نگاهی تحلیلی به مطالبات و توصیه‌های رهبر انقلاب به دولت روحانی
ترسیم نقشه راه
اولین دیدار هیات‌دولت یازدهم با رهبر معظم انقلاب روز چهارشنبه ششم شهریور 1392 درحالی رقم خورد که کمتر از یک ماه از عمر دولت جدید گذشته بود. آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار نقشه راه آینده را برای دولت ترسیم کرده و تاکید کردند که اینها شاخص یک دولت مطلوب اسلامی است. سلامت اعتقادی و اخلاقی، خدمت به مردم، عدالت‌محوری، سلامت اقتصادی و مبارزه با فساد، قانونگرایی، خردگرایی و تکیه بر ظرفیت درون‌زای داخلی، هفت شاخص مهمی بود که به‌عنوان مطالبه از دولت یازدهم مطرح شد. در بحث عدالت، مساله مورد تاکید آیت‌الله خامنه‌ای جلوگیری از تبعیض و نارضایتی مردم بود؛ به این معنا که اگر توسعه یا پیشرفت به صورت عادلانه انجام نگیرد، شکاف طبقاتی و به تبع آن نارضایتی مردم را به همراه دارد؛ موضوعی که دولت روحانی امروز در رابطه با آن، کارنامه قابل دفاعی ندارد و میزان نارضایتی مردم از دولت مؤید این مدعاست. سلامت اقتصادی و مبارزه با فساد نیز از آن مواردی است که دولت در آن نمره قبولی نمی‌گیرد. ماجرای کشف زنجیره‌ای از حقوق نجومی و همکاری کمرنگ دولت با دستگاه قضایی در این زمینه و افشای برخی ویژه‌خواری‌های نزدیکان و منصوبان دولت در طول 6 سال گذشته نشان می‌دهد که دولت بیشتر با مفسدان ملاحظه کرده تا مبارزه! موضوع دیگری که در دولت روحانی کاملا مغفول ماند، تاکید جدی رهبری درباره التزام به قانون است.
در شهریور 92 نیز ایشان ذیل شاخص قانونگرایی تصریح کردند: «مصوبات شوراهای عالی ازجمله شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و شورای‌عالی فضای مجازی که بسیار مهم است، باید معتبر شناخته و براساس آنها عمل شود.» این درحالی است که بی‌اعتنایی روحانی به اصل شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و مصوبات آن در بین همه رئیس‌جمهورهای جمهوری اسلامی ایران بی‌نظیر است. مهدی گلشنی، استاد بازنشسته دانشگاه در این‌باره گفته است: «رئیس‌جمهور آن اهمیتی را که روسای جمهور قبلی به شورا می‌دادند، نمی‌دهد، این یک واقعیت است. بارها اتفاق افتاده که جلسات شورا را به بهانه مسافرت یا بهانه دیگری تشکیل نداده‌اند، اما ما در طول این بیست و چند سال که بنده عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بودم، وقتی رئیس‌جمهور نمی‌توانست در جلسه شرکت کند، یکی از روسای قوا جلسه را اداره می‌کردند.» اما مهم‌ترین محور سخنان رهبری در جمع اعضای دولت یازدهم اشاره به تبیین راهبرد سیاست خارجی کشور بود؛ «واقعیت این است که از جبهه خصم، نمی‌توان و نباید انتظار دوستی و صمیمیت داشت.» این مساله از آن جهت حائز اهمیت است که دولت تدبیر و امید از ابتدا همه ظرفیت‌های خود را روی دیپلماسی متمرکز کرده و بر حل مسائل از مسیر مذاکره تاکید داشت. البته این استراتژی به‌زودی با تاکید بیشتری دنبال شد و حتی حل مساله آب خوردن نیز با خوشبینی به نشست و برخاست با غربی‌ها گره زده شد. این خوشبینی و تلاش برای صمیمیت با دشمن که در برخی رفتارها مانند پیاده‌روی‌های دونفره قابل ردیابی است، تا همین چندوقت پیش به قوت خود باقی بود و مدت‌ها طول کشید تا دولت در زمینه سیاست خارجی به یک راهبرد واقع‌گرایانه‌تری برسد. به هر حال بررسی کارنامه 6 ساله دو دولت روحانی نشان می‌دهد که او آنچنانکه باید نقشه راه دولت مطلوب اسلامی را جدی تلقی نمی‌کند.
