آینده‌پژوهی پیاده‌روی اربعین در گفت وگویی با علی پژهان عضو هیات علمی دانشگاه آزاد تهران مرکزی
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، نزدیک به یک دهه می‌شود که پیاده‌روی اربعین به بزرگ‌ترین مراسم آیینی مسلمانان تبدیل شده است؛ مراسمی که در آن نه‌تنها مسلمانان، بلکه پیروان سایر ادیان نیز حضور دارند و در حقیقت مردم همه کشورها 10 روزی را در جغرافیای نجف تا کربلا گرد هم جمع می‌شوند تا به دنیا نشان دهند اربعین حسینی مقوله‌ای فرادینی است؛ مولفه‌ای که هرچه جلوتر می‌رویم ضرورت برنامه‌ریزی فرهنگی و ارائه محصولات آن متناسب با گروه‌های مختلف مردمی حاضر در این مراسم بیش از پیش می‌شود و می‌طلبد ارگان‌های مختلف به‌ویژه مسئولان فرهنگی با ریل‌گذاری درست از این ظرفیت عظیم در جهت بسترسازی برای ایجاد تمدن اسلامی استفاده کنند. دانشگاه آزاد اسلامی 14مهرماه نشستی را با موضوع «نقش پیاده‌روی اربعین حسینی در ایجاد تمدن اسلامی» با حضور محمد شریفانی، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی و اساتید این دانشگاه برگزار کرد تا اولین قدم‌ها برای تحقق این امر را بردارد.
علی پژهان، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی به‌عنوان یکی از شرکت‌کنندگان این نشست در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از اهمیت جمعیت‌شناسی اربعین به‌عنوان اولین قدم در ایجاد تمدن اسلامی گفته است.
او گفت: «اگر قرار است محرم‌شناسی و عاشوراشناسی محقق شود، باید در طول سال برنامه‌های متفاوتی برای این مقوله از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط تعریف شود، چراکه یکی از شاخصه‌های تمدن‌سازی اسلامی، مقوله عاشوراست و باید سازوکارهای مختلفی برای آن در نظر گرفته شود. در این راستا باید دولت با حضور افراد مختلف اعم از جامعه‌شناس، جمعیت‌شناس، جغرافیاشناس، معمارشناس و... برای این مساله برنامه‌ریزی کند و هرکدام از این افراد نیز محصولات خود را در این خصوص ارائه دهند.»
پژهان به حضور مردم در مسیر نجف تا کربلا اشاره و عنوان کرد: «نباید تنها به این بسنده کرد که زائران با حضور در جاده‌های خاکی خودشان را به کربلا می‌رسانند، بلکه باید شرایطی مهیا شود تا شرکت‌کنندگان با محصولات فرهنگی کشورهای مختلف اعم از ایران، شیعیان بوسنی، سودان، بحرین و... آشنا شوند. در حقیقت باید میثاق شیعه‌شناسی شکل بگیرد و برای این مهم نیز باید کشورها به زبان مشترکی در این خصوص برسند، در غیر این صورت ممکن است اتفاقاتی را که در مراسم حج شاهد آن بودیم، درخصوص پیاده‌روی اربعین هم شاهد باشیم.»
باید درباره پیاده‌روی اربعین آینده‌پژوهی صورت بگیرد
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی با تاکید بر اینکه باید آینده‌پژوهی در این حوزه صورت بگیرد، تصریح کرد: «باید در مسیر پیاده‌روی ترکیبی از نگاه‌های مختلف در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را داشته باشیم تا از این طریق زمینه شکل‌گیری یک تمدن اسلامی هدفمند را فراهم کنیم. نباید فراموش کرد ادامه‌دار بودن مسیر کنونی که در مراسم پیاده‌روی اربعین می‌بینیم، ممکن است در آینده آسیب‌زا باشد و نمی‌توان این مساله را کتمان کرد.»
او می‌گوید: «اگر نتوانیم این مسیر را مدیریت کنیم در آینده زشتی‌های آن بیشتر از اثرات مثبتش خواهد بود، از این رو دولت باید بسیار هوشیار باشد و از نخبگان دعوت کند تا بتوانیم به راهکاری در این خصوص برسیم که قطعا برای این مساله نیز اولین گام جمعیت‌شناسی اربعین است. به عبارت دیگر یکی از اصلی‌ترین کارها این است که برای تمام ذائقه و گروه‌های سنی که در این مراسم شرکت می‌کنند محصولات متناسب با خودشان را ارائه دهیم، همچنین نباید فراموش کرد که همه شرکت‌کنندگان شیعیان نیستند و به همین دلیل نباید تنها تمرکزمان روی موضوعات شیعه باشد، بلکه باید دستاوردهای مسلمانان را به شرکت‌کنندگان معرفی کنیم، چراکه امام حسین(ع) فقط مختص شیعیان نیست و باید برای این مهم برنامه‌ریزی شود تا درنهایت شاهد ارائه گفت‌وگوی مسلمانان به دنیا باشیم.»
