روسای سه واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»، از چرایی بازنگری مهندسی رشته‌های دانشگاهی و ایجاد رشته‌های بین‌رشته‌ای گفتندآمارهای وضعیت بیکاری گروه فنی و مهندسی نشان می‌دهد طی سال ۸۷ تنها ۱۱۷ هزار و ۷۱۷ نفر از فارغ‌التحصیلان این رشته بیکار بوده‌اند، اما این رقم در سال ۹۶ به ۳۲۵ هزار و ۴۳۷ نفر رسیده است که نشان از رشد ۱۷۶ درصدی بیکاری میان آنها دارد.
جزئیات جدید بازنگری در رشته‌های مهارتی دانشگاه‌آزاد اسلامی
راه‌حل چیست؟
دلیل کاهش علاقه دانشجویان به رشته‌های غیرپزشکی بدون‌شک نبود بازار کار و به‌نوعی مرتبط نبودن «محتوا»ی آموزشی در دانشگاه‌ها با «نیاز»های صنعت و بازار کار است و همین نکته، تصمیم‌گیران آموزش‌عالی را به سمت طرح ایده‌هایی برای نزدیک‌تر کردن «زبان» دانشگاه و صنعت سوق داده که مهارت و کابردی‌سازی رشته‌ها و ایجاد رشته‌های میان‌رشته‌ای یکی از این راهکارها است.
بابک نگاهداری، رئیس پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی اخیرا از ایجاد و بازمهندسی رشته‌های جدید مبتنی‌بر شرایط و اقتصاد و فرصت‌های منطقه خبر داده است. او گفته: «در حوزه آموزش این مهم به‌صورت شکل‌گیری رشته‌های جدید مبتنی‌بر شرایط و اقتصاد و فرصت‌های منطقه بازنگری می‌شود تا دانش‌آموختگان فرصت اشتغال بهتری داشته باشند و آموزش‌های مهارتی هم مورد توجه قرار دارد.» جواد علمایی، معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی نیز یکی دیگر از افرادی است که بر این مساله تاکید کرده است.
او اخیرا در گفت‌وگویی با رسانه‌ها گفته: «یکی از سیاست‌های دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد رشته‌های بین‌رشته‌ای است که در این خصوص تیم‌ها و کمیته‌های مختلف تخصصی در شاخه‌های گوناگون تشکیل شده و جلسات منظم و مدونی در حال برگزاری است.»
او از تصویب رشته‌های جدید بین‌رشته‌ای در این دانشگاه خبر داد و افزود: «ازجمله رشته‌های بین‌رشته‌ای جدید مصوب‌شده در این معاونت می‌توان به «زمین پزشکی»، «زیست ریاضی» و «مهندسی ورزش» در مقاطع ارشد و دکتری اشاره کرد.»
معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان این مطلب که پیشنهادهای جدید در راستای ایجاد رشته‌های بین‌رشته‌ای جدید در حال بررسی است، گفت: «تاسیس رشته‌های «مدیریت منابع آب»، «فناوری و بازی‌های رایانه ای»، «بیوانفورماتیک» و «نانو دستگاه» اکنون در حال بررسی است. راه‌اندازی این رشته‌ها به دلیل جذابیتی که دارد، دانشجویان علاقه‌مند را جذب خواهد کرد.»
او اضافه کرد: «ما در این رشته‌ها و تمامی رشته‌های فنی و مهندسی با گنجاندن مهارت در برنامه درسی دانشجویان، نگاهی نو در نحوه تدریس منابع داریم؛ به‌طوری که دوره‌های مهارتی حتی بعد از فارغ‌التحصیل شدن دانشجویان و کمک گرفتن از معاونت فناوری، تحقیقات و نوآوری برای آشنایی بیشتر دانشجویان با صنعت و جامعه است تا دانشجویان بعد از فراغت از تحصیل بتوانند وارد بازار کار شوند و ضریب جذب فارغ‌التحصیلان در بازار کار بهبود یابد.»
