۱۴۰۴ برای فضایی‌ها هنوز تمام نشده

فاطمه کتابی، خبرنگار گروه دانشگاه: از همان در ورودی که قدم به سالن همایش‌های مرکز آفرینش کانون پرورش فکری می‌گذاشتی، صندلی‌های قرمز‌رنگ سالن خودنمایی می‌کردند. چند ردیف جلو برای مسئولان رزرو شده بود و سمت چپ سالن، خبرنگاران و اهالی رسانه مستقر بودند؛ دوربین‌ها روی سه‌پایه، موبایل‌ها آماده ضبط و نگاه‌ها دائم عقربه‌های ساعت را دنبال می‌کردند. در جلوی صحنه ماکت‌های منظومه شمسی قرار داشت و روی والِ اصلی، عبارت «پرتاب همزمان سه ماهواره ایرانی به فضا» نقش بسته بود. در گوشه تصویر ساعت‌شماری دیجیتال، بی‌وقفه ثانیه‌ها را کم می‌کرد؛ شمارش معکوسی که هر لحظه هیجان بیشتری به سالن تزریق می‌کرد. با وجود آنکه بیش از یک ساعت تا لحظه پرتاب باقی مانده بود، حتی یک صندلی خالی هم در سالن دیده نمی‌شد. در حاشیه این مراسم حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران، به جمع خبرنگاران آمد و با نگاهی فراتر از یک پرتاب در بین انبوهی از میکروفن‌های مقابلش صحبت کرد. او با نگاهی که به آینده دوخته شده بود از این رویداد به عنوان نشانه‌ای روشن از گسترش برنامه فضایی کشور یاد کرد و گفته آنچه امروز روی پرده دیده می‌شود، حاصل مشارکت مجموعه‌ای متنوع از بازیگران صنعت فضایی از جمله نهاد‌های دولتی گرفته تا دانشگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی است. به گفته سالاریه همین تنوع بازیگران است که نشان می‌دهد صنعت فضایی ایران دیگر محدود به چند مجموعه خاص نیست و با سرعتی قابل توجه در حال رشد است که می‌تواند آینده‌ای امیدوارکننده برای این حوزه رقم بزند. کمی آن‌سوتر صحبت‌ها رنگ‌وبوی اقتصادی‌تری به خود می‌گرفت. معاون وزیر ارتباطات از رویکردی گفت که این روز‌ها در دولت و مجامع تصمیم‌گیر با جدیت دنبال می‌شود؛ اقتصادی کردن صنعت فضایی مسیری است که بنا دارد فضا را از یک حوزه صرفاً فناورانه و راهبردی، به صنعتی با بازده ملموس اقتصادی تبدیل کند. فروش تصاویر ماهواره‌ای، پردازش داده‌های فضایی و تبدیل آن‌ها به محصولات قابل استفاده، بخشی از همان ارزش افزوده‌ای است که مسئولان امیدوارند در سال‌های پیش‌رو نصیب کشور شود.

