گزارشی از اجرای نمایش آیینی «تنهاتر از مسیح»
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، ماجرا از ورود مسلم بن عقیل، سفیر سالار شهیدان به شهر کوفه شروع می‌شود. دو طرف صحنه نمایش، صدها جفت چشم به سمت هنرورانی است که می‌آیند تا روایت بصری کار را انجام دهند و صداهای نمایش به‌صورت ضبط شده از بلندگوها پخش می‌شود. کم‌کم به صحنه عاشورا می‌رسیم و بعد با کاروان اهل‌بیت(ع) تا شام روانه خواهیم شد. نفس‌به‌نفس بودن مخاطب با هنرپیشه‌ها همیشه بزرگ‌ترین امتیاز تئاتر بوده، اما در چنین نمایشی، این احساس جنبه جدی‌تری پیدا می‌کند. اسب‌ها وسط صحنه می‌آیند، شمشیرها چنان به هم می‌خورند که تصور واقعیت تاریخی موجود در پس نمایش را بسیار قوت می‌بخشند و خیمه‌ها می‌سوزند، دود آنها به هوا می‌رود و مخاطبی که دور صحنه نشسته، حتی بوی دود را می‌شنود.مهم‌ترین خصوصیت قیام عاشورا که آن را زنده نگه داشته، محدود نبودنش در یک نقطه جغرافیایی به‌خصوص و در یک زمان سپری شده است. شاید عبارت «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» بهترین وصف برای چنین خصوصیتی باشد.
نمایش «تنهاتر از مسیح» روی این جنبه از قیام سالار شهیدان دست گذاشته است و تکرار ارادی تاریخ این آزادگی، توسط پیروان پدر آزادگان جهان را نشان می‌دهد؛ آنها که می‌خواهند در ادامه صف عاشوراییان بایستند و در پیچ‌های تاریخی، جزء سپاه حسینیان باشند نه یزیدیان.حتی نام نمایش که به شباهت مشهور بین مسیح (ع) و سیدالشهدا (ع) اشاره می‌کند، به‌نوعی بیانگر این است که این نهضت نه‌تنها بعد از عاشورا تا ابد ادامه خواهد داشت، بلکه پیش از تولد امام حسین(ع) هم پیروانی داشته است. «تنهاتر از مسیح» داستان امتداد عاشوراست و تا سال‌های دفاع‌مقدس و پس از آن، حمله تکفیری‌ها به بقاع اهل‌بیت (ع) می‌رسد و این‌بار مدافعان حرم در قامت حسینیان زمان ظاهر می‌شوند. صحنه نمایش همچنان حالت طبیعی‌اش را به شکلی غافلگیرکننده حفظ می‌کند و این‌بار صفیر گلوله‌ها و انفجار بمب‌ها را می‌بینیم. در این میان بارها نوای نوحه پخش می‌شود و مخاطبان سینه می‌زنند و گریه می‌کنند. هیچ نمایشی در هیچ ژانر و سبکی نمی‌تواند چنین لحظاتی خلق کند مگر نمایشی با موضوعات آیینی و کدام آیین است مثل عاشورا این حد شورانگیز و اثرگذار و عمیق باشد؟
مخاطبان نمایش دور صحنه نشسته‌اند. برخلاف هنر مدرن که عموما مخاطبان را پشت به هم و رو به یک صحنه واحد می‌نشاند، مثلا سالن سینما یا سالن تئاتر مدرن، در شرق اکثر آیین‌ها در میدان‌های مدور برگزار می‌شود؛ به‌طوری که مخاطبان دو طرف صحنه همدیگر را می‌بینند. از حلقه‌های سینه‌زنی تکیه‌ها تا مراسم تعزیه، از معرکه‌گیری پهلوان‌ها وسط میدان شهر تا زورخانه‌ها، میزانسن‌های ما همیشه این‌گونه هستند و «تنهاتر از مسیح» نیز همچنین است. این خصوصیت جنبه مشارکتی مخاطب با آیین یا نمایش را بالا می‌بُرد و اوج هم‌نفسی او با رویداد بود. «تنهاتر از مسیح» ۴۰۰ هنرور دارد که همه سربازهای ارتش هستند و قبل از اجرا یک هفته به‌صورت فشرده تمرین کرده‌اند. اینجا خبری از چهره‌های مشهور رنگارنگ نیست و خلاقیت است که مخاطب را نگه می‌دارد نه چیزهای دیگر... به یک معنا نمایش «تنهاتر از مسیح» با اینکه از عاشورا شروع می‌شود و تا مدافعان حرم می‌رسد، کاملا اربعینی است. تمام پیروان و دوستداران امام حسین(ع) می‌دانند امتداد قیام عاشورا و رسیدن پیام آن، توسط حضرت زینب(س) انجام شد و اربعین تداعی‌گر داستان 40 روزه حضرت زینب(س) پس از قیام عاشوراست. داستان زنی که بزرگ‌ترین غم‌های عالم بر سرش فرود آمد، اما جهان‌بینی باشکوه او، چنان به مسیری که می‌رفت اعتقاد داشت که جز زیبایی چیزی ندید. حالا مدافعان حرم می‌روند تا از این نماد صبر، اعتقاد و ایمان دفاع کنند.
