته جالب توجه، حضور یک کتاب ایرانی در نامزدهای نهایی این جشنواره است. کتاب «جام جهانی در جوادیه» اثری در حوزه ادبیات کودک و نوجوان نوشته داود امیریان است که داستان چند نوجوان پایین‌شهر تهران را روایت می‌کند. این نوجوان‌ها که دنبال جای مناسبی برای فوتبال‌های تابستان‌شان هستند، از قضا با پسر سفیر کانادا در ایران آشنا می‌شوند و مسابقه‌ای را در زمین خاکی محله‌شان ترتیب می‌دهند که این موضوع همین جا تمام نمی‌شود؛ تیم‌های دیگری هم از کشورهای دیگر مثل اسپانیا، ایتالیا، ژاپن و... از راه می‌رسند، چند تا از بچه‌های کارگر افغانستانی هم به این جمع اضافه می‌شوند و جام جهانی کوچکی در جوادیه پا می‌گیرد! سوژه بکر این کتاب و اینکه برای نوجوانان نوشته شده است، جذابیت خاص خود را دارد.

احمد ذوعلم، مدیر آژانس ادبی مینا در مورد این موضوع و جشنواره گفت: «امسال از سوی این رویداد فراخوانی اعلام شد تا هرکس فکر می‌کند کتابی با قابلیت تبدیل شدن به فیلم دارد، به واسطه آژانس‌های ادبی در این رویداد شرکت دهد. ما هم از طریق آژانس ادبی «دایره مینا» رمان «جام‌جهانی در جوادیه» داوود امیریان را برای این بخش معرفی کرده و از کتاب دفاع کردیم. ما معرفی خود را برای هیات داوران این رویداد فرستادیم که از بین سیصد کتاب ارسال‌شده، ۹ اثر وارد مرحله نهایی شدند که یکی از آنها رمان «جام‌جهانی در جوادیه» بود. حالا باید در رویداد، این کتاب را در حضور سرمایه‌گذاران و کارگردان‌ها ارائه کنیم. زمینه موضوعی امسال برای کتاب‌هایی که قرار بود مورد اقتباس قرار بگیرند، سرفصل‌هایی بود که سازمان ملل برای برنامه توسعه پایدار خود ارائه کرده بود که جنگ، نژادپرستی، تبعیض، نابرابری و... بخشی از حدود 17 موضوعی بود که اعلام شده بود و آنهایی که این کتاب را خوانده‌اند می‌دانند که این رمان هم در این موضوعات حرف برای گفتن دارد. حضور در این رویداد از سوی ایران تاکنون سابقه نداشته و اقتباس از یک اثر ایرانی و فارسی از سوی طرف خارجی نیز یک اتفاق کم‌نظیر است.»

نکته گفتنی در مورد این جشنواره این است که جشنواره هنری The arts plus، رویدادی در حاشیه نمایشگاه کتاب فرانکفورت است که با حمایت این نمایشگاه برگزار می‌شود. ایده این اتفاق نیز تلفیق هنر و ادبیات است که بخش‌های مختلف با رویکرد هنر مدرن نسبت کتاب به‌عنوان متن و هنر را پیگیری می‌کنند. امسال برای اولین سال بی‌ینال مستقلی با عنوان b3 the moving image از سوی دانشگاه آفن‌باخ و با محوریت هنرهای متحرک مثل انیمشین و فیلم به صورت دوسالانه برگزار می‌شود. این رویداد، قسمتی دارد که در آن کتاب‌ها به کارگردان‌ها و سرمایه‌گذاران سینمایی اروپا معرفی و عرضه می‌شود تا از روی آن اقتباس کنند. نویسندگان ایرانی در تمام این سال‌ها آثار مهمی خلق کردند که قابلیت معرفی و عرضه به آن سوی مرزها را دارد. کتاب‌هایی که نویسنده با خلاقیت ادبی خود سراغ سوژه‌ای منحصربه‌فرد رفته است، با اقبال مخاطبان خارجی همراه خواهد بود، به شرطی که دستگاه‌های فرهنگی از همه ظرفیت‌های معرفی و تبلیغات برای این محصولات بهره کافی را ببرند.

