معنی فصلی‌شدن قیمت سهمیه سوم بنزین چیست؟

پانیذ رحیمیخبرنگار

در روز‌های گذشته وزیر نفت اعلام کرد که در آذرماه، میانگین مصرف روزانه سوخت کشور حدود ۱۲۹ میلیون لیتر بوده که با اجرای طرح اخیر بنزینی دولت، میزان مصرف روزانه ۹ میلیون لیتر کاهش یافته و به 120 میلیون لیتر در روز رسیده است. گرچه این آمار مربوط به مدت کوتاه 10 روزه بوده و شاید نتوان این کاهش مصرف را به میانگین کل سال تعمیم داد، با این حال در صورت تداوم این اتفاق، می‌توان برای مدتی امیداور بود که میزان واردات بنزین کاهش یابد.

برای تصور اهمیت کاهش 9 میلیون لیتری بنزین کافی است بدانیم بر اساس گزارش سازمان ملی استاندارد ایران، میزان واردات بنزین در سال گذشته به‌طور میانگین روزانه حدود ۱۱ میلیون لیتر بوده و طبق گزارش اخیر این سازمان، در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ نیز تعداد ۲۱۹ محموله بنزین وارداتی با مجموع وزن ۲ میلیون و ۵۸ هزار تن بنزین وارد کشور شده که این مقدار به معنای واردات روزانه حدود ۱۵ میلیون لیتر بنزین است. به عبارتی، کاهش روزانه ۹ میلیون لیتر مصرف سوخت که از سوی وزیر نفت اعلام شده، در عمل می‌تواند واردات بنزین را تا حدود ۶۰ درصد کاهش دهد؛ موضوعی که در صورت تداوم، تأثیر قابل‌توجهی بر تراز سوخت کشور خواهد داشت. 

کاهش 60 درصدی واردات؟ 

وزیر نفت با ارائه گزارشی از آخرین وضعیت اجرای طرح «ساماندهی کارت‌های جایگاه‌ها» اعلام کرد که در آذرماه، میانگین مصرف روزانه سوخت کشور حدود ۱۲۹ میلیون لیتر بوده است. به گفته وی، ۴۳ درصد از این میزان از طریق کارت‌های جایگاه‌داران و ۵۷ درصد از طریق کارت‌های شخصی مصرف شده است. محسن پاک‌نژاد با اشاره به نتایج اجرای این طرح افزود: «استفاده از کارت‌های جایگاه‌داران ۱۷ درصد کاهش یافته و در مقابل، سهم کارت‌های شخصی در مصرف سوخت افزایش پیدا کرده است.» وی همچنین از کاهش روزانه حدود ۹ میلیون لیتر در مصرف سوخت خبر داد و گفت: «بر این اساس، میزان مصرف روزانه از ۱۲۹ میلیون لیتر به ۱۲۰ میلیون لیتر کاهش یافته است.» در همین حال، هیئت وزیران با اصلاح بخش‌هایی از مصوبه بنزینی، تصمیم‌گیری کارگروه مربوطه و فرایند قیمت‌گذاری سوخت اضطراری را شفاف‌تر کرد. 

گرچه کارشناسان معتقدند هنوز نمی‌توان با قطعیت کاهش مصرف 9 میلیون لیتری اخیر را مربوط به اجرای مصوبه بنزینی دولت یعنی اعمال سهمیه سوم 5 هزار تومانی نسبت داد و ممکن است عوامل فصلی (کاهش سفر‌ها در نتیجه شرایط اقلیمی و...) در این کاهش مؤثر باشد، بااین حال اگر کاهش مصرف اخیر تداوم داشته باشد، اتفاق مهمی در ایجاد تراز سوخت در کشور خواهد بود؛ چراکه براساس گزارش اخیر سازمان ملی استاندارد ایران، میزان واردات بنزین در سال گذشته به‌طور میانگین روزانه حدود ۱۱ میلیون لیتر بوده و طبق گزارش اخیر این سازمان، طی شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴، تعداد ۲۱۹ محموله بنزین وارداتی با مجموع وزن ۲ میلیون و ۵۸ هزار تن برای ارزیابی و تطبیق با استاندارد‌ها به سازمان ملی استاندارد ارجاع شده است. این میزان به معنی واردات ۲ میلیارد و ۷۹۳ میلیون لیتری بنزین و یا معادل واردات روزانه حدود ۱۵ میلیون لیتری در شش‌ماهه نخست سال جاری است. براین اساس، با لحاظ میزان واردات سال جاری، تداوم روند کاهش 9 میلیون لیتری مصرف بنزین پس از اجرای مصوبه بنزینی دولت، به معنی کاهش 60 درصدی در واردات خواهد بود. 