حسن بزرا کارگردان:
برای اجرای نمایش آیینی می‌جنگیم
حسن بزرا، کارگردان نمایش «تنهاتر از مسیح» درباره ترکیب هنرهای نمایش آیینی و مذهبی با تکنولوژی‌های مدرن و روز دنیا و تاثیرگذاری بر مخاطب گفت: «اگر ما بخواهیم خوراک فرهنگی مردم همچون تئاتر، سینما و... را با نگرشی قدیمی و سنتی و به شکل و شمایل 50 سال پیش به مخاطب ارائه دهیم، قطعا با استقبالی میان مردم نسبت به آن اثر مواجه نمی‌شویم و آن هنر میان مردم مغفول باقی می‌ماند. مطمئنا برای ایجاد اشتیاق در مخاطب نسبت به آثار مذهبی و آیینی، باید در آثار خود جذابیت ایجاد کنیم و این جذابیت در آثار با پیشرفت همگام با تکنولوژی و سطح کیفی آثار میسر می‌شود.»
بزرا همچنین درخصوص چشم‌انداز سبک نمایش سه‌وجهی که بهزاد بهزادپور مبدع آن بوده است، بیان کرد: «ابداع این گونه نمایشی که استاد من، بهزاد بهزادپور آن را در دنیای تئاتر رقم زد، قطعا ادامه‌دار و دارای چشم‌اندازی روشن است. به دلیل بکر بودن، چندرسانه‌ای بودن و اتفاقات ویژه‌ای که این گونه نمایش رقم می‌زند، مخاطبان و تماشاچیان این اثر بسیار از آن لذت می‌برند و ما به دنبال این اتفاق هستیم که این نمایش میدانی را در حد و اندازه خودمان و بنابر بودجه و امکانات مالی که در اختیارمان قرار می‌گیرد، گسترش دهیم و ادامه‌دار این مسیر و سبک در دنیای تئاتر کشورمان باشیم.» این کارگردان با اشاره به تولید محدود و کم آثار دینی در حوزه نمایش خاطرنشان کرد: «متاسفانه معضلی در کشور ما وجود دارد و آن عدم تولید آثار آیینی و مذهبی است. با اینکه ما در یک کشور اسلامی و شیعه زندگی می‌کنیم اما باید برای اجرای این‌گونه آثار بجنگیم. متاسفانه هنوز نمی‌دانم که با این بودجه‌های کلان فرهنگی و هنری سازمان‌ها، چرا کسی به تولید این نوع آثار رغبت نشان نمی‌دهد و خروجی این بودجه‌ها برای مردم چیست؟!»
وی ادامه داد: «چون حمایتی از تولید آثار با کیفیت مذهبی و آیینی نمی‌شود، تولید آثار خوب در این حوزه به حداقل می‌رسد و خیلی از اوقات وقتی مخاطبی به تماشای نمایش آیینی می‌نشیند، با اثری بی‌محتوا و بی‌کیفیت روبه‌رو می‌شود که هیچ تاثیر و سند تاریخی ندارد و مخاطب را دلزده و نسبت به این‌گونه آثار بی‌انگیزه می‌کند. ما به‌دنبال تولید نمایش‌های لاکچری برای یک طیف به‌خصوصی از تماشاگران نیستیم، بلکه می‌خواهیم آثاری برای عموم مردم و از دل مردم برایشان اجرا کنیم.»
