

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، هفته گذشته قیمت سبد نفتی اوپک با ورود به کانال 59 دلار به پایان رسید و پایینترین رقم در یک سال گذشته را بر صفحه بازارهای رسمی حک کرد، این درحالی است که نرخ هر بشکه نفت برنت دریای شمال هم با حضور در حوالی 60 دلار شرایط مشابهی دانست و ضرورت تلاش برای افزایش قیمت نفت را در میان کشورهای تولیدکننده عمده نفت جهان بیشتر کرد. این اتفاق در حالی رقم میخورد که پنجشنبه و جمعه گذشته وزرای نفت کشورهای عضو اوپک و همچنین 10 نماینده از کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپکی در وین دور هم جمع شدند تا مساله کاهش قیمت جهانی نفت را بررسی و راهی برای افزایش آن بیابند. نشست وین از این منظر مهم بود که آمریکاییها همچنان ایده خود را برای افزایش تولید یا حداقل حفظ سطوح قبلی در دستور کار دارند تا بتوانند با خیال راحت به تحریمهای نفتی ایران بپردازند و از افزایش قیمت نفت جلوگیری کنند و ازسوی دیگر علاوهبر ایران که خواهان قیمت بالا در عین حفظ سطح تولید خود شد، کشورهایی همچون عربستان با وجود چیرگی تصمیمات سیاسی بر منافع اقتصادی خود، تحت فشار کسری بودجه داخلی نمیخواهند بیش از این از بازار نفت و قیمت پایین آن متضرر شوند. در این بین قطعا نظرات کشورهایی چون روسیه، امارات و عراق نیز که از سطوح بالایی در تولید و صادرات نفت برخوردارند، مهم جلوه میکند. «فرهیختگان» در ادامه، ماجرای تسط سیاست بر بازار نفت و انرژی را بررسی میکند.
پافشاری زنگنه جواب داد
«در این مقطع و تا زمانی که تحریمها ادامه دارد، ایران در هیچ توافقی درخصوص تولید نفت اوپک شرکت نمیکند و باید از هر تصمیمی درخصوص سطح تولید مستثنی باشد.» این صریحترین موضع بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران در مواجهه با تلاش اوپک برای کاهش سطح تولید خود است؛ موضعی که البته ضمن یادآوری حمایتهای پیشین ایران از اوپک و مواضع آن برای ثبات بازار مطرح شد و نشان داد این بار عزم دولت برای همراهی نکردن با تصمیم اوپک جدی است و تهران بههیچ وجه بنای همراهی با ایده کاهش تولید را ندارد؛ ایدهای که به باور ناظران، اجرایی شدنش بیش از همه اعضا، ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. وزیر نفت با عادلانه ندانستن کاهش نفت ایران درحالی که تحت تحریم است، تصریح کرد: «کاهش تولید در شرایط فعلی خط قرمز ایران است.» خط قرمزی که با پافشاری زنگنه بر لزوم معافیت ایران حفظ شد. کاهش تولید اگرچه در نگاه اول افزایش قیمت را به دنبال خواهد داشت و همین موضوع مهمترین عامل چراغ سبز برخی تولیدکنندگان به این تصمیم است، اما روشن است در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران با تحریمهای نفتی دست و پنجه نرم میکند و فارغ از تصمیم اوپک، به واسطه تحریمها با بحران صادرات نفت مواجه است، این اقدام نوعی بازی باخت - باخت را برای ایران رقم خواهد زد.» میزان تولید و صادرات ایران البته موضوعی است که نمیتوان خیلی شفاف درباره آن سخن گفت. هر چه باشد، در شرایط موجود اتکا به ظرفیتهای رسمی صادرات و معافیتهای زمانمند اعلامشده برای هفت کشور، عملا نخواهد توانست نیازهای کشور در این حوزه را برآورده سازد و این یعنی ایران باید مثل گذشته مسیرهای غیررسمی را امتحان کند؛ مسیرهایی که اقتضای شرایط حکم میکند که پنهان بمانند. به همین واسطه زنگنه در بدو ورود به وین جهت شرکت در اجلاس اوپک، سوالات خبرنگاران در اینباره را بیپاسخ گذاشت و گفت: «این موضوع سبب میشود فشار آمریکا روی ایران افزایش یابد.» او همچنین رایزنیهای برایان هوک، رئیس «گروه اقدام ایران» در وزارت خارجه آمریکا برای متقاعدسازی اعضا جهت بالا نگه داشتن تولید از سویی و اعمال فشار بر تهران از دیگر سو را غیرحرفهای و ناشی از رویکرد مداخلهجویانه این کشور خواند و گفت: «اوپک سازمانی مستقل بوده و بخشی از وزارت انرژی آمریکا نیست که از واشنگتن دستور بگیرد.»
