۸۰ درصد مقالات ایران Q۱ یا Q۲ هستند

پریا ناصر،خبرنگار:هفته پژوهش بهانه خوبی برای مرور عملکرد علمی کشور و فعالیت‌های تحقیقاتی دانشگاه‌هاست که اغلب نتایج آن در قالب مقالات علمی منتشر می‌شوند و شمار این مستندات علمی یکی از پایه‌های سنجش وضعیت علم کشور‌های جهان به حساب می‌آید. مدیر‌کل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم در حاشیه بازدید از نمایشگاه هفته پژوهش آخرین وضعیت علمی کشور را تشریح کرده و از ضرورت تقویت حمایت‌های مالی و افزایش بودجه‌های تحقیقاتی می‌گوید. 
صمد نژاد‌ابراهیمی، مدیر کل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم در گفت‌و‌گو با «فرهیختگان» با بیان این مطلب که هفته پژوهش فرصت خوبی برای قدردانی از زحمات یک‌ساله پژوهشگران و فناوران کشور است، گفت: «در این نمایشگاه، ما دستاورد‌های دانشگاه‌های آزاد، دولتی، دستگاه‌های اجرایی و فناوران و همچنین نمایشگاه ایران‌ساخت را داریم که نمود بسیار خوبی برای اعتلای جایگاه ایران اسلامی است.» 
او با بیان این مطلب که بحث مقالات چاپ‌شده کشور و جایگاه علمی که همیشه در رتبه ۱۶ و ۱۷ قرار داریم یکی از موارد چالش برانگیز است، افزود: «تلاش ما این است که این وضعیت را در حالت پایدار نگه داریم و از افت آن جلوگیری کنیم. در‌عین‌حال، نگاه هم به افزایش کیفیت داریم؛ چرا‌که هدف ما صرفاً چاپ مقاله نبوده و معتقدیم اگر پژوهش به درستی انجام نشود نتیجه نامطلوب آن را در فناوری خواهیم دید. ضمن اینکه باید مسائل کشور را حل کرده و نیم‌نگاه خیلی جدی به مسئله رشد علمی کشور داشته باشیم.» 
نژاد‌ابراهیمی ادامه داد: «درحقیقت این دو موضوع یک چالش بزرگی هستند و ما را با این سؤال روبه‌رو می‌کنند که با این محدودیت‌های مالی، چگونه می‌توانیم با آرایش بهره‌وری از این شرایط به نحو احسن استفاده کنیم؛ اما کاری که در این سه چهار سال گذشته، مخصوصاً یک سال گذشته انجام شده، این است که ما درخصوص نمایه‌سازی نشریات گام‌های بسیار مؤثری برداشتیم.» 
او با بیان این مطلب که در همین سه چهار سال گذشته نزدیک به ۱۳۰ نشریه را توانستیم نمایه بین‌المللی کنیم، عنوان داشت: «یعنی این نشریات که در سطح ملی فعالیت می‌کردند، در بین‌الملل دیده نمی‌شدند و با نمایه‌سازی به سبد مقالات ما اضافه شدند که نسبت به سال پایه ۱۲۰ درصد نسبت به چهار سال گذشته است؛ یعنی ما سالی ۲۵ درصد افزایش داشتیم. ضمن اینکه سال گذشته اوج فعالیت ما بود و در یک سال گذشته ۵۰ نشریه نمایه بین‌المللی شدند.» 
نژادابراهیمی در ادامه افزود: «در پایگاه «دوآج» که یک پایگاه پیش‌نیاز نمایه‌سازی است، ما به عدد هزار و 34 رسیدیم. این یعنی نشریات ما رشد فراوان داشتند و جایگاه پنجم را در آن پایگاه داریم؛ اما از همه مهم‌تر اینکه از این تعداد نشریه، ۶۰۰ نشریه به زبان فارسی هست و این در جهت مطرح شدن زبان فارسی به‌عنوان یکی از زبان‌های علمی دنیا بوده که اکنون جایگاه نهم را داریم.» 
او با بیان این مطلب که مقالات ما درعین‌حال که کمیت دارند، کیفیت هم برای ما بسیار مهم است، بیان داشت: «کیفیت اکنون این‌گونه بوده مقالاتی که در حال چاپ شدن در بین‌الملل هستند، اکثرا Q1 یا Q2 هستند. نزدیک به ۸۰ درصد از مقالات ایرانی در این دسته قرار دارند.» 
