از سامانۀ لیزری اسرائیل چه می‌دانیم؟

سید مهدی طالبیپژوهشگر حوزه بین‌الملل

 ارتش رژیم صهیونیستی اعلام کرده در روز ۳۰ دسامبر سال جاری (سه‌شنبه ۹ دی ۱۴۰۴) سامانه پدافند لیزری خود با نام پرتو آهنین را رسماً وارد خدمت می‌کند. تل‌آویو ادعا می‌کند نمونه اولیه و ضعیف‌تر این سامانه طی جنگ ۶۶ روزه سال ۲۰۲۴ با لبنان موفق شده ۳۵ تا ۴۰ پهپاد مقاومت را منهدم کند. 
کمتر از دو هفته دیگر سراسر سرزمین‌های اشغالی تحت پوشش این سامانه قرار می‌گیرد و باتوجه‌به جدی بودن شرایط میان محور مقاومت و رژیم صهیونیستی پرداختن به این مسئله اهمیت زیادی دارد. صهیونیست‌ها لبنان را کانون تحولات علیه خود در منطقه شام می‌دانند که علاوه بر ایجاد خطر مستقیم از شمال، به تسلیح و مدیریت غزه، کرانه باختری، سرزمین ۱۹۴۸، اردن و جنوب سوریه پرداخته و هم‌زمان با مشارکت در ارتقای توان رزمی مقاومت عراق و یمن، در منطقه نیز به تشکیل حلقه آتش و محاصره به دور رژیم صهیونیستی کمک می‌کند. برخی از پیش‌بینی‌ها نشان می‌دادند که رژیم احتمالاً در آغاز سال ۲۰۲۶ بار دیگر به لبنان حمله می‌کند و در این مسیر وارد خدمت شدن سامانه لیزری اهمیت بالایی دارد. پرتو آهنین دو روز مانده به آغاز سال میلادی جدید وارد خدمت می‌شود و این خطر را در لبنان بالا برده است. 
پس از ضربات جنگ به ذخایر موشکی مقاومت لبنان، ازدست‌رفتن مسیر سوریه برای تأمین سلاح‌های حجیم به‌صورت آزادانه، مقاومت بر پهپاد‌های انتحاری تمرکز کرد که امکان انتقال مخفیانه‌تر را فراهم می‌کردند. پهپاد‌ها برای ذخیره‌سازی و پرتاب مشکلات کمتری نسبت به موشک‌ها دارند و محل پرتاب و مسیر اولیه پروازی آن‌ها به‌سختی کشف می‌شود. هم‌زمان برخی محافل می‌گویند در صورت تحرک جنگی مجدد رژیم علیه لبنان و یا حتی غزه، این بار تمام محور مقاومت منطقه به سمت فلسطین اشغالی شلیک خواهند کرد. این تصمیم ناشی از مشکلات موجود در جبهه لبنان از نظر شدت خشونت دشمن، محدودیت اسکان آوارگان و انتقال سلاح در سوریه و حضور دولت مخالف مقاومت در بیروت است. کلید مهم جنگ محتمل آتی علیه لبنان سامانه لیزری است که گفته می‌شود در زمان درگیری‌ها در بندر ایلات هم نصب شده بود تا علیه پهپاد‌های یمنی فعالیت کند؛ بااین‌وجود قوی‌ترین، پرحجم‌ترین و مؤثرترین حملات پهپادی یمن در اواخر درگیری‌ها به رژیم وارد شد. 
در این گزارش ابعاد مختلف و اثرات این سامانه موشکافی شده و راهکار‌هایی برای غلبه بر آن ارائه شده‌اند. 

هشدار‌ها و ویژگی‌ها
برای درک ابعاد و پیامد‌های سامانه لیزری رژیم صهیونیستی موارد ذیل حائز اهمیت‌اند. 