مرزبندی با فتنه و 14 توصیه دیگر
فرجی‌دانا، وزیر علوم دولت یازدهم اوایل سال 93 استیضاح و برکنار شد. یکی از محور‌های استیضاح او عدم مرزبندی فرجی‌دانا با مسببان اتفاقات سال 88 بود. از این جهت دیدار سال 93 هیات دولت با رهبر انقلاب تحت‌تاثیر این موضوع قرار گرفت. ایشان در بخشی از سخنان مهم این دیدار تصریح کردند که «مساله فتنه و فتنه‌گران، از مسائل مهم و از خطوط قرمز است که آقایان وزرا باید همان‌گونه که در جلسه رأی اعتماد خود بر فاصله‌گذاری با آن تاکید کردند، همچنان بر آن پایبند باشند.» به نظر می‌رسد تاکیدهای مکرر رهبری درباره فتنه باعث شد که هم دولت در انتخاب مدیران و هم مجلس در نظارت بر این موضوع دقت عمل بیشتری به خرج دهند. به هر حال رهبر معظم انقلاب صحبت‌های خود در این دیدار را با تمجید از برخی اقدامات دولت آغاز کردند. افزایش آرامش روحی و روانی در جامعه، کنترل تورم و تثبیت قیمت ارز و نیز اجرای طرح نظام سلامت را از اقدامات باارزش و خوب دولت یازدهم در یک سال گذشته برشمردند. اقداماتی که از سوی دولت به‌خوبی انجام شد اما استمرار پیدا نکرد. چرا که به‌زودی هم بساط تورم تک‌رقمی در دولت روحانی جمع شد و هم تثبیت قیمت‌ها جای خود را به تغییر لحظه‌ای قیمت داد. نظام سلامت هم که به‌زودی از درون همان نظام مورد هجمه قرار گرفت و درنهایت با کناره‌گیری بنیانگذار آن به شکست منتهی شد. نکته‌ای که آیت‌الله خامنه‌ای نیز در همین دیدار به مسئولان گوشزد کردند: «مراقبت شود برخی تصمیم‌ها، این طرح را به ضد خود تبدیل نکند.»
رهبر معظم انقلاب در دومین دیدار خود با هیات دولت یازدهم به‌طور کلی 15 توصیه را مطرح کردند. جلوگیری از بنگاهداری بانک‌ها، توجه ویژه به بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی، اهمیت دادن به بخش معدن، صرفه‌جویی در مصرف آب و توجه جدی برای تکمیل مسکن مهر بخشی از مهم‌ترین توصیه‌های رهبری در این دیدار بود. موضوع اخیر هم یکی از مواردی بود که دولت باوجود وعده‌های پیاپی هیچ‌اقدامی در رابطه با آن نکرد و بسیاری از واحدهای مسکن‌مهر با وجود اینکه 6 سال از عمر دولت گذشته یا نیمه‌تمام باقی‌مانده یا به صاحبان آن تحویل داده نشده است. البته بخشی از انفعال در این حوزه به‌خاطر اختلافات جدی رئیس‌جمهور با وزیر سابق راه‌وشهرسازی یعنی عباس آخوندی بود. وزیری که علنا از لیبرالیسم و لوازم آن حمایت می‌کند و اساسا به این خاطر که قواعد لیبرالی در دولت مراعات نمی‌شود از سمت خود کناره‌گیری کرد. نتیجه این نگاه هم این شده است که از زمان شروع دولت یازدهم تا امروز نه‌تنها یک واحد مسکن برای مردم ساخته نشد، بلکه قیمت مسکن در برخی کلانشهرها تا سه برابر افزایش قیمت داشته است.
ممانعت از نفوذ و فرماندهی اقتصاد مقاومتی
سومین دیدار رهبری با هیات دولت یازدهم نیز چهارشنبه برگزار شد. 4 شهریور 1394 روحانی به همراه اعضای کابینه‌اش به دیدار رهبر معظم انقلاب رفت تا ضمن ارائه گزارش سالانه توصیه‌های ایشان را بشنود. با توجه به نزدیکی این دیدار با اتمام دوسال مذاکره دولت با گروه 1+5 درباره مساله هسته‌ای و تصویب معاهده «برجام» اصلی‌ترین محور بیانات رهبر انقلاب در این دیدار پیرامون مسائل سیاست خارجی بود. از این جهت که دولت تصویب برجام را بزرگ‌ترین موفقیت خود و یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی تلقی و به یک معنا از این پیروزی احساس مسرت و قدرت می‌کرد. بنابراین رهبر معظم انقلاب تلاش کردند تذکراتی را در این باره به اعضای دولت گوشزد کنند. ایشان ضمن ابراز نگرانی در رابطه با احتمال بی‌توجهی به اهداف دشمن پس از رسیدن به این توافق تاکید کردند نباید از دشمنی آمریکا غافل شد و اتمام مذاکرات نباید این واقعیت را در ذهن مسئولان کمرنگ کند. در همین دیدار بود که رهبر انقلاب بحث «نفوذ» را به شکل جدی مطرح کردند؛ با این مقدمه که دشمنی‌ها می‌تواند به روش‌های مختلف انجام شود. البته بعدا معلوم شد پروژه نفوذ دشمن قبل از مذاکرات هسته‌ای آغاز شد، زمانی که دری‌اصفهانی به‌عنوان یکی از اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای بازداشت و محکوم شد.
