

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اخیرا در استان همدان به مساله قابلتاملی اشاره کرده است. او با بیان اینکه با وضعیت پیچیدهای در آموزش عالی مواجه هستیم، گفته است: «عدم کارآمدی آموزش عالی و متناسب نبودن آن با رشد منطقهای باعث شده مردم نسبت به آموزش عالی تصمیماتی اتخاذ کنند و از تحصیل در رشتههای حوزه علوم انسانی، فنی و مهندسی، کشاورزی و... امتناع کنند و در صف رشتههای پزشکی بایستند. این موضوع نشان از اعتراض مردم به رویه کارآمدنبودن آموزش در این رشتهها دارد، چراکه براساس شاخص GDP، بیش از 75درصد GDP مربوط به صنعت نفت و 10درصد آن مربوط به کشاورزی است و خدمات پزشکی میزان زیادی را به خود اختصاص نداده، اما با این حال مردم از تحصیل در رشتههای کشاورزی، فنی و مهندسی و علوم انسانی استقبال نمیکنند.»
او در ادامه به عدماستقبال دانشجویان از رشتههای کشاورزی اشاره میکند و میگوید: «هر موضوعی که امروز در دانشگاه رخ میدهد، 10 سال دیگر در کشور نمایان خواهد شد، بنابراین عدماستقبال دانشجویان از رشتههای کشاورزی این هشدار را میدهد که اگر به این حوزه توجه نداشته باشیم، 10 سال دیگر در حوزه کشاورزی با چالشهای جدی مواجه خواهیم بود.» این اظهارات گرچه در نگاه اول شاید نتواند دید جامعی از وضعیت رشتههای کشاورزی را در اختیار قرار دهد، اما با نگاهی دقیق و آماری اطلاعات قابلتوجهی درباره وضعیت فعلی رشتههای کشاورزی به دست خواهد آمد.
وضعیت فعلی رشتههای کشاورزی
قطعا کشاورزی یکی از آن دست موضوعاتی است که مردم هر منطقه، شهر و کشور در هر رنگ و لباس از ابتدای به وجود آمدن کرهزمین با آن سروکار داشتهاند، و این مساله با عقبه چندین هزارساله خود امروزه جایگاه قابلتوجهی بین ملتها پیدا کرده است، بهطوری که کشاورزی در کنار صنایع و رشتههای پایه دارای تخصصهای خاصی بوده و با توجه به گستردهبودن شاخهها و فعالیتهای مختلف در این صنعت این رشته تکی ارائه نشده و دارای گرایشهای مختلفی است. در ایران نیز وضعیت به همین صورت است با وجود ۳۷ میلیون هکتار اراضی دارای قابلیت کشاورزی، ۱۱۸ تا ۱۰۰ میلیارد مترمکعب منابع آبی قابلاستفاده و گسترش و تنوع آبوهوایی در ۱۴ اقلیم گوناگون پتانسیل بالایی در بخش کشاورزی وجود دارد. در ایران رشته کشاورزی در دو گروه فنی و مهندسی و علوم تجربی ارائه میشود، بهطوری که در گروه علوم تجربی هفت گرایش علوم دامی، باغبانی، زراعت و اصلاح نباتات، گیاه پزشکی، علوم و صنایع غذایی، خاکشناسی و ترویج و آموزش کشاورزی وجود دارد و در بخش فنی و مهندسی نیز در سه گرایش آب، اقتصاد کشاورزی و ماشینهای کشاورزی دانشجو پذیرش میشود، البته طبق دادههای موجود تمامی 25 گرایش مختلف در رشتههای مرتبط با کشاورزی در دانشگاههای ایران دیده میشود.
آمارها چه میگوید؟
در کنار رشتهها و گرایشها، بررسی تعداد دانشجویان درحال تحصیل و فارغالتحصیل در رشتههای کشاورزی نیز قابلتوجه است، طبق آماری که موسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی در سال 96 منتشر کرده است، توزیع تعداد ثبتنامشدگان در گروه تحصیلی کشاورزی و دامپزشکی 38759 نفر بوده است، درحالی که همین آمار در گروه علوم انسانی 517469، علوم پایه 58715، علوم پزشکی 49871، فنی و مهندسی 309903 و هنر 89354 نفر بوده است که این آمار نشان میدهد علاقه به گروه تحصیلی کشاورزی پایینترین مقدار در دیگر گروههاست.
