با ملخ‌های مهاجم چه کنیم؟

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، نیم‌قرن پیش بود که گله‌ ملخ‌های مهاجم به مزارع و باغ‌های کشاورزی ایران حمله کردند و در پی آن بسیاری از محصولات و تولیدات کشاورزی نابود شد اما امروز برخی مسئولان و مردم این تهدید را به یک فرصت درآمدزا به‌منظور اشتغال تبدیل کرده‌اند، به‌طوری که اخیرا فرماندار بندرعباس اعلام کرد هر روستایی می‌تواند به ازای جمع‌آوری و تحویل هر کیلوگرم ملخ زنده به دهیار روستای خود مبلغ هشت‌هزار تومان دریافت کند.

هرچند مسئولان کشور ملخ‌خوری در استان‌های جنوبی را تکذیب می‌کنند اما هم‌اکنون این حشره به‌عنوان خوراک بهاری برخی شهرهای کشور مانند گراش در استان فارس محسوب می‌شود و کیلویی 40 تا 60 هزار تومان در بازار خرید و فروش می‌شود.

اوایل بهمن 97 بود که سازمان غذا و خواروبار جهانی ملل متحد، «فائو» نسبت به حمله ملخ‌های بیابانی به برخی کشورها ازجمله ایران، سودان و عربستان سعودی هشدار داد و از آنها خواست اقدامات پیشگیرانه‌ و حفاظتی از مزارع خود را در دستور کار قرار دهند، زیرا براساس نقشه خطر اعلام‌شده وضعیت ایران از حالت زرد به نارنجی تغییر رنگ داده است که این نشان می‌دهد هجوم ملخ‌ها و میزان گستردگی آنها می‌تواند به بسیاری از مزارع و باغ‌ها آسیب جدی وارد کند.

براساس این گزارش، برای اطلاع از دسته‌بندی میزان خطر این ملخ‌ها نقشه خطری در چهار دسته تقسیم شده است که رنگ سبز به معنی «آرام»، زرد به معنی «هشدار»، نارنجی به معنی «تهدید» و قرمز به معنی «خطرناک» تعریف شده است.

این سازمان اعلام کرده بود پیش‌بینی فائو آن است که از اواخر اردیبهشت تا خرداد امسال شاهد هجوم گسترده و انبوه ملخ‌های مهاجم خواهیم بود که از سمت دریای سرخ به عربستان می‌آیند و از 20 دسته ملخ مهاجم حدود هشت‌دسته آن در مناطق مرکزی عربستان مستقر می‌شوند که هر دسته شامل حدود 20 تا 150 میلیون ملخ است.

هنوز چند روزی از این هشدارهای جهانی نگران‌کننده نگذشته بود که ملخ‌ها از صحرای آفریقا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت، عمان و قطر به سمت استان‌های جنوبی ایران هجوم آوردند و میهمان ناخوانده هشت‌ استان کشور شدند، به‌طوری که در استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و کهگیلویه و بویراحمد خسارت‌های بسیاری برجای گذاشت.

ملخ‌های صحرایی جزء یکی از خطرناک‌ترین نوع ملخ‌ها هستند که در پی رطوبت هوا و پس از بارش‌های سیلابی اخیر در کشور راهی ایران شدند و به زمین‌های کشاورزی و مزارع استان‌های جنوبی کشور حمله‌ور شدند، این ملخ‌های مهاجم محصولات و تولیدات کشاورزی را می‌خورند و حتی در تجمع روی تنه درختان لایه قطوری تشکیل می‌دهند که موجب نابودی و خشکی درخت می‌شود.

گله‌های میلیونی ملخ‌های مهاجم هیچ سدی مقابل خود حس نمی‌کنند و از هرگونه پوشش گیاهی از علوفه، غلات، صیفی‌جات و حتی علف‌های هرز تغذیه می‌کنند، به‌طوری که به گفته سعید معین، مدیرکل مبارزه با آفات عمومی و همگانی سازمان حفظ نباتات کشور از ابتدای فروردین تا‌کنون شاهد 30 ریزش ملخ در استان هرمزگان، یک ریزش در استان خوزستان، چهار ریزش در استان بوشهر، پنج ریزش در سیستان و بلوچستان و سه ریزش در استان فارس بودیم. با توجه به جهت شرقی مسیر بادها نیمه‌جنوبی استان بوشهر، هرمزگان و ازکنارک تا چابهار بیشترین ریزش‌ ملخ‌ها را خواهیم داشت و پس از آن نیز در جنوب استان فارس (لار، دارب) و سپس جازموریان به وسعت 5/1 میلیون هکتار در جنوب کرمان درگیر هجوم ملخ‌ها می‌شوند.

هرچند اسماعیل نجار، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران معتقد است با اقدامات به‌موقع و مبارزه شیمیایی با ملخ‌های صحرایی خسارت سنگینی به مزارع و باغ‌های کشور وارد نشده است اما تاکنون 148بار شاهد هجوم ملخ‌های صحرایی به کشور بودیم که در پی آن سازمان حفظ نباتات کشور در مرحله نخست خواستار 12 میلیارد تومان اعتبار برای مبارزه با ملخ‌های دریایی شده که تاکنون ستاد بحران کشور با ۱۰ میلیارد تومان آن موافقت کرده است.

هجوم ملخ‌های صحرایی و دریایی به ایران اتفاق تازه‌ای نیست و به گفته مسئولان در سال‌های گذشته و حتی حدود 58 سال قبل (۱۳۴۲-۱۳۴۰) نیز ملخ‌های صحرایی به کشور هجوم آوردند که خسارت‌های بسیاری نیز برجای ماند و محصولات کشاورزی بسیاری از استان‌ها در پی این حادثه نابود شد.