دو علت احتمالی کاهش مصرف بنزین 

حامد توانگر، کارشناس و تحلیلگر حوزه انرژی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» پیرامون آخرین تغییرات ایجاد شده و اصلاحیه مصوبه بنزینی اظهار داشت: «در ارزیابی کاهش ۹ میلیون لیتری مصرف بنزین پس از اجرای این مصوبه، به نظر می‌رسد لازم است با احتیاط بیشتری به داده‌ها و آمار‌ها نگاه شود. دست‌کم دو نکته در این زمینه قابل‌توجه است. نخست، احتمال تأثیر عوامل فصلی بر میزان مصرف سوخت است. برای آنکه بتوان با اطمینان از کاهش واقعی مصرف سخن گفت، باید روند مصرف بنزین در ماه‌های مشابه سال‌های گذشته بررسی شود تا مشخص شود آیا کاهش فعلی فراتر از نوسانات معمول فصلی است یا خیر. نکته دوم که از اهمیت بیشتری برخوردار است، به زمان اعلام و اجرای مصوبه بازمی‌گردد.»

وی افزود: «ازآنجاکه اجرای این تصمیم از پیش اطلاع‌رسانی شده بود، بخشی از مصرف‌کنندگان پیش از اجرای آن اقدام به سوخت‌گیری کرده‌اند. این موضوع می‌تواند به‌طور موقت موجب افزایش مصرف در روز‌های قبل و کاهش محسوس مصرف در روز‌های پس از اجرا شده باشد؛ پدیده‌ای که لزوماً به معنای اصلاح پایدار الگوی مصرف نیست. براین‌اساس، برای سنجش دقیق آثار این اقدام، نیاز به داده‌های جزئی‌تر و به‌ویژه آمار‌های بلندمدت‌تر وجود دارد تا امکان قضاوتی دقیق و مبتنی بر شواهد فراهم شود.» 

معنی فصلی‌شدن قیمت سهمیه سوم 

این پژوهشگر حوزه انرژی همچنین با تأکید بر روند اصلاحیه انجام شده در بحث بنزین یادآور شد: «در خصوص خود مصوبه نیز آن‌گونه که از مفاد آن برمی‌آید، نکته کاملاً جدیدی به چشم نمی‌خورد. پیش‌تر در تبصره بند ۹، موضوع فصلی بودن قیمت بنزین آزاد در کارت سوخت جایگاه‌ها مطرح شده بود. اکنون این تبصره حذف و همان مضمون به متن اصلی ماده ۹ منتقل شده است. در واقع، هم در مصوبه دوم آذرماه و هم در این اصلاحیه، موضوع قیمت‌گذاری فصلی و تعیین قیمت بر اساس میانگین فصل قبل وجود داشته و آنچه تغییر کرده، بیشتر در جمله‌بندی و نحوه تنظیم متن است تا در ماهیت تصمیم.» 

وی در پایان درباره آثار احتمالی فصلی شدن قیمت بنزین گفت: «تغییر قیمت از یک نرخ ثابت که سال‌ها بدون اصلاح باقی مانده بود به مدلی پویا و قابل به‌روزرسانی خودکار، اقدامی مثبت و قابل دفاع است. بااین‌حال، باید توجه داشت که نرخ پنج هزار تومانی تنها بخش محدودی از مصرف را پوشش می‌دهد و به نرخی دولتی متصل است که در حال حاضر حدود ۷۰ هزار تومان برآورد می‌شود. از سوی دیگر، مسیر مشخصی برای افزایش این نرخ پیش‌بینی نشده است. بنابراین، نباید انتظار تأثیرگذاری گسترده‌ای از این تغییر داشت و می‌توان آن را صرفاً یک اصلاح محدود و جزئی در نظام قیمت‌گذاری فراورده‌ها دانست.» 

متن گزارش های مرتبط را در روزنامه فرهیختگان بخوانید:
- امیرحسین زارعی،پژوهشگر اقتصادی: نقش کارت سوخت شخصی در مدیریت یارانه بنزین
- سیدمقداد ضیاتبار،کارشناس اقتصاد: سهم وزرا از چالش‌های اقتصادی این روز‌ها