 1- تهدید را باید جدی گرفت احتمال کارایی سامانه
رژیم صهیونیستی در جنگ سال ۲۰۰۶ با لبنان فاقد سامانه‌ای برای دفاع در برابر پرتابه‌ها بود. مقاومت لبنان با راکت‌های گراد و نمونه‌های مشتق از آن موفق شد به جبهه داخلی رژیم فشار قابل‌توجهی وارد کند. پس از آن با حمایت آمریکا انواع سامانه‌های دفاعی از جمله گنبد آهنین ساخته شدند. تا پیش‌ازاین رژیم تنها در برابر موشک‌های بالستیک میان‌برد دارای سامانه دفاعی بود، زیرا در جنگ ۱۹۹۱ خلیج‌فارس، عراق چند فروند موشک اسکاد به سمت سرزمین‌های اشغالی شلیک کرد. گنبد آهنین باید با پرتابه‌های کوچک‌تر و بیشتری مقابله می‌کرد که راکت‌، خمپاره و توپخانه را شامل می‌شد. نتیجه به‌سرعت در جریان جنگ‌های بعدی آشکار شد و رژیم توانست در برابر راکت‌ها دفاع مؤثری ایجاد کند. مقاومت نیز بیکار ننشسته و برای مقابله با سیستم دفاعی صهیونیست‌ها سلاح‌ها و روش‌های جدیدی به خدمت گرفت. 
ورود موشک‌های بالستیک تاکتیکی نقطه‌زن، پرسرعت و در تعداد بالا با قابلیت شلیک هم‌زمان و پرتاب ترکیبی با راکت‌ها و پهپاد‌های انتحاری، موفقیت خود را نشان دادند. این توسعه اما بی‌خطر نبود و رژیم با عملیات بمباران هوایی و عملیات اطلاعاتی و کماندویی این بخش‌ها را هدف گرفت. حرکت رژیم به خنثی‌سازی در عمق نشان داد پدافند آن قدرت مواجه با سلاح‌های جدید در حجم انبوه را ندارد. حرکت رژیم به سمت آتش‌بس، پس از موشک‌باران‌های گسترده مقاومت لبنان در جنگ ۲۰۲۴ و ایران در جنگ ۲۰۲۵، این قضیه را نشان دادند. 

 2- عملکرد در ارتفاع پایین؛ تمرکز بر پهپاد 
مشخصات سامانه لیزری پرتو آهنین رژیم صهیونیستی به طور کامل اعلام نشده ولی بر اساس موارد اعلامی، حوزه عمل این سامانه متمرکز بر پهپاد‌ها است. رژیم صهیونیستی هم اکنون دارای ۴ سامانه داخلی است که به ترتیب از بالاترین ارتفاع عملکرد شامل آروا۳، آروا۲، فلاخن داوود و گنبد آهنین می‌شوند. پرتو آهنین پنجمین سامانه یا لایه خواهد بود. از نظر کلی اما تقسیم‌بندی روی دیگری هم دارد. در این تقسیم‌بندی در کنار سامانه‌های داخلی، سامانه‌های خارجی ساخت آمریکایی نیز حضور داشته و عملاً سه‌لایه پدافندی ارتفاع بالا، متوسط و پایین وجود دارند. در بالاترین ارتفاع برای نابودی موشک‌های بالستیک میان‌برد در خارج از جو از آروا۳ یا تاد استفاده می‌شود. در درون جو و ارتفاع متوسط آروا۲ و پاتریوت پک۲ و پک۳ به کار ‌می‌روند. ارتفاع پایین شامل سه سامانه فلاخن داوود، گنبد آهنین و پرتو آهنین است. فلاخن با برد بیشتر مخصوص رهگیری موشک‌های تاکتیکی و برد کوتاه بوده و گنبد آهنین بر راکت‌های کوچک‌تر، خمپاره و گلوله‌های توپ متمرکز است. 
در ارتفاع پایین تمام سامانه‌ها داخلی هستند. درون بخش ارتفاع پایین نیز یک تقسیم‌بندی جزئی وجود دارد که به ترتیب برد، ارتفاع و قیمت شامل فلاخن داوود، گنبد آهنین و پرتو آهنین می‌شود. ازاین‌رو پرتو آهنین فعلاً در تقسیم‌بندی در آخرین بخش از سامانه‌های ارتفاع پایین قرار می‌گیرد. این سلاح برای ضربه به موشک‌های بالستیک کارآمدی ندارد. حوزه تمرکز پرتو آهنین پهپاد‌ها هستند. گرچه نابودی راکت‌ها به‌وسیله سامانه لیزری به‌صرفه‌تر است اما آن‌ها دیگر اهمیت چندانی ندارند، زیرا راکت‌ها ارتفاع گرفته و به‌راحتی شناسایی و توسط گنبد آهنین تعقیب می‌شوند. همچنین محل پرتاب آن‌ها باید منطقه‌ای نزدیک خاک فلسطین اشغالی باشد که تحت سیطره اطلاعاتی و نظامی صهیونیست‌هاست. آن‌ها با هواگرد‌ها می‌توانند منابع پرتاب را از بین ببرند. امکان نابودی محل پرتاب راکت‌ها نشان می‌دهد رژیم به پرتو آهنین برای این مورد نیازی ندارد. همچنین خمپاره و توپخانه محل پرتابشان به‌سرعت قابل‌شناسایی و انهدام است و از سوی دیگر آن‌ها ظرفیت هدف‌گیری عمق خاک رژیم را ندارند. پهپاد‌ها اما از فواصل دورتر پرتاب شده و می‌توانند خود را در ارتفاع پایین به عمق سرزمین‌های اشغالی برسانند آن هم در شرایطی که با پرواز در نزدیکی سطح زمین شناسایی‌شان دشوار است. 