اما آنچه این بار نگرانی‌های بسیاری ایجاد کرده، همزمانی این هجوم با وقوع بارش‌های اخیر در استان‌های جنوبی بوده است، زیرا در پی بارندگی‌های صورت گرفته بسیاری از مراتع سرسبز شده که این گیاهان منابع خوبی برای تغذیه و تولید مثل انبوه ملخ‌ها به شمار می‌آیند که آنان را به تهدید جدی برای بخش کشاورزی تبدیل کرده است.

  خرید تضمینی ملخ در ایران

درحالی که بسیاری از کشاورزان و باغداران پس از حمله انبوه گله ملخ‌های صحرایی به مزارع‌شان در استان‌های جنوبی کشور دچار خسارت‌های جدی شده‌اند اما عده‌ای دیگر از شهروندان این تهدید را به فرصتی درآمدزا تبدیل کردند و با استفاده از ملخ‌های مهاجم کسب‌وکار تازه‌ای راه انداختند.

به‌طوری که برخی دانشجویان کارآفرین در رشته‌های حشره‌شناسی و کشاورزی در گلخانه‌های کوچک به پرورش حشرات مختلفی از جمله ملخ، جیرجیرک و کفشدوزک می‌پردازند و از این حشرات در زمینه داروسازی یا تولید آفت‌کش‌هایی مانند شته، ‌سفیدبالک، ‌شپشک استفاده می‌کنند و حتی می‌توان این حشرات را جایگزین سموم شیمیایی کرد.

اخیرا نیز عزیز‌الله کناری، فرماندار بندرعباس از روستاییان خواست ملخ‌های زنده را به دهیاری روستای خود بفروشند و هر روستایی به ازای جمع‌آوری و تحویل هر کیلوگرم ملخ زنده به دهیار روستای خود مبلغ هشت‌هزار تومان دریافت کند و دهیاران نیز در پایان هر روز و پس از جمع‌آوری و تحویل ملخ‌های روستاییان به بخشداران به ازای هر کیلو ۹۰هزار ریال دریافت کنند، همچنین درخصوص خرید تضمینی ملخ صحرایی اطلاع‌رسانی گسترده انجام دهند.

پیش از این مسئولان دانشگاه علوم پزشکی استان فارس ملخ‌خوری و استفاده غذایی از حشرات را تکذیب کرده بودند اما در تازه‌ترین اطلاعیه وزارت کشاورزی درباره هجوم ملخ‌ها آمده بود «ملخ مرده خوراکی نخرید» که این جمله نشان می‌دهد برخی مناطق کشور از این حشرات به‌عنوان ماده غذایی استفاده می‌کنند.

البته به گفته محمدرضا درگاهی، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور برداشت و مصرف ملخ صحرایی زنده هیچ‌منع مصرفی برای خوراک دام و طیور ندارد، اما درصورتی‌که بر اثر سم‌پاشی‌ها از بین رفته باشد، مصرف آن خطرناک است، زیرا ملخ مرده در اثر سم‌پاشی می‌تواند سم را به بدن دام یا طیور منتقل کند.  بر همین اساس با توجه به اینکه برخی مردم مناطق استان‌های جنوبی کشور خواستار برداشت ملخ صحرایی برای خوراک دام و طیور خود هستند فقط می‌توانند از ملخ زنده برداشت کنند و مانعی ندارد.

  با ملخ‌های مهاجم چه کنیم؟

به گفته برخی کارشناسان، حشره‌ای مانند ملخ به‌عنوان منبع غنی‌شده پروتئین، روی و آهن و ویتامین و املاح است و با داشتن پتاسیم، کلسیم، منیزیم، روی و آهن و ویتامین  Bمنبع باارزشی به حساب می‌آید که می‌تواند به مرور زمان جایگزین گوشت در سبد غذایی مردم شود، به‌طوری که هم‌اکنون استفاده از ملخ و انواع جیرجیرک‌ها علاوه‌بر کشور‌های عربی و مسلمان‌نشین در کشورهای ژاپن، اندونزی، فیلیپین و چین نیز طرفداران بسیاری دارد. علاوه‌بر این فروش ملخ زنده جهت تغذیه عقرب بسیار مورد توجه است، زیرا وجود تنوع غذایی در سبد غذایی موجودات زنده باعث رشد هرچه بهتر و بیشتر آنها خواهد شد. تغذیه عقرب‌ها توسط ملخ، میزان رشد و زهردهی آنها را بسیار تقویت خواهد کرد.

عقرب برای سم‌گیری و ساختن پادزهر، کرم‌های ابریشم به‌منظور تولید ابریشم، قرمزدانه حشره کوچک، بیضی‌شکل که در بدن آن ماده‌ای به نام «اسید کارمینیک» وجود دارد و با استخراج آن املاح آلومینیوم، کلسیم رنگ‌دانه سرخ‌رنگ به دست می‌آید، در رنگ‌های خوراکی، رنگرزی و لوازم آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

همچنین حشرات در صنایع مختلفی مانند داروسازی، صنایع غذایی و نساجی کاربردهای فراوانی دارند. به‌عنوان مثال پودر، عصاره یا سم حشرات در صنعت داروسازی، ریسندگی و بافندگی، لوازم آرایشی و بهداشتی و رنگرزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

علاوه‌بر این با توجه به نگرانی فائو در مورد سوء‌تغذیه مردم دنیا در پی بروز خشکسالی و قحطی می‌توان از ملخ به‌عنوان یک ماده غذایی استفاده کرد، به‌طوری که اخیرا محققان کانادایی به‌منظور مقابله با بحران گرسنگی در کشورهای فقیر آفریقایی موفق به تهیه آرد از ملخ شده‌اند که می‌تواند برای پخت نان مورد استفاده قرار بگیرد.

 

* مهرو ماهر روزنامه‌نگار