معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در برنامۀ «میدان دانشگاه» مجلۀ تصویری فرهیختگان از ایدههایش گفتهمزمان با آغاز هفته پژوهش در بستر برنامه تصویری «میدان دانشگاه» با حامد افشاری معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی به گفتوگو نشستیم و از برنامههای او شنیدیم.
همۀ دانشگاه آزاد مرکز رشد میشود
ابوالفضل مظاهریاوایل سال 98 بود که ساختار دانشگاه آزاد اسلامی متناسب با تحول روز حوزه علم، معاونتی جدید را در خود جای داد. معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری از خرداد ماه آن سال در فضای دانشگاه شکل گرفت تا به شکل تخصصیتری اکوسیستم فناوری در دانشگاه آزاد گسترش یابد. نتیجه این تصمیم را میتوان در گسترش فضای فیزیکی و افزایش تعداد مراکز رشد، هستهها، واحدها و شرکتهای مستقر در آنها و شکلگیری سراهای نوآوری دید. از اوایل آذر ماه امسال هدایت این مجموعه بر عهده حامد افشاری قرار گرفته است؛ فردی نام آشنا در بین فعالان زیست بوم دانشبنیان کشور که پس از تجربیات مختلف در ستاد نانو، اداره کل فناوری و تجاریسازی دانشگاه و همچنین ریاست واحدهای پردیس و شهرقدس قرار است ایدههای خود را برای تقویت فناوران و گسترش فناوری در دانشگاه آزاد پیادهسازی کند. همزمان با آغاز هفته پژوهش در بستر برنامه تصویری «میدان دانشگاه» با او به گفتوگو نشستیم و از برنامههای او شنیدیم. مشروح گفتوگوی ما با معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد را میتوانید در سایت فرهیختگان بخوانید و یا تماشا کنید.
فعالان رسانه و اکوسیستم علموفناوری با شما آشنایی دارند؛ اما با توجه به انتصاب شما بهعنوان معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری شاید بد نباشد در ابتدای گفتوگو از ورود خود به حوزه فناوری روایت کنید تا به سؤالات بعدی برسیم.
من در مقطع لیسانس در دانشگاه شیراز بودم. بعد از آن آمدم دانشگاه تهران و برای دکتری به دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات آمدم.
در رشته بیوسیستم.
بله، مکانیک مهندسی بیوسیستم و در همان مقطعی که دکتری بودیم، خداوند متعال فرصتی را فراهم کرد که وارد حوزه فناوری و ستاد توسعه فناوری نانو شدیم. سال ۸۴ بود که هنوز شاید میشود گفت افراد زیادی با حوزه فناوری نانو آشنا نبودند و ستاد توسعه فناوری نانو در حال ایجاد ذیل «مرکز همکاریهای فناوری ریاستجمهوری» بود که در آن زمان دبیر ستاد، رئیس همان مرکز همکاریهای فناوری ریاستجمهوری بود. ما هم وارد آن مجموعه ستاد نانو شدیم.
در نخستین سالهایی که شما عضو هیئتعلمی دانشگاه هم شدید؟
بله، با همان دانشجوی دکتری، بورسیه دانشگاه آزاد بودیم. همان زمان، شاید میشود گفت گرهخوردن ما با حوزه فناوری شکل گرفت و تدوین برنامهها و سند راهبرد آینده ستاد نانو جزء برنامههایی بود که ما شروع کردیم؛ مطالعاتی مثل سیاستهای دنیا در حوزه فناوری نانو. بهمرورزمان، آرامآرام و گامبهگام حوزه ستاد توسعه فناوری نانو هم بزرگ شد و شکل گرفت. ما بهصورت تخصصی وارد حوزه تجاریسازی و مسائل مرتبط با تجاریسازی در حوزه فناوری نانو شدیم. میشود گفت تمامی حوزه نمایشگاههای فناوری نانو ذیل حوزه تجاریسازی بود. من دبیر ۱۲ دوره نمایشگاه نانو در تهران بودم. ساختارهای خوبی را در حوزه فناوری نانو، در همان حوزه تجاریسازی که با من بود، شکل دادیم و بعد آن را به تمام حوزه دانشبنیانها بسط و گسترش دادیم. یکی از ساختارهایی که ایجاد کردیم، کریدور فناوری نانو بود. در این کریدور خدمات بسیار زیادی را شکل دادیم برای اینکه بتوانیم شرکتهای حوزه فناوری نانو را توانمند