کارگردان نمایش «تنهاتر از مسیح» با تاکید بر عدم کار تیمی میان بازیگران در عرصه تئاتر اظهار داشت: «متاسفانه در کشور ما و مخصوصا در عرصه تئاتر، کار تیمی وجود ندارد و اکثرا برخی گروه‌ها بعد از انجام یک کار پراکنده می‌شوند و گروه متلاشی خواهد شد. اما این گروه نمایشی، چندین سال است که به پختگی و فرمولی از محتوا و شکل و شمایلی رسیده که با ریتم، ظرافت متن و نریشن نمایش، هماهنگی دارد و در این مسیر حرکت می‌کند.» بزرا یادآور شد: «وقتی در جامعه، کار تیمی می‌تواند بسیار مثبت و برای مخاطبان موثر باشد پس باید کار تیمی را در جامعه مخصوصا در تولید آثار هنری به یک الگو تبدیل کنیم. تماشاچی امروزی، یک تماشاچی بی‌صبر و تحملی شده که اگر بخواهیم برایش داستانی را در نمایش از ابتدا آرام بازگو کنیم، نمی‌پذیرد بلکه باید با ریتم تند و کات‌های سریع مطلب را به او برسانیم و این قابلیت‌ها در سالن‌های نمایش تئاتر به‌راحتی قابل دسترس است.»
حسن برزا در پایان سخنانش، با اشاره به عدم زیرساخت‌های تولید آثار آیینی و مذهبی در کشور گفت: «اگر کارهای دینی، مذهبی و آیینی تئاتر بخواهند به‌سمتی حرکت کرده که در ذهن تماشاگر جای داشته باشند و مخاطب را به خود علاقه‌مند کنند باید از نیروهای متخصص و کارآمد استفاده کرده و روی بازیگران سرمایه‌گذاری و آنها را در این مسیر تربیت کنند تا نتیجه‌ای هرچه بهتر و مثبت‌تر بگیرند و ترغیب مخاطب به این‌گونه آثار نیز زیاد شود.»
وی تاکید کرد: «ارگان‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط درخصوص تربیت نیروهای زبده و توانمند هنر تئاتر تلاشی نکرده‌اند و تنها سازمان فرهنگی-هنری اوج است که در این خصوص مشغول به فعالیت است و این جای تاسف دارد که چرا دیگر سازمان‌ها به پیشرفت این هنر در ذهن و قلب مردم توجهی نمی‌کنند. ما زیرساخت مناسب برای تولید این‌گونه کارها در کشور نداریم و باید کارگاه‌ها و نشست‌هایی برای آسیب‌شناسی آثار مذهبی برگزار کنیم تا برای تولید آثار آیینی تئاتر به مشکل برنخوریم و مخاطب را از آیین، سنت و فرهنگ کشور دلسرد نکنیم.»
امیر دژاکام بازیگر و کارگردان تئاتر:
تئاتر آیینی هم باید به روز باشد
امیر دژاکام، بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر درباره ترکیب هنرهای آیینی و سنتی با هنرهای مدرن در جهان امروز معتقد است: «اگر بخواهیم که هنرهای آیینی را با استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا بالا ببریم و بر قابلیت‌هایشان بیفزاییم، هیچ ایرادی بر آن وارد نیست، اما تا زمانی که هیچ خدشه‌ای به اصل و اساس آن وارد نشود. تئاترها، چه میدانی و محیطی و چه صحنه‌ای، باید به‌روز شوند، ولی همان‌طور که گفتم نباید به ذات و محتوای اثر صدمه‌ای بزند.»
این کارشناس هنر نمایش می‌گوید: «ما نمایش‌های آیینی نداریم چراکه نمایش یک فعالیت زیبایی‌شناسانه است و آیین برای فرد معتقد، فعالیتی مربوط به زندگی دنیوی و اخروی او است. وقتی می‌گوییم نمایش‌های آیینی و مذهبی، منظور ما نمایش‌هایی هستند که رویکرد آیینی دارند و به‌نوعی آیین را دنبال می‌کنند. هر آیین، زمان و مکان مخصوص به خودش را دارد و اگر ما این زمان و مکان مخصوص به آن را بگیریم، دیگر آیین به حساب نمی‌آیند. در ایام محرم و عاشورا آثاری به نمایش درمی‌آیند که رویکردی آیینی و مذهبی دارند، یعنی براساس آیین محرم اثری را خلق می‌کنند.»
دژاکام درباره سبک تازه‌ای از اجراهای عاشورایی گفت: «ما در عرصه هنر یک نظام پنج پرده‌ای و یک نظام سه پرده‌ای داریم که آثار بر این اساس تولید و اجرا می‌شوند. این‌گونه از نمایش میدانی در جهان از سال‌های خیلی دور در یونان باستان بوده، ولی در کشور ما هیچ اثری از آن وجود نداشته است. در سال‌های اخیر اجراهایی همچون تنها تر از مسیح در ایران نیز مرسوم شده است»
مطالب پیشنهادی
