پیام صریح جلسه شورای امنیت؛ دنیا تغییر کرده

زهرا طیبیخبرنگار

بدون انتشار بیانیه، بدون دستاورد خاص و پر از نزاع‌های تکراری. اولین نشست شورای امنیت بعد از پایان زمان قطعنامه 2231 روز سه‌شنبه در شرایطی برگزار شد که علت برگزاری از جانب کشور‌های انگلیس، آمریکا و فرانسه، «عدم اجرای قابل توجه تعهدات ایران»، اعلام شده بود. در نقطه مقابل اما چین و روسیه با این استدلال که قطعنامه «منقضی» شده است تأکید کردند که این قطعنامه «هیچ اثرقانونی و اجرایی» ندارد و این کشور‌ها نمی‌توانند با استناد به آن، مجدداً ایران را محکوم به عدم پایبندی به تعهداتشان کنند. چین و روسیه برگزاری این نشست را بلاموضوع دانستند. با این حال همان‌طور که انتظار می‌رفت جلسه شورای امنیت جز تکرار ادعا‌های پیشین علیه ایران و ادعای لزوم تعطیلی برنامه هسته‌ای و اعلام محل نگهداری اورانیوم، خروجی دیگری نداشت. نکته روشن این نشست، همراهی روسیه و چین با ایران در مورد ادعا‌های واهی علیه برنامه هسته‌ای ایران بود که این مواضع به عوامل و علل زیادی وابسته است.

در نشست شورای امنیت چه گذشت؟

اکتبر 2025 «پس‌گشت» آخرین اهرم فشاری که اروپایی‌ها علیه ایران در اختیار داشتند عملاً از دستشان رفت. برخلاف تهدید‌ها و بزرگ‌نمایی‌ها فعال‌سازی اسنپ‌بک، اثر چشم‌گیری به همراه نداشت که به تعبیر آن‌ها ایران ناچار به دادن امتیازات جدید در ازای چند ماه تعلیق آن بشود. با این حال اروپایی‌ها هر از چند گاهی برای اعمال فشار بر ایران به منظور بازگشت بازرسی‌های آژانس، ادعا‌هایی علیه برنامه هسته‌ای ایران مطرح می‌کنند. در آخرین نمونه هم کشور‌های اروپایی اولین نشست شورای امنیت درباره ایران بعد از قطعنامه 2231 را با استناد به همین قطعنامه برگزار کردند. اقدامی که فاقد توجیه حقوقی بود.