البته ایجاد رشته‌های جدید مبتنی‌بر تلفیق چند رشته در یک رشته، خود می‌تواند سوالات زیادی را به همراه بیاورد. ظرفیت‌های تاسیس آن رشته، وجود اساتید و هیات‌علمی متخصص و درگیر بودن آن رشته با نیازهای جامعه از سوالات پیش‌روی ایجاد این رشته‌ها است. گفت‌وگویی با روسای سه واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی، چگونگی کسب مهارت و بازمهندسی رشته‌های دانشگاهی را بیشتر مورد بررسی قرار می‌دهد.
رشته‌های میان‌رشته‌ای هدفمند طراحی شوند
ابراهیم چیرانی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان در این‌باره به «فرهیختگان» می‌گوید: «در بحث مهارت‌آموزی به فارغ‌التحصیلان شاهد موافقان و مخالفانی هستیم. طیف سنتی معتقد است دانشگاه به‌هیچ عنوان نباید وارد بحث مهارت‌آموزی شود و این کار وظیفه دستگاه‌های دیگر بوده و دانشگاه باید نظریه‌پرداز باشد و بتواند در این راستا حرکت کند. اما چندسالی است که بحث‌های جدیدی شکل گرفته مبنی‌بر اینکه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از مهارت‌های لازم برخوردار نیستند و باید دانشگاه‌ها در حوزه مهارت‌افزایی آنها وارد شوند.»
او ادامه می‌دهد: «به نظرم تلفیق این دو نگاه با یکدیگر امکان‌پذیر است و ما نیز انتظارمان این است که دانشگاه بتواند جایگاه نظریه‌پردازی، نقد و بینش‌های خودش را داشته باشد، اما در کنار آن مقوله مهارت‌آموزی را نیز دنبال کند؛ چراکه فارغ‌التحصیل باید ابتدا بتواند در دنیای معاصر امروز ورود جدی داشته باشد و بعد از آن نظریه‌پردازی کند، به همین دلیل باید مهارت‌آموزی را دنبال کنیم.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان تصریح می‌کند: «البته مهارت‌ها دسته‌های مختلفی دارد؛ گروهی از مهارت‌ها را داریم که جزء مهارت‌های زندگی، سخن گفتن و... است که جنبه عمومی داشته و به رشته دانشجویان ارتباطی ندارد. البته دانشجو باید بتواند مهارت‌های عمومی را فرابگیرد و از طرف دیگر نه‌تنها بازار کار فعلی ایران منتظر نمی‌ماند تا یک نفر از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده و تازه به دنبال کسب مهارت برود، بلکه خود فارغ‌التحصیل نیز دیگر زمانی برای این کار ندارد، به همین دلیل دانشگاه‌ها باید بخشی از برنامه خود را صرف مهارت‌آموزی به دانشجویان کنند.»
چیرانی می‌گوید: «مهارت‌آموزی به دانشجویان می‌تواند در قالب فوق‌برنامه باشد، اما نه به این شکل که اگر دانشجویی در آن شرکت نکرد، او را رها کنیم، بلکه باید به‌گونه‌ای باشد که دانشجویان به شکل ویژه این فوق‌برنامه‌ها را دنبال کنند. البته برای نحوه ارائه مهارت‌ها و اینکه آموزش کدام مهارت در اولویت باشد، باید با برنامه‌ریزی حرکت کرد. به‌طور مثال فارغ‌التحصیلان رشته حسابداری در حوزه عدم ارائه مهارت درددل‌های زیادی دارند. قطعا نمی‌توانیم فارغ‌التحصیل این رشته را داشته باشیم، اما او نتواند ثبت سند را انجام دهد، قطعا رفع این مشکلات باید در داخل کلاس‌های دانشگاه صورت بگیرد.»