اگر صرفا اربعین را مختص شیعیان نشان دهیم، ممکن است در آینده با ریزش مخاطب همراه شویم
پژهان با بیان اینکه اگر صرفا این مراسم را مختص شیعیان نشان دهیم ممکن است در آینده شاهد ریزش افراد باشیم، ادامه داد: «روند جمعیتی نشان می‌دهد که هر سال سیل جمعیت به سمت عراق بیشتر از پیش روانه می‌شود، علاوه‌بر این ما تقریبا یک میلیارد و300 میلیون مسلمان در دنیا داریم که از این میزان 13 درصدشان یعنی نزدیک به 400 میلیون نفرشان شیعه هستند. البته وضعیت شیعیان در کشورهای مختلف نیز متفاوت است، چراکه در ایران 93درصد، عراق هشت‌درصد، بحرین و آذربایجان 70 درصد جمعیت‌شان شیعه هستند و باید به این مقوله نیز توجه ویژه شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی به تفاوت مراسم حج و پیاده‌روی اربعین اشاره کرد و گفت: «تفاوت این دو مراسم در این است که در حج افراد سالخورده بیشتری حضوری دارند، اما در کربلا روند برعکس است و جوانان 15 تا 29ساله بیشترین آمار را به خود اختصاص داده‌اند. کاری که باید انجام دهیم این است که ابتدا ذائقه‌شناسی کنیم، چراکه اگر قرار به افزایش این جمعیت در سال‌های آینده باشد، طبیعتا باید برای آنها خوراک فرهنگی تهیه کنیم و برای اوقات فراغت جمعیتی که در رده سنی 15 تا 29ساله هستند، برنامه‌ریزی کنیم.»
او عنوان کرد: «قطعا برای تمدن‌سازی اسلامی باید به مقوله جمعیت‌شناسی توجه جدی شود، چراکه اصلا تمدن‌ها بدون جمعیت معنایی ندارند و اساس هویت همه تمدن‌ها ازجمله تمدن اسلامی جمعیت است. به عبارت دیگر جمعیت است که به هر تمدنی هویت، قدرت و برد سیاسی می‌بخشد، به همین دلیل مساله جمعیت امروزه از اهمیت بالایی برخوردار است و باید با لنز متفاوت به این مساله نگاه شود. همچنین باید با جمعیت‌شناسی پیش‌بینی‌های لازم برای 10سال آینده افرادی که در مراسم پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنند، صورت بگیرد تا بتوانیم بر اساس آن برنامه‌ریزی فرهنگی را نیز انجام دهیم.»
پژهان با تاکید بر اینکه درخصوص پیاده‌روی اربعین تنها نمی‌توان به تبلیغات صرف به‌منظور تشویق مردم به حضور در این مراسم اکتفا کرد، تصریح کرد: «باید مواظب باشیم که در این مسیر دچار افراط و تفریط نشویم. به‌طور مثال امروز دائما مردم را به حضور در این مراسم تشویق می‌کنیم اما باید به این مقوله توجه شود که اگر مثلا 10سال دیگر عراق مرزهایش را به روی ایران بست و مانند حج عمره دیگر اجازه ورود زائران ایرانی در این مراسم داده نشد، قطعا با مشکل مواجه می‌شویم و آن زمان برای اقناع افرادی که به‌طور مثال نذر کرده‌اند هر سال در این مراسم شرکت کنند، با مشکل روبهرو می‌شویم. به همین دلیل نباید تنها به جنبه‌های مثبت این مراسم بسنده کرد و باید برای آسیب‌های این مهم نیز فکری شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی گفت: «زائرانی که در این مسیر حضور پیدا می‌کنند سه تا پنج روز پیاده‌روی را پیش‌رو دارند و قطعا باید از همین فرصت استفاده و برای آنها خوراک فرهنگی تهیه کنیم. برای این کار نیازمند این هستیم که دولت برنامه‌ریزی فرهنگی داشته باشد و صرفا اینکه بیاییم و مردم را به حضور در این مراسم تشویق کنیم، تا چند سال آینده دیگر کارایی نخواهد داشت. همچنین باید تحلیل از بیرون را مدنظر قرار دهیم تا بتوانیم به نقاط ضعف‌مان برسیم، چراکه کشورهایی مانند اروپاییان و... چون بیرون از این مساله قرار دارند، طبیعتا ضعف‌های ما را بهتر می‌بینند و باید تحلیل‌هایی را که از سوی این کشورها ارائه می‌شود مورد بررسی قرار دهیم و نسبت به رفع ضعف‌هایمان وارد عمل شویم.»
برنامه‌ها درباره اربعین صرفا در جهت افزایش جمعیت شرکت‌کننده است
او ادامه داد: «تصور می‌کنم برنامه‌های ما بیشتر رنگ و بوی افزایش جمعیت را داشته و زمانی که دیدیم در این حوزه مشکلی نداریم و همه گروه‌ها در این مراسم شرکت می‌کنند دیگر به سمت ارائه برنامه‌های فرهنگی هدفمند و تهیه خوراک فرهنگی برای آنها نرفتیم، در حالی که این مراسم بهترین فرصت تبلیغ را در اختیار شیعیان در همه حوزه‌ها اعم از فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و تبلیغاتی می‌گذارد و سازمان‌های فرهنگی باید در این حوزه بسیج شوند و صرفا به تهیه اقلام مورد نیاز زائران مانند دارو و غذا بسنده نکنند.»
پژهان صحبت‌هایش را این‌طور به پایان رساند: «دولت باید با همکاری طرف عراقی برنامه‌ریزی‌های فرهنگی انجام دهد و با راه‌اندازی کاروان‌های متفاوت که کارکردهای متنوعی دارند در طول مسیر پیاده‌روی، به شرکت‌کنندگان برنامه‌های فرهنگی ارائه دهد و اگر تنها به ادامه‌دار بودن همین مسیر فعلی اکتفا کنیم، طبیعتا در آینده با معضل روبهرو خواهیم شد. متاسفانه باید به این مساله بپردازیم که گویی دولت در این خصوص سردرگم است و هیچ‌برنامه فرهنگی خاصی برای اقشار مختلف شرکت‌کننده در این مراسم ندارد.»
مطالب پیشنهادی