این در حالی است که اروپایی‌ها و آمریکا، معتقدند از آنجایی که قطعنامه‌ای که منجر به توافق هسته‌ای شد همچنان برقرار است، پس شورای امنیت همچنان می‌تواند به این موضوع ورود و استناد کند. بر همین اساس بخش زیادی از جلسه شورای امنیت متمرکز بر وجاهت یا عدم وجاهت برگزاری جلسه بود. مورگان اورتگاس، نماینده آمریکا در شورای امنیت در بخشی از صحبت‌هایش مدعی شد تمرکز اصلی واشنگتن بر بازگرداندن محدودیت‌ها و تحریم‌های جامع‌تر شورای امنیت است. اورتگاس در ادامه صحبت‌هایش صراحتاً خطاب به نماینده ایران در شورای امنیت، گفت: «دست دیپلماسی که به‌سوی شما دراز شده است را بگیرید.» البته این ادعا را در حالی مطرح کرد که در عین آنکه مدعی بود آمریکا آماده مذاکره معنادار است، اما از ایران خواست که حقوق به رسمیت شناخته شده بین‌المللی خود را فراموش کند. نماینده فرانسه هم در توجیه برگزاری نشست شورای امنیت مدعی شد «قطعنامه 2231 در صورتی منقضی می‌شود که برنامه هسته‌ای ایران دیگر وجود نداشته باشد.» آرچی یانگ، نماینده انگلیس هم خواستار بازگشت بازرسی‌های آژانس به تأسیسات هسته‌ای تخریب شده بود. چین و روسیه استدلال‌هایی حقوقی درست در نقطه مقابل این ادعا مطرح کردند و اصل برگزاری نشست را فاقد وجاهت قانونی دانستند. نبنزیا، نماینده روسیه برگزاری جلسه شورای امنیت و اعمال فشار برای برگزاری آن را «نقض فاحش رویه‌های قانونی» دانست. او در ادامه گفت: «برای آن‌هایی که فراموش کردند باید یادآوری کنم که تمام بخش‌های قطعنامه 2231، 18 اکتبر 2025 منقضی شدند و تلاش‌ها برای حذف کردن موارد از قطعنامه 2231 معتبر نیستند.» و تلاش‌های اروپا را برای مطرح‌کردن دوباره قطعنامه اقدامی نمایشی خواندند که هدفش اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران است. نماینده چین نیز همین اظهارات را به نحوی دیگر تکرار کرد و گفت: «برخی از کشور‌ها در حال تحمیل اراده خود برای مطرح‌کردن مسائلی هستند که به اتمام رسیده‌اند و با این اقدام، اختیارات شورای امنیت را زیر سؤال می‌برند، اتحاد شورای امنیت را تضعیف می‌کنند و همچنین اختلافات را گسترش می‌دهند.» ایروانی نماینده ایران نیز با تأیید مواضع روسیه و چین به این موضوع اشاره کرد که قطعنامه 2231 اعتبار قانونی ندارد و اساساً برگزاری نشستی در چهارچوب عدم اشاعه، نقض صریح مقررات شورای امنیت است.

اروپا از جان قطعنامه چه می‌خواهد؟

با نگاهی کلی به محتوای نشست روز سه‌شنبه شورای امنیت چند موضوع کلیدی، موردتوجه قرار می‌گیرد. فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا در بازه زمانی برخلاف قوانین مندرج در قطعنامه 2231 اتفاق افتاد و عملاً قانون نقض شد، با این حال اروپا با اسنپ‌بک آخرین اهرم فشاری که علیه ایران داشت را از دست داد، اما برگزاری نشست شورای امنیت با موضوع عدم اشاعه، اقدام غیرقانونی دیگری است علیه ایران تا آنجا که نفس برگزاری این نشست در شورای امنیت در محل برگزاری نیز مورد بحث قرار گرفت. به نظر می‌رسد اروپا همچنان به دنبال آن است که با جسم بی‌جان قطعنامه 2231 دستاویزی تازه برای اعمال فشار بر ایران بسازد تا متقابلاً امتیاز بگیرد، از جمله آنکه برنامه هسته‌ای ایران به طور کامل تعطیل شود و نکته دیگر آنکه امکان بازرسی‌های آژانس در مناطق تخریب شده، فراهم شود.

دیپلماسی قلدرمآبانه

مواضع طلبکارانه آمریکا علیه ایران محوری دیگر از نشست شورای امنیت بود. نماینده آمریکا درحالی‌که مدعی بود کشورش خواهان مذاکره مستقیم و معنادار با ایران است که در کنار آن بر غنی‌سازی صفر و البته فراموش‌کردن حقوق بین‌المللی ایران تأکید داشت. ادعایی که بیش از آنکه رنگ‌وبوی استقبال از دیپلماسی بدهد، مقدمه‌چینی برای تحمیل نظرات و خواسته‌های آمریکا و پیروی از منطق قلدرمآبانه ترامپ، یعنی همان صلح از طریق قدرت بود. در مقابل، علاوه بر ایروانی که در نشست شورای امنیت به این اظهارات واکنش نشان داد، مقامات وزارت خارجه ایران نیز واکنشی تندی به این خواسته‌ها نشان دادند. عباس عراقچی، وزیر خارجه در بخشی از پیامش در ایکس نوشت: «دست دراز کردن برای دیپلماسی» به این معنا نیست که بمب‌افکن بفرستید و بعد باافتخار، ناکامی آن‌ها را موفقیت جلوه دهید!» تنش‌های حاکم بر نشست شورای امنیت میان ایران و آمریکا و همین‌طور واکنش‌های رسانه‌ای به این نشست روشن کرد دو طرف چه میزان از میز مذاکره دور هستند. در ادامه نیز این گزاره را اثبات کرد که عامل اصلی در عدم شروع مذاکره میان دو طرف آن است که طرف مقابل میزی برای مذاکره ترسیم نکرده و تنها از ایران می‌خواهد که خودش با دستان خودش از حقوق خود، صرف‌نظر کند و تسلیم شود.