در پی کاهش قیمت نفت با وجود تحریم ایران و رسیدن آن از ۸۲ دلار برای هر بشکه به ۵۴ دلار، رئیسجمهور آمریکا دو هفته پیش طی پیامی توئیتری، به دلیل همکاری عربستان در پایین آوردن قیمت نفت از این کشور تشکر کرد.
هیچکس نمیداند ایران چقدر نفت میفروشد!
ایران تحت تحریمهای ایالات متحده آمریکاست و از 18 اردیبهشتماه در تلاش است در مقابل فشارهای ترامپ و همکاران وی برای کاهش صادرات نفتش بایستد. برخی اعضای اوپک و غیراوپک در این ماهها بیشتر با دلایل سیاسی به جای تلاش برای حفظ قیمت نفت، با آمریکا همراهی کردهاند تا شرایط برای تحریم ایران مساعد شود، لذا ضمن افزایش تولید و صادرات انرژی، قیمت بازارهای جهانی نفت را کاهش دادهاند. این اقدام البته پیش از آنکه به ضرر ایران و به نفع آمریکا باشد، به ضرر خودشان یعنی کشورهای تولیدکننده نفت بوده و کسری بودجه سالهای اخیرشان را تصاعدی بالا برده است. در چنین شرایطی ایالات متحده تمام توان خود را به کار گرفته تا مسیرهای فروش نفت ایران را رصد کند و اساسا بتواند همزمان با کاهش فروش نفت ایران، همان میزان صادرات باقیمانده را نیز کانالیزه کند تا در بزنگاه بهره خود را از این اطلاعات ببرد. معافیت هشت کشور از تحریمهای نفتی آمریکا که در ماه گذشته اعلام شد، از سوی برخی کارشناسان بهعنوان تهدید و فرصت توامان برای ایران مدنظر قرار گرفت، بهگونهای که گفته شد این معافیتها هرچند از ناتوانی آمریکا در حذف سهم ایران از بازار انرژی جهان حکایت دارد، اما همزمان باعث میشود آمریکا فرصتی برای مدیریت قیمت جهانی نفت و همچنین کانالیزه کردن فروش نفت ایران بیابد. همچنین گفته شد این همان تهدیدی است که در بستر SPV هم دنبال میشود؛ یعنی رصد و رهگیری میزان فروش نفت ایران به کشورهای مختلف بهویژه اروپاییها. کارشناسان البته این تهدید را در مورد معافیت چهار بانک ایرانی از تحریم سوئیفت هم مطرح کرده بودند و یکی از دلایل این معافیت را رهگیری مسیرهای درآمد نفتی ایران برشمردند.
حالا در این شرایط ماجرای کاهش میزان تولید نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در نشست وین مطرح است و خیلیها در مورد میزان تولید ایران بحث میکنند. ماجرای نگرانی ایران از تصویب کاهش رسمی تولید نفتش ذیل بیانیه رسمی اوپک یکی از این موضوعات است و در کنار آن بحثهایی چون اعطای معافیت از کاهش تولید نفت برای ایران و همچنین مساله کاهش سمبلیک که در این دو روز به صورت جالبی در میان رسانهها پیچیده بود. در این وضعیت اما نکته مهم و قابلتوجه که نباید از آن گذشت و فرای تیترهای رسانهای باید به آن پرداخت این است که اصولا در شرایط تحریمی، ایران نه میخواهد و نه میتواند به تصمیمات اوپک پایبند بماند و رقم تولید و فروش رسمی را دنبال کند. اعلام نرخ تولید یا صادرات رسمی نفت ایران این روزها هیچ پایه و بنیان محکمی نمیتواند داشته باشد، چراکه وقتی ایران تحریم میشود، مجبور است با دور زدن تحریمها نفت خود را بفروشد و سوای اینکه چگونه و با چه هدفی در اوپک رفتار میکند، تلاش خواهد کرد هرآنچه نیازمند است، به قیمت دلخواه خود نفت بفروشد و اثر تحریمها را کاهش دهد. این شرایط نتیجه تحریم است و پیشبینیها هم نشان میدهد با هوشیاری، ایران میتواند هم محدودیتهای آمریکا و هم محدودیتهای اوپک را برای خود بیاثر کند.
