بودجه فرهنگ یک‌سوم تورم زیاد می‌شود

محمدحسین سلطانیخبرنگار

رفت و آمد صالحی، جبلی، صالحی امیری، قمی و خسروپناه به مجلس در روز‌های آینده بیشتر می‌شود. دلیلش هم مشخص است بودجه مملکت در سال 1405 به مجلس ارسال شده و کشتی گرفتن بر سر جزئیاتش آغاز می‌شود. تورم به نسبت سال گذشته ثابت نبوده و روند افزایشی داشته. در آمار مهر نرخ تورم سالانه به حدود 38.9 درصد رسیده و این یعنی سازمان‌ها هم بودجه‌های بیشتری را برای برنامه‌ریزی سال آینده طلب خواهند کرد؛ اما حداقل در حوزه فرهنگ، سیاست کوچک‌سازی دولت بر رویکرد همگام‌بودن بودجه با تورم چربیده و این را از آمار‌های این 5 نهاد می‌شود فهمید. به ترتیب بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد، صداوسیما، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان تبلیغات و دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، 8.4 درصد افزایش، 13 درصد افزایش، 4.8 درصد کاهش، 8.2 درصد افزایش و 17.8 درصد افزایش نسبت به سال 1404 داشته‌اند. البته این را باید در نظر گرفت که بودجه صدا وسیما به دلیل‌ بندی مبنی بر «کمک به تولید آثار فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی» حدود 1.96 هزار میلیارد تومان افزایش پیدا می‌کند و تفاوت بودجه سازمان با سال قبل حدود 19 درصد رشد داشته است که این یعنی پرهزینه‌ترین نهاد فرهنگی کشور بیشترین رشد را هم نسبت به سال گذشته داشته است. جدای از این وزارت فرهنگ و ارشاد هم به دلیل بند «کمک به مؤسسه هنرمندان پیشکسوت» حدود 40 میلیارد تومان افزایش بودجه دارد و بودجه‌اش به 15.7 همت می‌رسد. این یعنی دولت در حوزه فرهنگ، بودجه نهاد‌ها را از کاهش 5 درصدی تا افزایش 19 درصدی تغییر داده است. مشخصاً بودجه هیچ نهادی به میزان تورم نزدیک هم نشده و دولت، کوچک‌سازی را مشخصاً از نهاد‌های فرهنگی آغاز کرده است. مهم‌ترین نهاد فرهنگی‌ای که در این بین دچار کاهش هزینه‌ها شده است وزارت میراث فرهنگی و گردشگری‌ است که با حدود 1 همت کاهش هزینه نسبت به سال 1404 مواجه شده و در مجموع 5 درصد سهمش از سبد بودجه کشور کمتر شده، اما این داده‌ها تنها لانگ شات بودجه 1405 است.

نما را کلوزتر که بگیریم جیب‌ها خالی‌تر است

اگر بخواهیم روند بودجه کشور را در 5 سال اخیر مورد بررسی قرار دهیم تازه روند تغییر حجم جیب فرهنگ مشخص می‌شود. پس از آنکه بودجه فرهنگی سال 1403 حدود 2.5 تا 3 برابر نسبت به سال 1402 افزایش پیدا کرد. دیگر دولت دست به چنین ریسک‌هایی در حوزه فرهنگ نزد. دفاع دولت چهاردهم از این منطق در افزایش حداقلی و یا کاهش هزینه‌ها، منطقی کردن هزینه‌کرد‌های دولت در سال 1405 است و منطق دولت قبل هم اهمیت بیشتر دادن به فرهنگ و بازی دادن دولت در عرصه تولیدکنندگی آثار. با این همه اگر افزایش سال 1403، کاهش بودجه نهاد‌های فرهنگی از 1403 به 1404 و کاهش بودجه میراث در سال 1405 را کنار بگذاریم، بودجه فرهنگ اصولاً روندی ثابت در افزایش داشته است. روندی که احتمالاً با توجه به روند افزایشی تورم، دست دولت را در سرمایه‌گذاری‌های حوزه فرهنگ می‌بندد. البته دولت برای برون‌رفت از این شرایط و بهای بیشتر به نهاد‌های فرهنگی دست به تخصیص برنامه هم‌افزایی و ارتقای فعالیت‌ها و تولیدات فرهنگی از محل یک درصد از هزینه‌های شرکت‌های دولتی را مانند سال‌های گذشته در نظر گرفته که این بند را به حدود 10 همت رسانده است تا به موضوعاتی نظیر اجرایی‌سازی سند فعالیت‌های فرهنگی بین‌الملل، تخصیص بودجه برای تحکیم نهاد خانواده، جوانی جمعیت، توانمندسازی بانوان و امور جوانان و ... اختصاص دهند و از این 10 همت که سهم شرکت‌های دولتی در فرهنگ است، استفاده کنند. نکته جالب ماجرا این است که این سهم هم نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری نداشته و تنها 3.3 درصد زیاد شده است.

بودجه‌های سازمان‌های فرهنگی مختلف به کجا رسیده است؟

وقتی بحث را می‌کشانیم به بودجه فرهنگی نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف و از بودجه 33.5 همتی صدا وسیما یا 15.3 همتی وزارت فرهنگ و ارشاد صحبت می‌کنیم این اعداد تنها مربوط به یک وزارت‌خانه نیست و ربط به مجموعه‌ای از نهاد‌های فرهنگی در سرتاسر کشور دارد؛ به عنوان مثال دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با فرهنگستان‌ها و بنیاد‌ها حدود 1.2 همت بودجه گرفته است که در این میان فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حدود 237 میلیارد بیشترین بودجه را دریافت کرده است یا وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی با حدود 15.3 همت، برای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور حدود 1.4 همت در نظر گرفته و یا سازمان سینمایی حدود 740 میلیون تومان بودجه گرفته است به همراه 50 میلیارد تومان تملک. نهاد‌هایی همچون سازمان تبلیغات هم با بودجه 6.7 همتی حدود 1.3 همتی را به حوزه هنری انقلاب اسلامی اختصاص داده است و ستاد اقامه نماز هم 139 میلیارد تومان از سبد بودجه کشور سهیم شده است.

هزینه‌های تولید به هزینه‌های بودجه می‌رسد؟

بخش مهمی از نهاد‌های فرهنگی دریافت‌کننده بودجه تولیدکنندگان عرصه فرهنگ نیز هستند. حالا آن‌ها با یک ناترازی بین بودجه و سرمایه تولید مواجه خواهند شد. صدا وسیما توانسته‌است بخشی از این هزینه‌ها را با 2 همت در بند‌های جانبی تأمین کند اما عمده نهاد‌های تولید‌کننده به خصوص در حوزه سینمایی نمی‌توانند حضور پر رنگی داشته باشند و احتمالاً بخش خصوصی نقش تعیین‌کننده بیشتری پیدا می‌کند؛ بخشی که باید دید تعاملش با دولت چگونه خواهد بود؟ با تمام این احوالات این‌ها اعداد و ارقامی‌ است که دولت به مجلس داده و احتمال تغییرات آن وجود دارد باید دید بودجه فرهنگی کشور پشت در‌های بسته کمیسیون‌ها دچار چه تحولاتی می‌شود. آیا سهم فرهنگ از بودجه افزایش می‌یابد یا فرایند کوچک‌سازی تکمیل می‌شود؟ آنچه اکنون قطعی می‌توانیم بگوییم این میزان از افزایش بودجه‌ها نشان می‌دهد، سهم بودجه فرهنگ یک سوم تورم افزایش پیدا کرده است.