از موضوعات مهم مورد تاکید رهبر انقلاب در این دیدار توجه به لوازم اقتصاد مقاومتی است. از آنجا که برخی مسائل مورد تاکید رهبری بلافاصله لقلقه زبان برخی مسئولان می‌شود، ایشان تاکید کردند که اقتصاد مقاومتی غیر از برخی اقداماتی است که انجام‌شده یا در حال انجام است. از طرفی بی‌توجهی به برخی لوازم این ایده باعث شد که رهبری تاکید کنند اقتصاد مقاومتی کل به هم پیوسته در قالب یک بسته است؛ «اقتصاد مقاومتی، بسته‌ای «کامل و منسجم» و محصول عقل جمعی است و برای تحقق نیز به برنامه اجرایی و عملیاتی منسجم نیاز دارد.» واگذاری برخی طرح‌ها به بخش خصوصی، تلاش برای استمرار رشد اقتصادی، کنترل وضعیت بنگاه‌های اقتصادی و توجه به بخش کشاورزی مواردی بود که رهبری برای تحقق اقتصاد مقاومتی لازم دانستند. تاکید مجدد رهبری به بحث کشاورزی، آب، تولید و به‌طور کلی مولفه‌های اقتصاد مقاومتی نشان از اهمیت این موضوع در تغییر وضع معیشت مردم دارد؛ نکته‌ای که بی‌توجهی به آن سبب شده تا معیشت مردم وضع مطلوبی نداشته باشد و تولیدکنندگان نیز امیدشان به آینده را از دست بدهند. این یعنی دولت فرمانده خوبی برای اقتصاد مقاومتی نیست و مطالبات رهبری در این زمینه همچنان متولی قدرتمندی ندارد.
«اقتصاد» همچنان در اولویت
چهارمین چهارشنبه دولت و رهبری سوم شهریور 1395 برگزار شد. این بار رهبر معظم انقلاب بیانات خود را در هفت سرفصل مطرح کردند. مثل همه دیدارهای قبلی، تاکید ایشان بر مسائل اقتصادی بود. دولت یازدهم در سومین سال فعالیت خود اگرچه توانسته بود تا حدودی تورم را مهار و قیمت‌ها را تثبیت کند، اما در تحول تولید و افزایش رونق اقتصادی موفقیتی کسب نکرده بود. از این رو در همین دیدار رهبر انقلاب مجددا تاکید کردند که «امروز مشکلات اقتصادی، مساله اول کشور است که باید حل شود.» حل این مشکلات همچنانکه پیشتر مطرح شد در گرو اجرای کامل اقتصاد مقاومتی به‌عنوان یک بسته کامل است.
نکته تازه‌ای که رهبری در این دیدار مطرح کردند بحث «گفتمان‌سازی» پیرامون اقتصاد مقاومتی بود. در حالی که آن روز و امروز افرادی در دولت حضور داشتند و دارند که آشکار از اقتصاد بازار و سیاست‌های لیبرالی حمایت می‌کنند. این حمایت نه در حد اعتقاد که در عرصه عملی نیز در میان دولتی‌ها جاری و ساری است و چنانکه گفتیم با حضور چهره‌هایی همچون عباس آخوندی در این دولت آجری روی آجر گذاشته نشده و سقفی برای مردم ساخته نشده است. از این جهت لازم است که ابتدا در حوزه اقتصاد مقاومتی گفتمان‌سازی شده و ضرورت اجرای این طرح برای جامعه تبیین شود تا همه مردم مانند اجزای یک سیستم در کنار هم و با فرماندهی دولت بتوانند اقتصاد را متحول کنند. نظیر آنچه در حوزه هوافضا، نانو، هسته‌ای و زیست‌فناوری اتفاق افتاد و این نتیجه یک دهه گفتمان‌سازی علمی بود.