فریاد نقض قانون اروپا از زبان روسیه و چین

در کنار مواضع رادیکال و خلاف قوانین نمایندگان اروپا و آمریکا، مواضع حمایتی روسیه و چین نیز حائز توجه بود. پیش از فعال‌سازی مکانیسم ماشه دو کشور صراحتاً علیه اقدام اروپا برای پس‌گشت واکنش نشان دادند. امری که نشان از تغییر موقعیت ایران در صحنه بین‌المللی و خروج از انزوایی بود که در چند سال اخیر، غرب برای تحقق آن تلاش زیادی کرده است.
چین و روسیه برگزاری نشست شورای امنیت را برخلاف قانون و فاقد وجاهت قانونی می‌دانند. آن‌ها برخلاف مواضع جانب‌دارانه و سوگیرانه اروپا علیه ایران، با استناد به قوانین بین‌المللی نقض قانون در مورد ایران را متذکر شدند. این چرخش رفتار که نشان از تغییر مناسبات بین‌المللی و جایگاه بین‌المللی ایران داشت را می‌توان ناشی از نزاع چندقطبی که در سطوح مختلف میان روسیه و چین با اروپا و آمریکا در جریان است، دانست. دو کشور به‌خوبی می‌دانند که اعمال فشار بر ایران و اعمال تحریم‌ها تنها متوجه ایران نخواهد بود و اروپا و البته آمریکا در کنار تضعیف ایران از سایر اهرم‌های فشار علیه دو کشور دیگر استفاده خواهند کرد. چین و روسیه علی‌رغم روابط نه‌چندان صلح‌آمیزی که با آمریکا داشتند هیچ زمان حاضر به چالش انداختن روابط با آمریکا نبودند، درعین‌حال ایران را هم بازیگر مهمی قلمداد نمی‌کردند. اما در حال حاضر نظام بین‌الملل در آستانه تغییر است و از طرفی هم اثبات آنکه ایران بازیگری مهم است و همچنین اولویت را به ارتباط با همسایگان می‌دهد، منجر به سنگین‌شدن کفه حمایتی آنان از ایران شده است. البته باید به این گزاره توجه داشت که روابط ایران و روسیه و چین هیچ زمان از سود و زیان‌های حاکم بر روابط دیپلماتیک فراتر نرفته است.

در موقعیت خروج از انزوا

برخورد رفتار‌ها و نگاه‌های متفاوت نمایندگان کشور‌ها در مورد برنامه هسته‌ای ایران موجب شد، نشست شورای امنیت بدون صدور قطعنامه و خروجی مشخصی به پایان برسد، امری که اثبات می‌کرد شاید برای اولین‌بار است که ایران توانسته جایگاه خود را در صحنه بین‌الملل به‌عنوان بازیگری مستقل، قدرتمند و اثرگذار تعریف کند و رفتار دیگر کشور‌ها را نیز متناسب با تعریف جدید، تغییر دهد. امری که ایران را از انزوای بین‌المللی خارج کرده و اجازه نمی‌دهد کشور‌های اروپایی یک‌سویه اعمال فشار و تضعیف علیه ایران را رقم بزنند.