صنعت فضایی ایران در بین 10 کشور اول جهان

سالاریه در تشریح جایگاه ایران در نقشه جهانی فضا، از موقعیتی گفت که سال‌هاست برای کشور تثبیت شده؛ حضور در جمع حدود ۱۰ تا ۱۱ کشور دنیا که به چرخه کامل فناوری فضایی دست یافته‌اند؛ چرخه‌ای که از طراحی و ساخت ماهواره آغاز می‌شود و به تولید ماهواره‌بر می‌رسد و با ایجاد زیرساخت‌های پرتاب، کنترل و دریافت داده تکمیل می‌شود؛ فرایندی که تمامش به صورت بومی با توان متخصصان داخلی به وقوع پیوسته است، همچنین رقابت فشرده جهانی در صنعت فضایی موضوعی است که نباید از آن غافل شد و حفظ و ارتقای این جایگاه، نیازمند شتاب بیشتر در توسعه و تکیه مداوم بر توان فناورانه و نیروی انسانی متخصص داخلی است.
با ادامه مراسم سیدستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پشت تریبون رفت و از پرتاب همزمان سه ماهواره به‌عنوان گامی بلند در مسیر توسعه صنعت فضایی کشور یاد کرد. گامی که به گفته او آثارش فقط محدود به یک موفقیت فنی نیست و می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور، در حوزه‌هایی مانند کشاورزی هوشمند، بهبود زیرساخت‌های ارتباطی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، خودش را نشان دهد. تمرکز بر تقویت صنعت فضایی تا توسعه ماهواره‌های مخابراتی موضوعاتی بود که هاشمی به آن پرداخت. آقای وزیر نام برخی ماهواره‌های در پرتاب را نیز ذکر کرد. پس از ناهید ۲، ناهید ۳ و مجموعه‌ای از ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی با دقت و کیفیت بالاتر در دستور کار قرار دارند. ماهواره‌هایی مانند پایا، ظفر و کوثر که با مشارکت بخش خصوصی و دستگاه‌های مختلف توسعه یافته‌اند و حالا وزارت ارتباطات تلاش دارد این بستر‌ها را به صورت عادلانه در اختیار همه فعالان این حوزه قرار دهد و بالاخره حوالی یک ربع به پنج عصر هفتم دی‌ماه، سالن یکپارچه به شمارش معکوس پیوست ثانیه‌ها که کم می‌شد، ضربان سالن بالا می‌رفت. همه از جا برخاستند. در میان تشویق ممتد، هیاهو، و سوت و کف حاضران، «طلوع ۳»، «ظفر ۲» و «کوثر 1.5» در یک قاب، با موفقیت راهی آسمان شدند. پس از پرتاب و نفس آسوده‌ای که در سالن کشیده شد، تازه مرحله نفس‌گیر متخصصان آغاز شد به گفته محرم غیاثوند، رئیس گروه فضایی صاایران، یک تا دو ماه زمان لازم است تا هزاران سامانه و تجهیز، بی‌وقفه و بدون خطا عمل کنند تا ماهواره‌ها به درستی در مدار تثبیت شوند. مسیری که شاید برای تماشاگران با یک پرتاب تمام شود؛ اما برای فعالان صنعت فضایی، تازه آغاز راه است. درحالی که سالن کم‌کم به آرامش پس از هیجان پرتاب برمی‌گشت، روایت آینده صنعت فضایی کشور هنوز ادامه داشت. پرتاب امروز، نه نقطه پایان، بلکه یکی از ایستگاه‌های یک مسیر فشرده و پرشتاب است. به گفته رئیس سازمان فضایی سال ۱۴۰۴ سال پرتاب‌ها خواهد بود؛ سالی که هم در داخل کشور و هم در همکاری‌های بین‌المللی، چندین مأموریت فضایی برای تثبیت فناوری ماهواره و ماهواره‌بر در دستور کار قرار گرفته است. او از آماده‌سازی پرتابگر‌ها گفت همچنین از پایگاه فضایی چابهار که بخش عمده زیرساخت‌های آن تکمیل شده و تنها مراحل نهایی را پشت سر می‌گذارد تا به زودی میزبان نخستین پرتاب ماهواره شود و از پایگاه سلماس که آماده افتتاح است و این روز‌ها مراحل تست گرم را می‌گذراند. در کنار این‌ها برنامه‌های پرتاب دهه فجر، ماهواره‌هایی که از فاز طراحی عبور کرده و وارد مرحله ساخت نمونه اولیه شده‌اند و پرتابگر‌هایی با نام‌های آشنا مثل سیمرغ، قائم و واسط، همگی نشانه‌هایی از صنعتی بودند که دیگر متوقف نمی‌شود.

1404 سال پُر پرواز ماهواره‌ها

ناهید ۲، پژوهش ۱، پژوهش ۲ و پژوهش ۴، در صف پرتاب هستند این دستاورد‌ها آینه تمام‌نمای این موضوع است که امروز دیگر تنها یک نهاد یا یک مجموعه خاص درگیر صنعت فضایی نیست. دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، بخش خصوصی و نهاد‌های دولتی، هر کدام قطعه‌ای از این پازل را در دست دارند و همین تنوع ایران را ناگزیر کرده است در کنار پرتاب‌های داخلی از ظرفیت‌های بین‌المللی هم استفاده کند تا صف ماهواره‌های آماده پرتاب معطل نماند و در نهایت، وقتی صحبت به منظومه ماهواره‌ای شهید سلیمانی رسید، افق بلندتری پیش روی صنعت فضایی کشور ترسیم شد. منظومه‌ای که قرار است از سال آینده و با پرتابگر‌های کاملاً داخلی، آرام‌آرام در مدار زمین شکل بگیرد و طی حدود یک سال تکمیل شود. شاید برای حاضران امروز با پرتاب سه ماهواره و تشویق‌های ممتد به پایان رسید؛ اما برای صنعت فضایی ایران قصه تازه از همین‌جا شروع می‌شود؛ قصه‌ای که دیگر فقط در سالن‌های همایش روایت نمی‌شود بلکه هر بار، چند صد کیلومتر بالاتر از زمین و در مدار ادامه پیدا می‌کند.