همین آمار در توزیع تعداد دانشجویان به تفکیک گروه تحصیلی نیز در همین سال قابلتوجه است، بهطوری که گروه تحصیلی کشاورزی و دامپزشکی 160320 نفر، گروه علوم انسانی 1912063 نفر، علوم پایه 241040 نفر، علوم پزشکی 251715 نفر، فنی و مهندسی 1176730 نفر و گروه هنر نیز 331959 نفر درحال تحصیل هستند که این آمار نیز نشان میدهد گروه کشاورزی و دامپزشکی کمترین تعداد دانشجو را در خود دارد.
این آمار همچنین در توزیع تعداد دانشآموختگان به تفکیک گروههای تحصیلی در سال 95 نیز قابلتوجه است، بهطوری که گروه علوم انسانی 383878 نفر، علوم پایه 36701 نفر، علوم پزشکی 34866 نفر، فنی و مهندسی 250330 نفر، کشاورزی و دامپزشکی 31840 نفر و هنر نیز 61121 نفر فارغالتحصیل داشتهاند، این آمار هم حکایت از وجود کمترین فارغالتحصیل گروه کشاورزی و دامپزشکی بین دانشجویان گروههای مختلف تحصیلی است.
البته این آمارها شاید اینگونه تداعی کند که شاید ظرفیتهای موجود دانشگاهها در پذیرش باعث شده گروه کشاورزی دارای کمترین تعداد دانشجو بوده باشد، مسالهای که بررسی روند تعداد دانشجو در سال 86 تا 96 نشان میدهد تعداد داوطلب علاقهمند در رشتههای کشاورزی بعد از سال 91 با یک روند کاهشی روبهرو شده است.
سهم دانشگاه آزاد اسلامی از رشتههای کشاورزی
طبق آماری که موسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی در سال 96 منتشر کرده است، توزیع درصد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در گروه تحصیلی کشاورزی و دامپزشکی 2.47 درصد است، این درحالی است که همین آمار در گروه فنی و مهندسی 32.03 درصد، علوم انسانی 47.10 درصد، هنر 12/9 درصد، علوم پایه 5.22 درصد و علوم پزشکی نیز 4.06 درصد است، که این آمار نیز نشان میدهد درصد توزیع دانشجویان در گروه کشاورزی و دامپزشکی در کمترین مقدار خود نسبت به دیگر گروههاست. همین آمار نیز در توزیع دانشآموختگان دانشگاه آزاد اسلامی نیز صدق میکند و گروه کشاورزی و دامپزشکی با 2.39 درصد کمترین درصد نسبت به دیگر گروههاست.
وضعیت پایاننامهها و مقالات
اگر از آمار و ارقام تعداد دانشجویان عبور کنیم، نگاهی به وضعیت انتشار پایاننامه و مقالات دانشجویی در حوزه کشاورزی اطلاعات قابلتوجهی را در اختیار قرار میدهد. براساس آمارهای منتشرشده در پایگاه ایرانداک از تعداد 518107 اثر علمی ثبتشده (پایاننامه و مقاله) از سال 1362، 28560 عدد از آن در حوزه کشاورزی بوده است، این عدد به این معناست که طبق اطلاعات این پایگاه تنها 5.5 درصد ازکل آثار علمی منتشرشده در حوزه کشاورزی است. این آمار به تفکیک سال نیز قابلبررسی است، بهطوری که در سال 1395، از 69764 پایاننامه منتشرشده در کشور، 4590 مورد در موضوعات کشاورزی بوده است؛ یعنی چیزی در حدود 6.5 درصد. یا همین آمار در سال 1396 نیز قابلتوجه است، بهطوری که از 59087 اثر، 4500 اثر مربوط به گروه کشاورزی بوده است.
