فرصت ها و تهدیدهای قضاوت مقاله با AI

فاطمه کتابی،خبرنگار گروه دانشگاه :هوش مصنوعی همان‌طور که بی‌سروصدا و آرام وارد زندگی روزمره شد، خیلی زود توانست نقش‌هایی فراتر از یک ابزار ساده را ایفا کند؛ از پاسخ‌گویی و همدلی در لحظه‌های تنهایی گرفته تا تبدیل شدن عصای دست افراد در بسیاری از حرفه‌ها. 
امروز در ادارات، رسانه‌ها، صنعت و آموزش، رد پای الگوریتم‌هایی دیده می‌شود که خستگی‌ناپذیر کار می‌کنند و سرعت انجام وظایف را بالا می‌برند. 
شاید جالب‌ترین بخش این ماجرا آن باشد که هوش مصنوعی، بدون کنکور دادن و بدون عبور از مسیر‌های رسمی، وارد دانشگاه‌ها شد و خیلی زود جای خود را در کیف ابزار دانشجویان باز کرد. امروزه به‌سختی می‌توان دانشجویی را پیدا کرد که برای انجام پروژه‌های درسی، نگارش گزارش و سامان‌دهی منابع، از هوش مصنوعی استفاده نکند. 
این استفاده اگر هوشمندانه و دقیق باشد، می‌تواند به افزایش چشمگیر سرعت انجام کار‌ها منجر شود و از اتلاف وقت جلوگیری کند؛ فرصتی که در نظام آموزشی پرحجم و گاه فرساینده امروز، نعمتی قابل‌انکار نیست. 
هوش مصنوعی می‌تواند داده‌ها را مرتب و متن را ویرایش کند، حتی پیشنهاد‌هایی برای بهبود ساختار ارائه دهد، بی‌آنکه لزوماً جای تفکر انسانی را بگیرد. اما مسئله از جایی آغاز می‌شود که تکنولوژی، از ابزار به جایگزین تبدیل شود. 
آنجا که هوش مصنوعی به‌جای پژوهشگر داده‌ها را پردازش می‌کند، به‌جای او تفسیر می‌نویسد و به‌جای او نتیجه‌گیری می‌کند، دیگر با ابزار کمک علمی روبه‌رو نیستیم، بلکه با تهدیدی جدی برای اصالت پژوهش مواجهیم. علمی که در آن نقش محقق کم‌رنگ شود، به‌تدریج خلاقیت، نوآوری و تفکر انتقادی خود را از دست می‌دهد و به تولید انبوه متونی شبیه به هم فروکاسته می‌شود. در چنین شرایطی، نبود چهارچوب‌های روشن و قوانین مدون، زمینه سوءاستفاده از هوش مصنوعی را فراهم می‌کند. 
کشور برای بهره‌گیری درست از این فناوری نوظهور، نیازمند قانون‌گذاری دقیق و سیاست‌گذاری هوشمندانه است؛ قوانینی که نه مانع پیشرفت شوند و نه اجازه دهند تکنولوژی جای انسان بنشیند. آینده‌پژوهش، در گروی تعادلی است که میان توان ماشین و مسئولیت محقق برقرار می‌شود؛ تعادلی که اگر امروز برای آن چاره‌اندیشی نشود، فردا ممکن است دیر باشد.

خط‌قرمز ابلاغیه وزارت علوم بر داوری مقالات با AI

مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور به‌منظور ارتقای آگاهی پژوهشگران، اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان نسبت به الزامات بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اقدام به تدوین مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های کاربردی کرده است. این مجموعه با عنوان «راهنمای استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی در پژوهش» منتشر شده و دامنه وسیعی از تولیدات علمی و فرهنگی را در بر می‌گیرد. در بخشی از این دستورالعمل به سیاست‌های مربوط به ناشران درباره استفاده از هوش مصنوعی در فرایند داوری پرداخته شده و مواردی را مطرح می‌کند که لازم است در بهره‌گیری از این فناوری در داوری موردتوجه قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین این موارد، ممنوعیت استفاده از هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری نهایی در داوری است. براین‌اساس، داوران نمی‌توانند از ابزار‌هایی مانند ChatGPT برای نگارش متن داوری یا اتخاذ تصمیم نهایی استفاده کنند، همچنین در بخش دیگری از این دستورالعمل آورده شده که اطلاعات محرمانه مقالات در فرایند داوری نباید وارد پلتفرم‌های هوش مصنوعی شود، حتی اگر هدف تحلیل یا خلاصه‌سازی باشد. علاوه‌برآن هوش مصنوعی نمی‌تواند نقش داور مستقل را ایفا کند یا جایگزین تحلیل انتقادی و قضاوت علمی شود؛ به بیان دیگر مسئولیت کامل فرایند داوری باید بر عهده انسان باقی بماند. بخش دیگری از راهنمای استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی در پژوهش به سیاست‌های ناشران برای ویراستاران علمی مجلات اختصاص دارد. در این بخش تأکید شده که اگر ویراستاران علمی از ابزار‌های هوش مصنوعی برای انجام برخی وظایف مانند خلاصه‌سازی یا بررسی زبانی اولیه استفاده کنند، باید این موضوع به طور شفاف در انتهای مقاله ذکر شود. تصمیم‌گیری نهایی در پذیرش یا رد مقالات نباید به هوش مصنوعی واگذار شود؛ نقش این ابزار‌ها صرفاً کمکی است و نباید اصالت تصمیم‌گیری انسانی را خدشه‌دار کند. بر اساس بند مربوط به حفاظت از محرمانگی اطلاعات مقالات، استفاده از پلتفرم‌های هوش مصنوعی برای تحلیل یا ویراستاری زبانی مقالات منتشرنشده مجاز نیست و در آخر پژوهشگران موظف‌اند مسئولیت اخلاقی، حقوقی و علمی نتایج حاصل از استفاده از هوش مصنوعی را شخصاً بر عهده بگیرند و این مسئولیت را به مدل یا ابزار مورداستفاده نسبت ندهند. 

سلب اعتبار مقالات در کمین استفاده بی‌قیدوشرط از هوش مصنوعی

نشریات بین‌المللی به چه مدل استفاده‌ای از هوش مصنوعی حساسند؟