3- رفع مشکل زمان و هزینه 
یک ویژگی مهم سامانه لیزری عدم وابستگی به مهمات و اتکایش به برق است. آنچه رژیم را در جنگ‌های دوسال اخیر آزار داده تولید سامانه‌های راداری و لانچر‌ها نبوده، بلکه معضل اساسی کمبود موشک‌های رهگیر است. سکو‌های پرتاب به‌سرعت تأمین شده‌اند اما مصرف بالای مهمات، هزینه بالا و سرعت کم تولید و جایگزینی موشک‌های رهگیر آزار‌دهنده بوده است. پرتو آهنین این مشکل را حل می‌کند. علاوه بر بی‌نیازی در تأمین مهمات که می‌تواند سامانه پدافندی را بلااستفاده کند، هزینه هر شلیک بسیار کم است. هزینه هر شلیک برای تخلیه ۱۰۰ کیلووات انرژی تنها چند سنت است. برخی هزینه هر شلیک را ۵ تا ۱۰ دلار ارزیابی کرده‌اند، درحالی‌که شلیک هر موشک رهگیر بین ۱۰ هزار تا ۱۰۰ هزار دلار یا بیشتر هزینه دارد. 

نقاط ضعف و راهکار‌های مقابله 
سامانه لیزری دارای نقاط ضعفی است که می‌توان با تشخیص و بهره‌برداری از آن‌ها بر این سامانه غلبه کرد. 

1- گلوگاه شناسایی
پرتو آهنین گلوگاه شلیک را برطرف کرده و صهیونیست‌ها بدون دغدغه مهمات و هزینه شلیک خواهند کرد، اما گلوگاه شناسایی همچنان باقی است. اگر پهپاد‌ها غیرقابل‌شناسایی شوند، پرتو آهنین هدفی را تشخیص نمی‌دهد که بخواهد به آن شلیک کند. کاستن از ابعاد پهپاد و سبک‌تر شدن آن از طریق استفاده از مواد جدید و کاهش وزن کلاهک جزء این راه‌ها هستند. 

2- پهپاد‌های دوربرد مینیاتوری 
توسعه میکروپهپاد‌های دوربرد و محدودکردن ناگزیر هدف آن‌ها به ناامن‌سازی شهر‌ها با کلاهک‌های بسیار سبک یک راهکار مؤثر است. 

3- حملات فوق اشباع‌کننده 
صهیونیست‌ها می‌گویند گنبد آهنین در برابر حملات اشباع‌کننده که به‌وسیله پرتاب هم‌زمان راکت‌ها و پهپاد‌ها صورت می‌گرفتند کارایی کمی داشت، اما پرتو آهنین این مشکل را ندارد. راهکار غلبه بر این سامانه حملات ارتقایافته اشباع‌کننده یا فوق اشباع‌کننده است. مقاومت برای مقابله با سامانه لیزری باید پرتابه‌های مورداستفاده در حملات اشباع‌کننده خود را چندین برابر کند تا از ظرفیت پرتو آهنین فراتر رود. 

 4- مشکل اصابت صددرصدی موشک بالستیک
اگر سامانه لیزری قادر به درگیری با موشک‌های بالستیک شود، نمی‌تواند همانند پهپاد‌ها خطر پرتابه را به طور کامل رفع کند. پرتو آهنین چه امروز و چه در آینده نزدیک، پرتابه‌ها را در فاز نهایی و یا مجاورت خود هدف قرار می‌دهد. سامانه لیزری با استقرار در مرز و در فواصل ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتری شهر‌های مهم رژیم می‌تواند پهپاد‌ها را در مسیر منهدم کند و لاشه آن‌ها در بیرون مناطق مسکونی و یا حداقل هدف اصلی سقوط می‌کنند. برای موشک‌های بالستیک که کلاهک به‌صورت تقریباً ۹۰ درجه و قائم در حال رسیدن به شهر و یا پایگاه است، سامانه لیزری تنها باید در همان محدوده نصب شود و دیگر خبری از ایجاد لایه‌های متعدد در فواصل متفاوت نیست. پرتو آهنین با تمرکز بر بال و بدنه پهپاد آن را ساقط می‌کند، اما با اصابت به زمین و انفجار کلاهک یا سوخت باقی‌مانده، آسیبی به هدف نمی‌رسد زیرا محل سقوط با هدف فاصله دارد، اما کلاهک هنگامی که آسیب ببیند، در فقدان واکنش چاشنی، لاشه‌ای به وزن یک تن با سرعت بالا به شهر اصابت خواهد کرد. 
5-  مانورپذیری بالاتر کلاهک‌ها
اگر کلاهک در مسیر‌های انتهایی دست به مانور بزند، همان‌گونه که در فیلم‌های منتشرشده از حملات پیشین ایران این مانور‌ها نمایش داده شدند، کار پرتو آهنین برای حفظ لیزر بر کلاهک دشوار می‌شود. 

