در انتظار اینستاطلایی و اینستاهات باشیم؟جواد جاویدنیا، سرپرست معاونت امور فضای مجازی دادستانی کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه (فیلترینگ) در گفت‌وگو با ماهنامه پیوست خبر از صدور حکم قضایی برای فیلتر اینستاگرام داد.
اینستا زیر تیغ
این چند خط را می‌توان برای سوال فردای فیلترینگ اینستاگرام چه می‌شود نوشت اما واقعا چه می‌شود؟
حکم قضایی فیلترینگ اینستاگرام صادر شد!
جواد جاویدنیا، سرپرست معاونت امور فضای مجازی دادستانی کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه (فیلترینگ) در گفت‌وگو با ماهنامه پیوست خبر از صدور حکم قضایی برای فیلتر اینستاگرام داد. جاویدنیا با اشاره به اینکه طبق مصوبات شورای عالی فضای مجازی، ترافیک اینستاگرام از یک سطح نباید بالاتر می‌رفت، گفت: «براساس مصوبات این شورا باید دولت، برای فعالیت این شبکه در کشور مجوز صادر می‌کرد که این کار هم انجام نشده است. اینستاگرام یک‌بار فیلتر شد و دولت گذشته وعده داد با کمک فیلترینگ هوشمند می‌تواند این فضا را کنترل کند اما متاسفانه در این زمینه هم هزینه‌های بالایی صورت گرفت ولی به نتیجه‌ای نرسیدیم. هم‌اکنون دستور قضایی برای فیلتر این سرویس داریم و نظر اکثریت شورای عالی فضای مجازی نیز مبنی‌بر فیلترشدن این سرویس است. درحال حاضر به صورت یک‌طرفه دستگاه قضایی می‌تواند با توجه به انجام نشدن مصوبات شورا اقدام کند، اما فعلا منتظر اجماع‌نظر در این زمینه هستیم ولی اگر صبر کردن فایده نداشته باشد، دادستان کشور تصمیم لازم را خواهد گرفت.»
واکنش وزیر به فیلترینگ اینستاگرام
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره احتمال فیلترینگ اینستاگرام، گفت: «من متن صحبت‌های معاون دادستان را نخواندم و صبح امروز در دولت از تیتر اخبار متوجه این موضوع شدم. فرض بر اینکه حرف‌های معاون دادستان درست است و وی اختیار قانونی برای فیلترینگ اینستاگرام دارد، این سوال پیش می‌آید بعد از این قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ این را برای مردم روشن کنند و دوقطبی فیلترینگ یا مخالفت با فیلترینگ را درست نکنند. برای مردم بگویند از فردای فیلترینگ اینستاگرام در کشور در زندگی مردم، حاکمیت و کاهش جرائم چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ در این زمینه باید جمع‌بندی عقلایی شود.»
اینستاگرام در ایران چقدر مخاطب دارد؟
بنابر نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در سال 97، 54درصد جوانان 18 تا 29 سال کشور از اینستاگرام استفاده می‌کنند. ایسپا همچنین می‌گوید استفاده از اینستاگرام بعد از فیلترینگ تلگرام رشد صعودی داشته و از 17.7 درصد در فروردین ۹۷ به 32.2 درصد در خرداد رسیده است. درمجموع و براساس نتایج نظرسنجی ایسپا در سال جاری، ۶۶ درصد مردم حداقل از یکی از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که در این میان 46.7 درصد فقط شبکه‌های اجتماعی خارجی را استفاده می‌کنند، 3.9 درصد فقط شبکه‌های اجتماعی داخلی را و 14.1 درصد هم شبکه‌های اجتماعی داخلی و هم خارجی استفاده می‌کنند. نکته قابل‌تامل‌تر اینکه با فیلترشدن تلگرام تعداد مخاطبان اینستاگرام و واتساپ دوبرابر شده است.
چرا اینستاگرام محبوب است؟
اگر فیلترنبودن را به‌عنوان یکی از علل محبوبیت اینستاگرام در کشور کنار بگذاریم، حضور چشمگیر ایرانی‌ها در این شبکه اجتماعی علل گوناگونی دارد که می‌تواند فرد به فرد این علل متفاوت باشد اما به صورت کلی توده‌ای‌بودن این شبکه اجتماعی برخلاف شبکه‌هایی نظیر توئیتر که بیشتر فضایی نخبگانی دارند، یکی از علل محبوبیت آن است و همین باعث می‌شود هرکسی می‌تواند، در این شبکه حضور فعالی داشته باشد، در کنار آن فضای اشتراک تصویر، تعامل و تحرک اجتماعی و اطلاع‌رسانی و... هر کدام می‌تواند به نوبه خود بر محبوبیت این شبکه اجتماعی بیفزاید. قابلیت‌های تجاری و تبلیغاتی فضای مناسبی را برای صاحبان کسب‌وکارها و برندها ایجاد کرده تا با کمترین هزینه و گاهی بدون هیچ هزینه به تبلیغ کالا و خدمات خود بپردازند، ارتباط آسان و بی‌واسطه با مسئولان و چهره‌های شاخص در بستر اینستاگرام و رد و بدل‌شدن پیام هم نوع دیگری از جذابیت را برای این برنامه ایجاد می‌کند و... .