همراهی عربستان و روسیه در نوسانات بازار نفت
عربستان در سال گذشته میلادی به تنهایی 15.9 درصد از درآمد نفتی جهان را از آن خود کرده است. همین آمار کافیاست تا اهمیت نقش سعودی در نوسانات بازار نفت مشخص شود؛ کشوری که اقتصادش نیز دستمایه سر پرسودای سیاستورزی شاهزادگانش است. از طرفی دیگر از اهمیت روسیه بهعنوان موثرترین تولیدکننده غیرعضو اوپک نیز نمیتوان چشمپوشی کرد. طی ماههای اخیر عربستان و روسیه در سایه سیاستهای آمریکا، به بهانه کمبود عرضه و با فرمان جلوگیری از افزایش قیمت در بازار نفت، از تعهد خروج از کاهش تولید -که اواخر سال 2016 به امضای اعضای اوپک و برخی کشورهای غیرعضو رسیده بود- چشمپوشی کردند. اگرچه در برخی موارد روسیه خود را همپیمان ایران نشان داده، ولی سود هنگفت صادرات و افزایش بازیگری و رکوردشکنیاش در بازار نفت، در این عرصه سیاست همپیمانیاش را تغییر داد. تا آنجا که مردادماه الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه اعلام کرد این کشور در سال 2018 رکورد تولید نفت در 30 سال گذشته خود را خواهد شکست و با افزایش تولید سه میلیون و ۵۰۰ هزار تن نسبت به سال پیش، تولید نفت را به ۵۵۱ میلیون تن یعنی روزانه ۱۱ میلیون و ۲۰ هزار بشکه میرساند، این در حالی است که سهمیه تولید این کشور تحت توافق با اوپک، 10.95 میلیون بشکه در روز است. همزمان عربستان نیز تحت تاثیر فرمان ترامپ مبنیبر افزایش تولید بهمنظور کاهش قیمت، افزایش صادرات نفت خود به آمریکا را که از اوایل سال جاری آغاز شده بود، با شیب بیشتری ادامه داد. تا آنجا که در ماه آگوست (هفته دوم شهریور سال جاری)، صادرات نفت عربستان به آمریکا برای نخستین بار از سال 2017، به یک میلیون بشکه در روز رسید. بعد از آن مذاکرات، ریک پری، وزیر انرژی آمریکا با همتایان روس و سعودی خود نیز از اهداف آمریکا و همراهی عربستان و روسیه پرده برداشت. وزیر انرژی آمریکا در جریان سفر خود به مسکو تصریح کرد سه کشور بزرگ تولیدکننده نفت در دنیا میتوانند کاهش تولید نفت ایران را ظرف ۱۸ ماه آینده جبران کنند؛ خبری که از افزایش عرضه نفت توسط این دو کشور حکایت داشت.
در همین راستا حسین کاظمپور اردبیلی، نماینده ایران در سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک اعلام کرد عربستان و روسیه بازار نفت را «گروگان» گرفتهاند و از این طریق به استقبال تحریمهای نفتی علیه ایران رفتهاند. کاظمپور البته اهداف سعودی را سیاسی و اهداف مسکو را اقتصادی میخواند و معتقد بود حمایت آمریکا از سعودیها با پوشش و ابزار قیمت انجام میشود و روسیه هم با نزدیک شدن به این کشور تلاش دارد از شرایط موجود به بهترین نحو استفاده کند و سبب تضعیف اقتصاد رقبای اصلیاش شود. سیاستهای همسوی این دو کشور با ایالات متحده که مثلث بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان را نیز تشکیل میدهند، با عرضه بیش از تقاضای نفت و در نتیجه کاهش قیمت مواجه شد. تا آنجا که طبق آمار اگرچه بهای هر بشکه نفت دریای شمال، در اکتبر گذشته به 86 دلار رسیده بود، ولی در حال حاضر در محدوده 60 دلار در نوسان است و تنها طی ماه گذشته بیش از 20 درصد سقوط کرده است؛ سقوطی که طی 10 سال گذشته بیسابقه بوده است.
خداحافظی قطر با اوپک
12 آذرماه جاری یعنی تنها چند روز مانده به اجلاس اوپک، وزیر انرژی قطر طی یک نشست خبری اعلام کرد با آغاز سال جدید (2019 میلادی)، به عضویت بیش از نیم قرنیاش در اوپک پایان خواهد داد. قطر از اعضای اولیه اوپک محسوب میشود که از 57 سال پیش به عضویت این کارتل انرژی درآمده است؛ عضوی قدیمی که با تولید روزانه حدود 600 هزار بشکه نفت خام، سهمی حاشیهای در 27 میلیون بشکه تولید نفت خام روزانه اوپک دارد و بدیهی است که خروجش از اوپک به معنای ایجاد جایگاهی برای یک تولیدکننده دیگر نیست. از این رو برخی کارشناسان خروج قطر از این سازمان نفتی را بیش از هر چیز خروجی سمبلیک میدانند. اگرچه تحولات قطر طی ماههای گذشته و خط و نشانهای عربستان از 18 ماه گذشته که به بایکوت قطر توسط کشورهای عربی منجر شده، وزن و عیار این اقدام سمبلیک را بیش از پیش مشخص میکند.