 آینده سامانه لیزری و موشک‌های بالستیک 
رژیم صهیونیستی می‌گوید کمتر از ۵ سال تا ساخت سامانه لیزری پیشرفته‌تر برای نابودی موشک‌های بالستیک فاصله دارد. رژیم صهیونیستی برای مقابله لیزری با کلاهک موشک‌ها با چند مشکل بزرگ روبه‌روست. پرتو آهنین با حرارت لیزری هدف را نابود می‌کند، درحالی‌که کلاهک موشک‌های بالستیک به طور سنتی برای فائق آمدن بر حرارت ناشی از سرعت، با دمای بالا سازگارند. مشکل دوم به‌سرعت بالای کلاهک‌ها نسبت به پهپاد باز می‌گردد. برد پرتو آهنین ۷ تا ۱۰ کیلومتر عنوان شده است. اگر ارتفاع عمل را نیز در همین محدوده در نظر بگیریم، پرتو آهنین در صورت شناسایی صحیح کلاهک برای نابودی آن تنها ۱۰ الی ۱۵ ثانیه زمان دارد. اگر سامانه زمان کافی برای تمرکز اشعه روی پهپاد را دارد، این زمان برای کلاهک‌ها به دلیل سرعت بالا، بسیار کمتر است. 
معضل سوم ناشی از برد کم سامانه است. این برد کم، امکان اثرگذاری بر کلاهک جداشده از موشک را کاهش می‌دهد. مشکل چهارم امکان خوشه‌ای بودن کلاهک‌هاست. درست در همان ارتفاعی که سامانه لیزری قادر به هدف‌گیری است، کلاهک خوشه‌ای یا بارشی می‌تواند به چند، ده‌ها و یا صد‌ها قطعه کوچک‌تر تقسیم شود. اگر کلاهک‌ها پرسرعت‌تر شوند، طبق قاعده باید در برابر حرارت بیشتر ناشی از سرعت بالاتر، مقاوم‌تر شوند، درحالی‌که سرعت و مقاومت حرارتی هردو برای عبور از سامانه لیزری لازم‌اند، تمرکز بر سرعت، مقاومت حرارتی را هم خودبه‌خود تأمین می‌کند. محور مقاومت باید کار روی کلاهک‌های تقسیم‌شونده و ریزبمب‌های شدیدالانفجار را پی‌گیری کند. 

معکوس کردن معادله هزینه

رژیم صهیونیستی با استفاده از سامانه لیزری به دنبال معکوس کردن معادله هزینه است. تا پیش‌ازاین محور مقاومت با راکت‌ها و پهپاد‌های چند هزار دلاری، رژیم را مجبور به پرتاب چند موشک رهگیر چند ده یا چند صدهزار دلاری می‌کرد. اگر سامانه لیزری عملکرد قابل‌قبولی داشته باشد، آنگاه رژیم می‌تواند با چند دلار، هدف چند هزار دلاری مقاومت را منهدم کند؛ این تغییر در صورت وقوع درحالی‌ است که دشمن به‌طورکلی دارای بنیه مالی بیشتری است. اگر پرتو آهنین عملکرد بالایی از خود نشان دهد، محور مقاومت باید برای غلبه بر تغییر معادله، اقدامات فوری برای اصلاح و انطباق طراحی و تولید پهپاد‌ها و شیوه‌های پرتاب آن‌ها در پیش گیرد. به نظر می‌رسد باتوجه‌به تجارب سه عملیات وعده صادق و ورود به خدمت قریب‌الوقوع سامانه لیزری، همچنان مؤثرترین سلاح ایران برای هدف قراردادن فلسطین اشغالی موشک‌های بالستیک هستند. 
پهپاد‌های انتحاری و موشک‌های کروز با وجود پرواز در ارتفاع پایین، به دلیل سیطره هوایی غرب بر آسمان عراق، سوریه و اردن فرصت زیادی برای شناسایی به دشمن می‌دهند. از سوی دیگر علاوه بر سامانه‌های زمین‌پایه، دشمن از جنگنده و بالگرد نیز برای شناسایی، رهگیری و انهدام آن‌ها بهره می‌برد. در مقابل موشک‌های بالستیک با سرعت و طی چند دقیقه به سرزمین‌های اشغالی رسیده و صهیونیست‌ها تنها بر فراز سرزمین خود و صرفاً با سامانه‌های زمین‌پایه می‌توانند با آن‌ها مقابله کنند.