از مهم‌ترین لوازم تحقق اقتصاد مقاومتی که رهبر انقلاب در چهارمین دیدار اختصاصی خود با هیات دولت یازدهم مطرح کردند هدایت تسهیلات بانکی و همچنین حجم عظیم نقدینگی به سوی تولید، مشوق‌های صادراتی، پرداخت به موقع بهای کشاورزی و توجه جدی به روستاها و لوزام تبدیلی بود. موضوع دیگری که به‌نحوی انتقاد نسبت به دولت هم در آن وجود داشت بحث سیاست خارجی بود. در سه سال قبل از این دولت همه تلاش خود را در جهت مذاکره و مراوده با اروپا و آمریکا متمرکز کرده بود و عملا نسبت به روابط خود با برخی کشور‌های همسایه و سایر مناطق دنیا بی‌تفاوت بود. به‌خصوص پس از رقم خوردن توافق برجام، دولت سر از پا نمی‌شناخت و به منتقدان این توافق به تندترین ادبیات می‌تاخت. اما آن تمرکز و این تاخت‌وتاز درنهایت به‌ضرر دولت تمام و بالاخره مجاب شد که در نظریه سیاست خارجی خود تجدیدنظر کند. رهبر انقلاب نیز در آن روزها که دولت تدبیر و امید از جهت توافق با دنیا در برج عاج به سر می‌برد به آنها گوشزد کردند که دنیا فقط اروپا و آمریکا نیست: «همواره معتقد به کار دیپلماسی بوده‌ام اما باید توان دیپلماسی را به صورت مناسب و متوازن در دنیا توزیع کرد.آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین باید سهم مناسب خود را در سیاست خارجی کشور داشته باشند.»
اشرافی‌گری علیه معیشت مردم
اولین دیدار رهبر انقلاب با هیات دولت دوازدهم با تغییر جزئی در کابینه یازدهم در چهارم شهریور 1396 انجام شد، در حالی که کمتر از سه ماه از عمر دولت دوازدهم می‌گذشت و رئیس دولت هم توانسته بود با کمک معاونش رقبا را از پیش رو بردارد. اگرچه این دیدار از جهت حاضران در جلسه کمی متفاوت بود، اما جنس بیانات رهبری تغییر چندانی نداشت. این بار نیز مانند دیدارهای گذشته سنگینی بار توصیه‌ها روی دوش اقتصاد بود. داشتن روحیه مردمی و پرهیز از اشرافی‌گری در کنار «پیگیری و نظارت بر زیرمجموعه» از تازه‌ترین توصیه‌های رهبری بود. یکی از مسائلی که در طول دو دولت اخیر مورد اعتراض مردم قرار گرفته سبک زندگی برخی مدیران عالی دولتی است.
در حالی که عموم مردم در وضع نامطلوب اقتصادی و معیشتی به سر می‌برند، خانه‌های چند صدمتری برخی مسئولان در مناطق بالانشین پایتخت برای هیچ‌کس قابل‌پذیرش نیست. این نکته منفی به‌خصوص در دولت یازدهم و دوازدهم بیشتر دیده شده، به‌ویژه پس از افشای دستمزدهای نجومی برخی مدیران روند اعتراض به این موضوع تشدید شد و رهبری نیز بارها در سخنرانی‌های خود این مساله را مورد انتقاد قرار دادند. از این جهت یکی از مواردی که رهبری تذکر دادند بحث پرهیز از تجمل و اشرافی‌گری و اقدام کار جهادی بود: «اگر همکاران و مدیران شما افرادی با این خصوصیات نباشند، اهداف و مقاصد به سرانجام نخواهد رسید، همان‌گونه که طرح تحول آموزش‌وپرورش و نقشه جامع علمی کشور به‌رغم زحماتی که برای آن کشیده شد، آن‌گونه که باید، به نتیجه نرسیده است.» نکته دیگری که در آن برهه مورد انتقاد همه اقشار مردم قرار گرفته بود آمارهای غیرواقعی دولت در رابطه با کاهش تورم و افزایش رونق اقتصادی بود. تورم 8درصدی و رشد اقتصادی 3درصدی در حالی از سوی دولت مطرح می‌شد که این اعداد و ارقام با توجه به واقعیت بازار کسب‌وکار به هیچ‌وجه قابل‌قبول نبود.
رهبری در این باره به اعلام آمارهای غیرواقعی انتقاد و تاکید کردند: «این آمارها به‌طور کامل و در همه‌جا، نشان‌دهنده وضع واقعی کشور و زندگی مردم نیست... بر اساس این آمارها، تورم از چند ۱۰ درصد به زیر 10درصد رسیده، اما آیا قدرت خرید مردم و ارزش پول ملی نیز در همین مقیاس، بالا رفته است؟ ... درباره رکود هم آمارهای اعلام‌شده درست است، ولی هنوز واحدهای کوچک و متوسط فراوانی وجود دارد که زیرظرفیت کار می‌کنند یا تعطیل شده‌اند و این واقعیت نشان می‌دهد یک جای کار عیب دارد که باید آن را پیگیری و رفع کرد.»