سابقه فیلترینگ تلگرام کنترل شد؟
سخن‌گفتن از فیلترینگ همانقدر آسان است که مراجعه به آمار جهت فهم نتیجه‌بخش بودن یا نبودن آن. به هرحال قبل از آغاز هر نوع کنش محدودگری در ارتباط با شبکه‌های اجتماعی باید به دستاوردها و تجربیات گذشته رجوع کرد و دید آیا تجربه‌ای وجود دارد یا نه و اگر هست نتیجه‌بخش بوده یا خیر. در این مورد در کشور ما تجربیات مختلف و متفاوتی وجود دارد که هرکدام به نوبه خود می‌توانند ثابت کنند که در حوزه فیلترینگ، شکست تنها واژه آشنای ماجراست.
توئیتر، فیس‌بوک، تلگرام و حالا اینستاگرام. طبق آمار موجود در مهرماه سال جاری که توسط ایسپا جمع‌آوری و منتشر شده است، 62.5 درصد از پاسخگویان اعلام کردند قبل از فیلتر تلگرام از این پیام‌رسان استفاده می‌کردند.
براساس نتایج این نظرسنجی درحال حاضر و با گذشت حدود پنج ماه از فیلتر تلگرام 47.3 درصد از کل پاسخگویان اعلام کرده‌اند همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند. این درحالی است که از تمام ظرفیت‌ها برای انتقال مردم و کاربران به پنج پیام‌رسان داخلی استفاده شد؛ از بیلبوردهای پرتعداد شهر‌ها و پشت شیشه بانک ملی برای استفاده از پیام‌رسان بله تا تبلیغات و جبر صدا و سیما برای استفاده از پیام‌رسان سروش، اما عایدی همه اینها درنهایت و در آمار ایسپا شد، 4.3 درصد تعداد کاربران سروش، 0.9 درصد ایتا، آی‌گپ و بله هرکدام 0.4، گپ 0.2 درصد و بیسفون و ساینا هرکدام 0.1 درصد.
طلاگرام و هاتگرام، اینستاطلایی و اینستاهات؟
همان‌طور که از آمار موجود در چند خط بالاتر مشخص است، پروژه فیلترینگ تلگرام موفق نبود، چراکه اکثریت کاربران با استفاده از پراکسی‌ها یا کلاینت‌های غیررسمی یا فیلترشکن همچنان در تلگرام باقی ماندند و حاضر به ترک آن و پیوستن به پیام‌رسان‌های داخلی نشدند، با این همه و با توجه به تمام هزینه‌ها و تبلیغاتی که صورت گرفت، این طلاگرام و هاتگرام و... بودند که جانشین تلگرام شدند و مردم به نسخه‌های داخلی روی نیاوردند، آیا این تجربه بعد از فیلترینگ اینستاگرام هم تکرار خواهد شد و ما شاهد حضور کلاینت‌های غیررسمی و اسامی طلایی و هات و... برای این شبکه اجتماعی خواهیم بود؟
لنزور و جیک و پیک جانشین اینستاگرام
احتمال می‌رود لنزور و جیکوپیک به‌عنوان دو جایگزین و نمونه داخلی اینستاگرام معرفی شوند. به همین منظور به صورت مختصر این دو شبکه اجتماعی را معرفی می‌کنیم.
لنزور
لنزور یک شبکه اجتماعی اختصاصی برای اشتراک تصاویر است که شرکت صباایده، همان پایه‌گذار کلوب، آپارات و میهن‌بلاگ، آن را ایجاد کرده است. از لنزور به‌عنوان نمونه ایرانی اینستاگرام یاد می‌شود که سال‌ها پیش توسط صباایده تولید شده است. در این نرم‌افزار می‌توانید تصاویر خود را با اندکی ویرایش با طبقه‌بندی‌های خاص به اشتراک بگذارید. البته لنزور قوت اینستاگرام را ندارد اما با این همه، امکاناتی را در حوزه اشتراک‌گذاری تصاویر در بستر اینترنت در اختیار کاربر قرار می‌دهد.
جیکوپیک
جیکوپیک از لنزور شناخته‌شده‌تر است و آن هم به خاطر حواشی‌ای است که بر سر دریافت وام پنج‌میلیاردی پیام‌رسان‌های داخلی حول این نرم‌افزار ایجاد شد و صادق عباسی‌شاهکوه، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت در مصاحبه با یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود 9 پیام‌رسان که جیکوپیک هم جزء آنهاست، وام پنج‌میلیارد تومانی دریافت کرده‌اند و وزیر ارتباطات آن را رد کرد.
جیکوپیک هم نرم‌افزاری شبیه به لنزور و برای انتشار تصاویر است، با این همه از هردوی این نرم‌افزارها اطلاعات دقیقی وجود ندارد و به اذعان برخی سایت‌های تخصصی در سطح جایگزینی اینستاگرام نیستند و حتی شناسنامه مشخصی از آنها وجود ندارد.
ما همان وقت‌ها، همان روزهای اول آغاز فیلترینگ تلگرام گفتیم که اگر برنامه‌ای برای فیلتر باشد، اینستاگرام است، البته نه برای اینکه مذهبی بوده‌ایم و حالا هم مذهبی‌ها از اینستاگرام رضایت ندارند. دامن‌زدن این شبکه به شکاف طبقاتی و این دست موضوعات بود که باعث می‌شد با آن مخالف باشیم، البته در قیاس با تلگرام، نکته‌ای که هم درگذشته و هم اکنون با آن مواجهیم، نبود کنش عقلایی و برآورد سود و ضرر چنین اقدامی است؛ نبود نمونه قدرتمند داخلی و... . یعنی همان فردای فیلترینگ اینستاگرام چه خواهد شد و کسی جوابی برای آن ندارد.
* نویسنده : ابوالقاسم رحمانی روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