کنیم. زیرساخت خوبی هم شد. بعدها که شرکتهای دانشبنیان شکل گرفتند، این توسعه و بحث ادامه پیدا کرد تا خدمات به همه شرکتهای دانشبنیان توسعه داده شود. تا زمانی که من مدیرعامل مؤسسه «خدمات فناوری تا بازار ایرانیان» بودم که همان کریدور خدمات فناوری بود، بیش از ۱۲۴ خدمت در آنجا تعریف کردیم برای خدماتی که بتواند شرکتها را توانمند کند. در ادامه مسیر کریدور خدمات فناوری، کریدور صادرات را ایجاد کردیم. معتقد بودیم برای توسعه بازارهای حوزه فناوری نیازمند این هستیم که وارد حوزه بینالملل شوند. یکسری دفاتر صادراتی ایجاد کردیم. شرکتهایی که بتوانند بهصورت واسطه خدمات حوزه صادرات را ارائه دهند، ذیل این کریدور صادرات آوردیم. علاوه بر حوزه فناوری، باز همین کریدور صادرات، کریدور صادرات دانشبنیانها هم شد. در ادامه این مسیر، حدود هفت، هشت سالی در همین مباحث توانمندسازی و ارائه خدمات در حوزه دانشبنیانها بودم و پاویونهای ایران در کشورهای مختلف را برای عرضه محصولات ایجاد کردم. بعدازاین تصمیم گرفتیم در حوزه سرمایهگذاری ورود پیدا کنیم؛ شرکتی ایجاد شد بهعنوان سرمایهگذاری خطرپذیر در حوزه فناوری نانو که من مدیرعامل آنجا شدم. در بحثهای سرمایهگذاری به حالت خطرپذیر؛ ما دنبال مدلی بودیم که بتوانیم یک شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر با مدل مناسب را عرضه کنیم که الگویی برای کشور باشد و بتواند سرمایهگذاری خطرپذیر را شکل بدهد و شرکتها در این حوزه توسعه پیدا کنند. یک برهه چندساله هم مدیرعامل آن شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر بودم. در این حین هیئتعلمی دانشگاه هم بودم. من از ابتدا در حوزه فناوری فعال بودم. با توجه به اینکه در مباحث حوزه فناوری نانو بودیم، در ابتدا در دانشگاه آزاد یک مرکز فناوری پیشرفته شکل گرفته بود.
در چه سالی؟
حدود سال ۸۵. مثلاً یک کمیته نانو در آن مرکز فناوریهای پیشرفته دانشگاه آزاد بود - بهصورت مخفف انگلیسیاش «کَست» به آن میگفتند- من در آن کَست هم در کمیته نانو بودم. بعداً ریاست آن کمیته را بر عهده گرفتم، بعد معاون کَست شدیم. بعد در پژوهشگاه دانشگاه آزاد، با دکتر صباغزاده در شکلگیری پژوهشگاه همکاری داشتیم و در یک دورهای معاون دکتر صباغزاده در پژوهشگاه بودیم. در زمان دکتر رهبر که ساختار به این صورت بود که معاون پژوهشی دکتر رنجبر بودند. در آن برهه، کَست هم از زمان آقای میرزاده خیلی به آن پرداخته نشد و تقریباً اگر شما نگاه کنید، اصلاً اسمی از آن نیست؛ همان زمان آقای میرزاده، تقریباً به نوعی کَست از بین رفت. بعد که رؤسای دیگر آمدند تا زمان آقای رهبر، محور حوزه پژوهش بود و فناوری در دانشگاه آزاد یک ساختار منسجم نداشت. زمان آقای دکتر رهبر و دکتر رنجبر، یک اداره کل را ایجاد کردند که بهصورت متمرکز در بحث فناوری و نوآوری نقشآفرینی کند. اداره کل کارآفرینی که آن زمان دکتر رنجبر عنایت داشتند و ما را مسئول ایجاد آن اداره کل کردند و در معیت ایشان بحثهای فناوری و نوآوری را پیگیری کردیم. دانشمند فرزانه، شهید دکتر طهرانچی که ریاست دانشگاه را بر عهده گرفتند، تغییر ساختارشان این بود که این حوزه، با توجه به اهمیتش، به حالت معاونت ایجاد بشود. دیگر در آن برهه، بالاخره با تغییراتی که اتفاق افتاد دیگر وارد حوزههای ریاست واحدهای دانشگاهی شدیم و وارد کار صف شدیم.
و البته معاون فناوری استان تهران که برههای مسئولیت آن را برعهده داشتید.
زمانی که وارد کار صف شدیم هم معاونت فناوری استان تهران را برعهده داشتیم و هم اینکه دکتر طهرانچی نظرشان این بود یکواحدی داشته باشیم که واحد فناوری باشد.
واحد پردیس.