«پایا» سنگین‌ترین ماهوارۀ بومی تاکنون

ماهواره «پایا» با جرمی در حدود ۱۵۰ کیلوگرم در رده مینی‌ ماهواره‌ها قرار می‌گیرد و سنگین‌ترین ماهواره بومی ایران است که توسط شرکت صاایران ساخته و وارد چرخه پرتاب شده است. پایا به دو سنجنده تصویربرداری مجهز است و تصاویر سیاه‌ و سفید با تفکیک ۵ متر و تصاویر رنگی با تفکیک ۱۰ متر ارائه می‌دهد. بهره‌‌گیری از الگوریتم‌های پردازش تصویر مبتنی بر هوش مصنوعی، دقت نهایی تصاویر را به حدود ۳ متر افزایش داده است. برای نخستین‌بار در کشور، در ساخت این ماهواره از فناوری تصویربرداری آینه‌ای استفاده شده که آن را به پیشرفته‌ترین ماهواره تصویربرداری بومی تبدیل کرده است. این ماهواره با برخورداری از زیرسامانه پیشرانش فضایی، امکان اصلاح و مانور مداری را دارد؛ قابلیتی که برای ماهواره‌های عملیاتی ضروری است و عمر مداری حداقل سه‌ساله را تضمین می‌کند. بیش از ۸۰ درصد تجهیزات و زیرسامانه‌های پایا به ‌صورت بومی و با مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی تولید شده است.

«ظفر ۲» گامی دانشگاه‌محور در بلوغ فناوری فضایی

ماهواره سنجشی «ظفر ۲» به سفارش سازمان فضایی ایران و با طراحی و ساخت دانشگاه علم و صنعت ایران آماده پرتاب به مدار نزدیک زمین (LEO) است. هدف اصلی از این پروژه، تقویت توان داخلی در حوزه طراحی و یکپارچه‌سازی سامانه‌های فضایی و تصویربرداری سنجشی عنوان شده است.«ظفر ۲» در کلاس وزنی ۱۰۰ تا ۱۳۵ کیلوگرم قرار دارد و از سازه آلومینیومی سبک‌سازی‌‌شده بهره می‌برد که با تحلیل‌های دقیق تنش و ارتعاش، توان تحمل بارهای مکانیکی پرتاب از جمله شوک و لرزه را دارد. در بخش توان، پنل‌های خورشیدی بدنه‌ثابت و باتری‌های لیتیوم-یون فضایی، انرژی مورد نیاز زیرسامانه‌ها را تأمین می‌کنند.یکی از بخش‌های شاخص این ماهواره، سامانه تعیین و کنترل وضعیت (ADCS) است که با استفاده از حسگرهایی مانند ژیروسکوپ، مگنتومتر و سنسور خورشیدی و همچنین عملگرهایی نظیر چرخ عکس‌العملی و مگنتورکر، کنترل سه‌محوره و پایدارسازی دقیق را برای مأموریت تصویربرداری ممکن می‌سازد و در پایش منابع طبیعی، کشاورزی، مدیریت بحران و مطالعات زیست‌محیطی کاربرد دارد.

«کوثر ۱.۵»؛ تلفیق پایش زمین و اینترنت اشیاء

ماهواره «کوثر ۱.۵»، محصول شرکت دانش‌بنیان امیدفضا است که با رویکردی دومنظوره و با هدف توسعه کاربردهای تجاری فضایی طراحی شده است. این ماهواره که نسخه ارتقایافته نمونه‌های پیشین کوثر و هدهد به شمار می‌رود، قابلیت‌های پایش زمین و ارتباط ماهواره‌ای را به‌صورت هم‌زمان ارائه می‌دهد.
«کوثر ۱.۵» یک ماهواره پیشرفته مبتنی بر استاندارد ماهواره‌های مکعبی است که محموله تصویربرداری در باندهای RGB و NIR را با یک ماژول ارتباطی اینترنت اشیاء یکپارچه کرده است. این ترکیب، امکان تصویربرداری فضایی و جمع‌آوری داده از حسگرهای زمینی توزیع‌شده را فراهم می‌کند و کاربردهایی مانند کشاورزی هوشمند، مدیریت منابع طبیعی و پایش محیط‌زیست را پوشش می‌دهد. پنل‌های خورشیدی بازشونده، توان لازم برای تصویربرداری با نرخ بالا و ارتباط پایدار را تأمین می‌کنند. همچنین استفاده از پوشش‌های حرارتی و رادیاتورهای غیرفعال و لینک‌های مخابراتی با نرخ داده بالا، این ماهواره را به گزینه‌ای مناسب برای ارائه خدمات داده‌محور و اقتصادی در مدار نزدیک زمین تبدیل کرده است.

مطالب مرتبط را در پیوندهای زیر بخوانید:

فیلمی از پرتاب سه ماهواره ایرانی به فضا

ایران جزو ۱۰ کشور برتر دارای چرخه کامل فناوری فضایی است

از آسمان چه خبر؟