البته سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر تاکید کرده است که این تصمیم به هیچ عنوان سیاسی نبوده و تنها براساس اینکه اوپک هیچ ارزش افزودهای برای قطر نداشته، گرفته شده است. قطر سهم عمدهای از منابع گاز جهان را در اختیار دارد، تا آنجا که خود را عربستان گازی میخواند. این کشور در حال حاضر با تولید روزانه 700 میلیون مترمکعب گاز، بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی دنیا محسوب میشود. از این رو الکعبی از تصمیماتشان برای تمرکز روی توسعه صنعت گاز این کشور خبر داده و تغییر سیاستشان در حوزه انرژی از نفت به گاز را تنها دلیل خروج از اوپک خوانده است. وی گفته که ظرفیت نفتی زیادی ندارند و تصمیمشان برای خروج از اوپک براساس واقعبینی گرفته شده است.
با اینحال نمیتوان نقش سایه فرمانبرداری محض سعودی از آمریکا و سیاستهای تکروانهاش را بر سر تصمیم قطر بیتاثیر دانست؛ تصمیمی که عربستان نیز میتواند آن را برهم زدن اجماع عربی و خط و نشان قطر برای خود تفسیر کند. حسین کاظمپور اردبیلی، نماینده ایران در اوپک با ابراز تأسف از این تصمیم قطر، اشاره داشته که کشورهای تولیدکننده نفت از تکرویهای عربستان عصبانی هستند و گفته تصمیماتی که بعضا بدون اجماع اعضا در مورد موارد مختلف گرفته شد باعث شده قطر را به این نتیجه برساند که تمرکز خود را بیشتر بر محور تولید گاز بگذارد تا موضوع نفت. چندی پیش نیز زنگنه، وزیر نفت کشورمان از وجود تلاش برخی کشورها در جهت فروپاشی اوپک خبر داده بود.
با توجه به قطع ارتباط عربستان با قطر از ژوئن 2017 و خروج ناگهانیاش از اوپک، خبرگزاری بلومبرگ خروج این کشور از شورای همکاری خلیجفارس را هم محتمل دانسته است. حالا ریک پری، وزیر انرژی آمریکا نیز گفته است که بهزودی راهی عربستان سعودی و قطر خواهد شد. قطر تنها کشور عضوی نیست که سازمان اوپک را ترک میکند. سال 2016 اندونزی اگرچه دوباره به اوپک پیوست، ولی از هشت سال قبل این سازمان را ترک کرده بود. گابن نیز در سال ۱۹۹۶ اوپک را ترک کرد و دوباره پس از ۲۰ سال عضویت خود را تجدید کرد.
قیمت نفت صعودی شد
نشست کشورهای تولیدکننده نفت در وین با تصمیم برای کاهش 1.2 میلیون بشکهای نفت در حالی به پایان رسید که با ایستادگی ایران در برابر عربستانیها و همچنین ایده روسیه یعنی قبول سمبلیک کاهش میزان نفت، ایران از روند کلی تصمیم اوپک مستثنی شد. مذاکرات در این نشست نهایتا به این نقطه رسید که به جز ایران، لیبی و ونزوئلا کشورهای عضو اوپک برای مدت 6 ماه مجموعا 800 هزار بشکه و غیراوپکیها هم 400 هزار بشکه از تولید روزانه خود در سال 2019 بکاهند؛ تصمیمی که در بدو اعلام باعث افزایش چهار،پنج درصدی قیمت نفت در بازارهای جهانی شد.
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران پس از جلسه روز گذشته در وین در جمع خبرنگاران حاضر شد و در پاسخ به پرسشی درخصوص مذاکرات گفت: «خدا را شکر از همین میزان کاهش عرضه نفت (اعضای اوپک و غیراوپک) نیز راضی هستیم. مذاکرات سخت و پیچیدهای بود تا به نتیجه رسید؛ آنچه میخواستیم به نفع اعضای اوپک و ملت ایران، حاصل شد.»