او به ایجاد رشته‌های میان‌رشته‌ای اشاره و تصریح می‌کند: «این رشته‌ها با توجه به نیازها ایجاد می‌شوند، اما باید به این مساله توجه شود که آموزش تئوریک در این رشته‌ها نیز به مقوله عمل غلبه نکند. به عبارت دیگر، در وهله اول باید تکلیف دانشجو را مشخص کنیم که بحث مهارت‌آموزی به او در دانشگاه انجام می‌شود یا اینکه بعد از فارغ‌التحصیلی باید توسط دستگاه دیگری این کار صورت بگیرد؟ از سوی دیگر زمانی که دانشگاه‌ها مهارتی را بدون توجه به نیاز بازار کار تاسیس کنند نیز کاری از پیش نخواهند برد.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان می‌گوید: «فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی باید بدانند این دانشگاه غم آن را در حوزه مهارت‌آموزی می‌خورد و به همین دلیل شاهد برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی هستیم. البته قطعا مسیرهای زیادی برای این حوزه وجود دارد تا دانشجو متوجه شود که دانشگاه برای بحث مهارت‌آموزی آنها فعالیت می‌کند.»
چیرانی به ایجاد سه رشته میان‌رشته‌ای در این استان اشاره و تصریح می‌کند: «از آنجاکه گیلان محصول استراتژیک برنج دارد، اما هیچ‌گونه رشته مرتبط با این محصول که بتواند صفر تا صد آن را دربر گیرد، وجود ندارد. پیشنهاد راه‌اندازی سه رشته میان‌رشته‌ای را داده‌ایم و هدف این است که در داخل این رشته‌ها سرفصل‌ها طوری طراحی شود که از تمام مهارت‌ها و دروس نظری مرتبط با محصول برنج به دانشجو آموزش داده شود.»
او ادامه می‌دهد: «قطعا رشته‌های میان‌رشته‌ای باید با هدفمندی طراحی شوند و اگر این رشته‌ها را همانند یک بسته در نظر بگیریم، باید محتوای آن به‌گونه‌ای باشد که تمام نیازهای مختلف دانشجو را در حوزه تئوری و عملی و هم مهارت‌آموزی پوشش دهد.»
فارغ‌التحصیلان میان‌رشته‌ای همزمان پاسخگوی چندین نیاز از جامعه هستند
فرج‌الله براتی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان خوزستان نیز با تاکید بر اینکه باید رشته‌های مهارتی در دانشگاه‌ها افزایش پیدا کنند، می‌گوید: «با توجه به شرایط فعلی جامعه و وضعیت اقتصادی مردم، باید شرایط به‌گونه‌ای باشد که مردم بتوانند در قبال هزینه‌هایی که برای تحصیل می‌کنند، به اشتغالزایی برسند. از طرف دیگر هم وظیفه دانشگاه این است که متخصص ماهر پرورش دهد تا بتواند با مهارت‌هایی که دارد، گوشه‌ای از جامعه را مدیریت کند.»
او ادامه می‌دهد: «قطعا وقتی دانشگاه نتواند از آموزش‌هایی که داده، گره‌ای از مشکلات جامعه باز کند، وظیفه‌ای را انجام نداده است. در حقیقت با توجه به رسالت دانشگاه، یکی از رسالت‌های اصلی این مراکز این است که افراد متخصص و ماهر را در رشته‌های مختلف تربیت کند؛ افرادی که بتوانند پاسخگوی نیازهای جامعه باشند. در کنار این مساله نباید فراموش کنیم که امروزه جوانان به رشته‌های میان‌رشته‌ای تمایل دارند، چراکه از طریق تحصیل در این رشته‌ها می‌توانند برای خود شغلی پیدا کنند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان خوزستان تصریح می‌کند: «دانشگاه آزاد اسلامی اخیرا نیازسنجی انجام داده و با توجه به ضرورت‌های جامعه و مهارت‌های موردنیاز، دست به توسعه رشته‌هایی زده که اتفاقا از سوی داوطلبان نیز با استقبال همراه بوده است. به‌طور مثال، رشته‌هایی مانند مدیریت بیمه و مدیریت بانک، جزء رشته‌هایی هستند که فارغ‌التحصیلان آنها می‌توانند به‌راحتی در سازمان‌های مختلف استخدام شوند و باید به سمت توسعه چنین رشته‌هایی برویم.»