مذاکره با آمریکا ممنوع
بررسی 6 دیدار هیات دولت حسن روحانی با رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که «اقتصاد» دغدغه اول رهبری و پرتکرارترین کلیدواژه بیانات ایشان است. 7شهریور ۹۷ رهبر انقلاب بار دیگر در جمع اعضای دولت تدبیر و امید بر حل مشکلات اقتصادی و رسیدگی به وضع معیشت مردم تاکید کردند. تاکیدهایی که در طول 6سال شنیده نشد یا اگر شنیده شد اقداماتی در این رابطه صورت نگرفت. اقتصاد مقاومتی در حد شعار باقی ماند و وضع واردات و صادرات هم به نفع تولید تغییری نکرد. به‌خصوص در سال 96 و 97 که نوسانات شدید ارزی هم به این قصه اضافه شد و وضع اقتصادی کشور را به‌خصوص از جهت روانی از گذشته آشفته‌تر کرد.
شاید بهتر باشد بگوییم که هرچه جلوتر آمدیم تاکید رهبری بر مساله اقتصاد بیشتر شد و روند صعودی تاکید ایشان در این 6سال نشان می‌دهد که دولت در این بخش عملکرد قابل‌قبولی نداشته است. این را می‌توان از روی لحن صحبت‌های آیت‌الله خامنه‌ای فهمید. ایشان که در سال 92 اقتصاد را در کنار سایر مسائل به‌عنوان یکی از مولفه‌های نقشه‌راه مطرح کرده بودند در سال 97 با لحنی متفاوت تاکید کردند: «دولت باید اقتصاد را مدیریت کند... مسئولان اقتصادی شب و روز نشناسند.» این عبارت را اگر بخواهیم به نحوی دیگری بخوانیم شاید به این معناست که اولا دولت اقتصاد را مدیریت نکرده است و مسئولان اقتصادی هم آن‌طور که باید تلاش نمی‌کنند. رهبر معظم انقلاب در این دیدار به‌تصریح درباره اختلال‌های بازار ارز و سکه صحبت کردند؛ «اگرچه درخصوص این قضایا توجیهاتی بیان شد اما به هر حال بی‌توجهی و غفلت مدیریتی نیز رخ داده است... وقتی قرار است ارز تخصیص داده یا وارد بازار شود، این کار باید با چشم باز انجام شود و این‌گونه نباشد که در این شرایط سخت کشور، چند میلیارد دلار به دست عده‌ای بیفتد که آن را یا قاچاق کنند یا به اسم واردات کالا به مصارف دیگر برسانند یا اینکه برای مسافرت‌های تفریحی خارجی اختصاص یابد.»
نکته دیگری در قالب مطالبه از دولت مطرح شد بحث واردات بنزین و به‌طور کلی بد استفاده کردن از ظرفیت‌های داخلی بود. بر طبق آمارهای جهانی ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان است و منطقی نیست که یک کشور در چنین جایگاهی بنزین وارد کند. اما دولت کنونی یکی از طرفداران واردات بنزین است و بهانه این واردات هم غیراستاندارد بودن بنزین داخلی است که هیچ‌گاه از سوی کارشناسان پذیرفته نشد. اما غیر از مسائل اقتصادی رهبر انقلاب بار دیگر به بحث سیاست خارجی نیز ورود کردند. اردیبهشت 97 آمریکا از برجام خارج شد و ماه‌ها پس از این اتفاق برای دولت خوشایند نبود. از طرفی آن وقت هنوز بحث خروج از برجام مطرح نبود و طرف‌های مذاکره‌کننده درصدد تدبیر وضعیت برجام بدون آمریکا بودند. رهبر انقلاب در رابطه با این موضوع تاکید کردند که اگر برجام نتواند منافع کشور را تامین کند آن را کنار می‌گذاریم.
در بحث مذاکره با آمریکا نیز رهبری سیاست کلی نظام را مطرح کردند: «نتیجه مذاکره با مسئولان قبلی آمریکا که حداقل ظاهرساز بودند این‌گونه شد، حالا با مسئولان وقیح و هتاک فعلی که شمشیر را برای ایرانی‌ها از رو بسته‌اند چه مذاکره‌ای داریم؟ بنابراین مذاکره‌ای در هیچ‌سطحی با آمریکایی‌ها صورت نخواهد گرفت.»
* نویسنده : محمدحسین نظری روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