چرا علاقهای نیست؟
آمارهای منتشرشده شرح شفافی از وضعیت گروه کشاورزی بین داوطلبان حضور در دانشگاههاست، موضوعی که بهنظر میرسد با توجه به روند نزولی تعداد دانشجو و آثار علمی میتواند زنگ خطری برای این حوزه مهم و استراتژیک باشد؛ اما چرا حوزه کشاورزی دچار این وضعیت شده است؟ بدونشک آینده شغلی از مهمترین دلایل وضعیت فعلی است، موضعی که با نگاهی به فرصتهای شغلی دانشآموختگان و ظرفیت بازار کار میتواند پیشبینی کرد. طبق دادههای موجود یک دانشجوی کشاورزی در زمان فارغالتحصیلی با انتخابهای زیر مواجه میشود:
1- استخدام در بخش دولتی: اداراتی مانند جهاد کشاورزی، وزارت کشور، ادارات و موسسات علمی و پژوهشی، اداره ترویج کشاورزی و... بخشی از فارغالتحصیلان را جذب میکنند.
2- استخدام در بخش خصوصی: در این بخش نیز ارگانهایی وجود دارند که فارغالتحصیلان این رشته را برای استخدام در آزمایشگاهها و کار در موسسات تحقیقاتی، مشاورهای و تولید محصولات و ادوات کشاورزی جذب میکنند.
3- استخدام در بخش علمی و آموزش عالی که با ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر امکانپذیر است.
این سه گزینه پیش رو را میتوان از مهمترین فرصتهای شغلی دانشآموختگان کشاورزی نامید، مسالهای که به دلیل عدماستخدام فعلی دولت و وضعیت فعلی اقتصادی در هالهای از ابهام قرار دارد، البته اساتید دانشگاه دلایل دیگری را نیز برای آینده این رشته عنوان میکنند.
احمد گلچین، عضو هیاتعلمی دانشگاه زنجان و از اساتید دانشکده کشاورزی این دانشگاه است، او درباره ریزش دانشجویان کشاورزی معتقد است: «درخصوص رشته کشاورزی یکی از دلایل استقبال کم دانشجویان این است که کشاورزی ما مکانیزه و پیشرفته نیست که نیاز به نیروهای متخصص آنچنانی داشته باشد. یکی از مشکلات کشاورزی ما یکپارچهنبودن زمینهای کشاورزی است. مساحتهای پایین زمینهای کشاورزی سبب شده تا از نیروهای متخصص در امر کشاورزی استفاده نشود، یعنی به صرفه نیست برای یک زمین با مساحت کم، مزد یک متخصص را نیز بپردازند.»
در این بین، اساتید دیگر دانشگاه ایرادات دیگری را مطرح میکنند، بهطور مثال عدمهمکاری ارگانها با دانشگاهها برای از میان برداشتن مشکلات فعلی صنعت کشاورزی و استفاده از روشهای سنتی از دیگر مشکلات فعلی این صنعت است.
نیاز به یک «نظام موضوعات»
به هر حال آنچه به نظر میرسد بتواند وضعیت فعلی رشتههای کشاورزی را سامان دهد، تعریف پروژههای هدفمند توسط ارگانها و دانشگاهها برای انگیزهبخشی به داوطلبان برای حضور در این رشته است. به این معنی که باید یک «نظام» برنامهریزیشده توسط دانشگاهها ایجاد شود تا با شناسایی «باگ»های موجود در این حوزه بتوان ضمن بالابردن علاقه دانشجو برای حضور در این رشتهها، سامانه یکپارچهای را برای شناخت ظرفیتهای صنعت کشاورزی پیدا کرد. قطعا طرح پایش (پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکهای) دانشگاه آزاد اسلامی سامانهای که تمامی پروپوزالهای این دانشگاه را براساس اولویتهای کشور دستهبندی میکند، میتواند نقش مهمی در این امر داشته باشد. گفتنی است طرح پایش 50 چالش کشور را دربر میگیرد و 944 برنامه پژوهشی و هشت برنامه علمی برای آن درنظر گرفته شده است. این طرح با هشت برنامه علمی کار خود را آغاز کرده و قرار است این تعداد به 40 برنامه ملی علمی برسد. هرچند پایش مدت کوتاهی بهصورت آزمایشی به اجرا درآمده است، با این حال 112 استاد، 155 دانشجو و 174 پژوهشگر از طریق این سامانه، موضوعات مورد پژوهش خود را انتخاب کردهاند.