براتی تصریح می‌کند: «در استان خوزستان 12 رشته در مقطع کارشناسی‌ارشد و 26 رشته در مقطع کارشناسی داریم که جزء رشته‌های مهارتی هستند. این رشته‌ها از آنجاکه صرفا تئوری نیستند، می‌توانند پاسخگوی نیازها باشند، به عبارت دیگر رشته‌های میان‌رشته‌ای رشته‌هایی هستند که می‌توانند در عین حال پاسخگوی نیازهای جامعه و صنعت باشند.»
او صحبت‌هایش را این‌طور خاتمه می‌دهد: «امروزه در کشورهای پیشرفته افراد به رده‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند؛ عده‌ای تا مدرک دیپلم، عده‌ای تکنسین و عده‌ای دیگر مقاطع بالاتر تحصیلی را طی می‌کنند، در مقابل در کشور ما جمعیت بالایی را داریم که شغل‌شان هیچ ارتباطی به مدرک تحصیلی‌شان ندارد، این مساله در حالی است که برای آموزش به این افراد نه‌تنها وقت آنها، بلکه سرمایه‌های کشور نیز هزینه شده است.»
برای تحقق دانشگاه‌های مهارت‌محورباید در نظام آموزشی کشور تحولی رخ دهد
عزیز جوانپور هروی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی با بیان اینکه قطعا هر دانشجویی که وارد دانشگاه می‌شود باید بتواند مهارتی را کسب کند، می‌گوید: «این مساله باعث می‌شود فارغ‌التحصیلان بتوانند به‌راحتی وارد بازار کار شوند، اما متاسفانه هیچ‌کدام از رشته‌های دانشگاهی کشور مهارت‌محور نیستند و تحصیلات آکادمیک نیز تنها باعث افزایش توانایی ذهنی افراد می‌شود نه توانایی انجام کار.»
او ادامه می‌دهد: «برای حرکت به سمت مهارت‌آموزی باید تحولی در نظام آموزش کشور از وزارت علوم گرفته تا دیگر بخش‌های متولی ایجاد شود تا در کنار آموزش تعالیم تئوری، بحث آموزش مهارتی نیز به دانشجویان صورت بگیرد.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی تصریح می‌کند: «باید در دانشگاه‌ها دوره‌های مهارتی و آموزش‌های کوتاه‌مدت که مکمل آموزشی به دانشجویان محسوب می‌شود نیز دنبال شود؛ در حقیقت باید بخشی از سرفصل‌های درسی رشته‌ها را کم و به جای آن مباحث مهارتی اضافه شود، چراکه با سرفصل‌های فعلی وزارت علوم هیچ‌گاه نمی‌توانیم دانشگاه مهارت‌محور داشته باشیم.»
جوانپور هروی با بیان اینکه عملا دانشگاه‌ها بیشتر از اینکه نیروی کار تربیت کنند، فارغ‌التحصیل بیکار تربیت می‌کنند، تصریح می‌کند: «ما افراد را برای ورود به بازار کار توانمند نمی‌کنیم، از این رو باید نواقص فعلی دانشگاه‌ها را رفع کرده تا بتوانیم به سمت ایجاد دانشگاه کارآفرین حرکت کنیم. متاسفانه چون در گذشته آموزش کشور به صورت دیوان‌سالاری انجام می‌شد، افرادی از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شدند که تنها بتوانند کارمند خوبی بوده و کار اجرایی را به‌درستی انجام دهند.»
او ادامه می‌دهد: «در استان نیز به دنبال این هستیم که مدارس مهارتی را افزایش دهیم، از این رو مدرسه مهارتی رباتیک را ایجاد کرده و به‌دنبال تاسیس مدرسه کفش و چرم نیز هستیم، اما طبیعتا تنها این کار کافی نیست و باید تحولی در حوزه آموزش کشور رخ دهد تا بتوانیم بگوییم دانشگاه‌های ما مهارت‌محور هستند و دیگر در جامعه فارغ‌التحصیل بیکار نخواهیم داشت.»
* نویسنده : زهرا رمضانی خبرنگار گروه دانشگاه
مطالب پیشنهادی