نژادابراهیمی با بیان این مطلب که تعداد این مقالات متفاوت بوده و ممکن است کمی کمتر یا بیشتر باشد، تصریح کرد: «برای مثال هر کدام از دانشگاه‌های آزاد، وزارت علوم و وزارت بهداشت مدل‌های خودشان را دارند که این‌ها تولیدکننده‌های اصلی‌اند و متفاوت عمل می‌کنند. به همین خاطر تعداد نزدیک به ۸۰ درصد است. زیرا خیلی از این‌ها شاید ۱۰ درصد مقالات باشند که از آن ۷۸ هزار مقاله، نزدیک به ۸ تا ۹ هزار مقاله در دهک اول چاپ می‌شوند.» 
او با بیان این مطلب که ما باید ببینیم در چه مرحله‌ای با کمترین هزینه، پژوهشگران بیشترین بازدهی را دارند، توضیح داد: «این مسئله‌ای است که نیازمند تقویت زیرساخت‌های پژوهشی است؛ به‌ویژه از نظر گرنت‌ها زیرا که باید تقویت شوند.» 
نژادابراهیمی با بیان این مطلب که وزارت علوم خارج از کشور نیست و وقتی در کل کشور محدودیت مالی هست، وزارت علوم هم تابع این محدودیت‌هاست، عنوان کرد: «به همین خاطر روش‌های جدیدی برای تأمین مالی هست. یکی از این‌ها قانون جهش دانش‌بنیان بوده که شرکت‌ها در راستای تحقیق و توسعه و ایجاد فناوری و نوآوری به‌جای اینکه مالیات مستقیم به دولت بدهند، در راستای پیشرفت خود شرکت در پروژه‌های نوآورانه و فناورانه و همکاری با دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری کنند.» 
او با بیان این مطلب که هزینه‌های زیاد انتشار مقالات یک مسئله چالشی دیگر است، ادامه داد: «زمانی می‌گفتند پول گرفتن برای چاپ مقاله ایراد دارد؛ اما اکنون تبدیل به عرف شده و همه نشریات به سمت پولی شدن رفته‌اند. بنابراین لازم است در بودجه‌های سالیانه مبالغی دیده شود تا برای چاپ مقالات هم پرداختی وجود داشته باشد.» 
نژادابراهیمی درباره حل این چالش افزود: «در تهیه بانک‌های اطلاعاتی واژه‌ای هست به نام «Golden Open Access» که ما داریم روی آن کار می‌کنیم. زمانی که محدودیت بودجه‌ای رفع شود، می‌توان روی این‌ها سرمایه‌گذاری کرد. بانک‌های اطلاعاتی در دسترس‌اند و همین‌ها کمک می‌کنند تا بخشی از مشکلات پژوهشگران کمتر شود.» 
او در ادامه تصریح کرد: «وقتی محدودیت بودجه‌ای وجود دارد، نمی‌توان امید زیادی داشت. این‌ها کمک می‌کنند؛ اما کافی نیست و لازم است جهش‌های بودجه‌ای داشته باشیم؛ یعنی حداقل بودجه پژوهش باید دو، سه یا چهار برابر مقدار موجود باشد.» 
نژادابراهیمی در پاسخ به سؤال «فرهیختگان» مبنی بر گسترش استفاده از هوش مصنوعی در فضای پژوهشی و اقدامات لازم برای جلوگیری از افت کیفیت مجلات عنوان کرد: «واقعیتی که وجود دارد این است که شما نمی‌توانید خودتان را از تکنولوژی جدا کنید. فشار تکنولوژیکی آن‌قدر بالاست که شما را بالاجبار به سمت خودش می‌برد. زمانی فقط کتابخانه‌ها را داشتیم و با کتاب کار می‌کردیم، بعد بانک‌های آنلاین آمدند و مدل تحقیق تغییر کرد؛ اما هوش مصنوعی یک ابزار است که می‌توان درست یا غلط از آن استفاده کرد.» 
او ادامه داد: «ما راهنمای نحوه استفاده از این ابزار‌های هوشمند را همین دو سه هفته گذشته ابلاغ کردیم. این راهنما می‌گوید در چه مواردی می‌توانید استفاده کنید و در چه جا‌هایی نباید استفاده کرد؛ زیرا بالاخره هوش مصنوعی کمک می‌کند که کیفیت یا سرعت پژوهش شما بیشتر شود. پس چرا باید خودمان را محروم کنیم؟ اصل ماجرا این است که صداقت و شفافیت باید وجود داشته باشد. وقتی استفاده کردیم، باید برچسب بزنیم که در این مورد استفاده شده است. البته یک‌سری بند‌های این راهنما الزاماً باید رعایت شوند مثلاً هنگامی که مقاله‌ای با استفاده از هوش مصنوعی نوشته می‌شود، باید الزامات ناشر‌ها، شفافیت و بند‌های مختلفی که وجود دارد رعایت شود.