 بده و بستان‌های کتابی

نمایشگاه‌های بین‌المللی فرصت خوبی برای قراردادهای دوطرفه است؛ از حضور در نمایشگاه‌های کشورهای دیگر گرفته تا خرید رایت‌کتاب‌ها. امسال هم در نمایشگاه فرانکفورت، این رایزنی‌ها انجام شده و قرار است مقدمات و نحوه حضور ایران در سال ۲۰۲۱ به‌عنوان میهمان ویژه در نمایشگاه کتاب دهلی‌نو و همچنین نحوه حضور هند به‌عنوان میهمان ویژه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۲۰۲۳ مورد بررسی قرار گیرد و در این خصوص توافق اولیه حاصل شده است. از طرف دیگر، فتحی گورسوتیراک، مدیر نمایشگاه کتاب استانبول در دیداری که با قادر آشنا، قائم‌مقام نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در غرفه ملی ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت داشت، خواهان حضور موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران در نمایشگاه کتاب استانبول شد. او در این دیدار از اینکه ایران در نمایشگاه کتاب استانبول شرکت نمی‌کند، ابراز ناخرسندی کرد و گفت: «خواهان و پیگیر جدی حضور جمهوری اسلامی ایران در نمایشگاه کتاب استانبول هستیم.» قادر آشنا در این دیدار گفت: «روابط با کشورهای منطقه و همسایه در دستور کار ما قرار دارد و به آن توجه ویژه داریم. به همین منظور در نمایشگاه کتاب استانبول (عربی) حضور یافتیم. به دنبال یک رابطه پایدار و مستمر با کشور ترکیه در حوزه فرهنگ و به‌خصوص نمایشگاه‌های کتاب تهران و استانبول هستیم. برای نیل به این هدف پیشنهاد می‌کنم دو نمایشگاه تفاهمنامه همکاری مشترک را برای مدت سه یا پنج سال دنبال کنند و قابل تمدید هم باشد تا بتوانیم از ظرفیت‌های فرهنگی و نشر دو کشور نهایت استفاده و بهره را ببریم.» مطمئنا اولین هدف درباره حضور بین‌المللی نشر ایران باید کشورهای منطقه باشد و جدی گرفتن این موضوع می‌تواند به حضور نشر ایران در ابعاد بین‌المللی مخصوصا در کشورهای منطقه کمک کند.

 کارهایی که باید انجام بدهیم

کار خوبی که امسال در نمایشگاه کتاب فرانکفورت انجام گرفته، ترجمه کتاب‌ها به زبان‌های مختلف است، مثلا در سال‌های گذشته، کسانی که از کشورهای مختلف مانند مجارستان به غرفه ایران می‌آمدند، سراغ کتاب‌هایی با ترجمه مجاری را می‌گرفتند، این اتفاق امسال افتاد و کتاب‌های مختلفی را به این زبان ترجمه کردند. اتفاق دیگر امسال، ترجمه کتاب «انسان 250ساله» به زبان آلمانی است؛ کتابی که مطمئنا می‌تواند برای مخاطبان آلمانی که علاقه‌مند به این حوزه هستند، جذاب باشد.

مطمئنا ترجمه کردن کتاب‌ها کار خوب و پرفایده‌ای است، اما برای ترجمه هم باید معیارهای دقیقی لحاظ شود. مثل اینکه کسی که کتاب را ترجمه می‌کند، به همه کلمات و حتی نوع زندگی مردم آن کشور تسلط داشته باشد تا بتواند کتاب را به‌درستی به زبان موردنظر برگرداند. نظارت بر ترجمه در دنیا توسط آژانس‌های ادبی اتفاق می‌افتد و اگر این کار هم در کشور ما به وسیله این آژانس‌ها انجام شود، کار اصولی و درست صورت می‌گیرد. البته برخی معتقدند حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی فقط نباید محدود به ظواهر شود. برای عرضه هر کتاب باید راهبرد و هدف کار مشخص باشد تا حضور کتاب‌های ایرانی، اثرگذاری بیشتری داشته باشد.

* نویسنده: عاطفه جعفری روزنامه‌نگار