بله، ریاست واحد پردیس را برعهده گرفتیم که با توجه به اینکه هم از لحاظ جغرافیایی در فضایی بود که نزدیک پارک علموفناوری بود. ما اسم واحد را گذاشتیم واحد علوم و فناوری پردیس. کاری که کردیم، همان اول که وارد شدیم دیوار بین دانشگاه و پارک را، با اجازه دکتر طهرانچی، برداشتیم که این اکوسیستم بتواند شکل بگیرد. یکی از مباحثی که ما آنجا داشتیم این بود که شرکتهای فناورانه و دانشبنیان در پارک بودند و بالاخره شرکتها هم با مشکلات نیروی انسانی مواجه بودند. یکی از مأموریتهایی که واحد علوم و فناوری پردیس داشت و بر عهده گرفت، این بود که نیروهای موردنیاز اکوسیستم فناوری پارک پردیس را آموزش دهد و توانمند کند. علاوهبرآن آنجا در حوزه R&D، دانشجویان دکتری میتوانستند رساله دکتریشان را بر اساس نیاز آن اکوسیستم تعریف کنند و هم بهمرورزمان وارد R&D و جذب همان شرکتها بشوند. بچههای فوقلیسانس هم همینطور بودند. در زمان لیسانس هم دانشجویان میتوانستند کارآموزیهایشان را در ارتباط با آن اکوسیستم داشته باشند. بالاخره آدم، وقتی در اکوسیستمی تنفس میکند، آرامآرام- همیشه میگویند از لحاظ ذهنی و دیدگاهی اطرافیان و بهویژه پنج نفر از دوستان نزدیک، میتوانند تأثیرگذارترین آدمها در ذهن فرد باشند- وقتی مثلاً دانشجوی ما بیاید در اکوسیستم قرار بگیرد و دوستانش مدیرعامل یا اعضای یک شرکت باشند و مراوده بیشتری پیدا کند باعث خواهد شد که ذهنش درگیر باشد که من چه جوری میتوانم به این سمت بیایم و چگونه میتوانم شبیه اینها بشوم. دنبال این بودیم که این نگرشها، برای دانشجوهایمان و برای استادانمان ایجاد شود و آنها هم به این سمت بروند. انشاءالله در فصل جدیدی که داریم، دانشجوها و استادانمان را به این سمت ببریم. در اکوسیستم فناوری و نوآوری واژهای داریم تحت عنوان «مرکز رشد». مرکز رشد یعنی چه؟ واژهاش از انکوباتور آمده؛ انکوباتور دستگاهی است که شرایط دمایی، رطوبتی و نور را فراهم میکند که یک تخممرغ که نطفه دارد، در داخل این محیط بتواند به جوجه تبدیل شود. اصلاً از همین انکوباتور گرفته شده؛ Incubation Center of technology، انکوباتورهای فناورانه یا مراکز رشد یعنی فضاهایی که در آن شرایط فراهم باشد و کسانی که بالقوه استعداد دارند به سمت فناوری و نوآوری بیایند و بتوانند در آنجا رشد و توسعه پیدا کنند با شرایطی که فراهم میشود. همه دانشگاه بایستی مرکز رشد باشند؛ یعنی ما علاوه بر اینکه در حوزه آموزش داریم دانشجوهایمان را توانمند میکنیم، بایستی کل دانشگاه حالت انکوباتوری و مرکز رشدی داشته باشد که هر استعدادی در هر حوزهای- مثلاً اگر استعدادی در حوزه فرهنگ و رسانه هست یا استعدادی در حوزه فناوری مثل بیوتکنولوژی یا یک استعدادی که در حوزه ورزش هست- استعدادهایشان بالفعل شوند؛ یعنی دانشگاه باید این بستر را فراهم کند که علاوه بر تحصیل در حوزههای آکادمیک، دانشجویان ما و استادانمان بتوانند وارد حوزههایی بشوند که برای جامعه اثربخش باشد. تمام رؤسای دانشگاه آزاد در سنوات گذشته هر کدام در زمان خودشان اثربخشیهای خیلی بزرگی را برای دانشگاه فراهم کردند. انشاءالله در عصری که دکتر رنجبر هستند و با توجه به برنامهها و دیدگاههایی که دارند، دانشجویان و حتی استادانمان را با شرایطی که فراهم میکنیم و با ظرفیتهایی که دارند، به کمک جامعه بیایند و اثربخشی خودشان را برای جامعه داشته باشند.
مرور تاریخی خوبی داشتیم از چند تحول مهم که در حوزه فناوری دانشگاه آزاد رقم خورد. اکوسیستم دانشگاه آزاد، بهعنوان یکی از بزرگترین مجموعههای دانشگاهی که حدود ۴۰ درصد آموزش عالی را بر عهده دارد چه سهمی در حوزه فناوری کشور دارد؟ اگر بخواهید تعریفی بدهید که دانشگاه آزاد در حوزه فناوری کشور چه موقعیتی دارد، به چه نکاتی اشاره میکنید؟
ما بیش از یک میلیون و 300 هزار دانشجو در دانشگاه آزاد داریم و تعداد زیادی از اعضای هیئتعلمی دانشگاهها نیز متعلق به دانشگاه آزاد است. ما در اکوسیستم فناوری و نوآوری، با توجه به تاریخچهای که گفتم، از همان ابتدا دنبال ایجاد فضاهایی بهصورت فیزیکی بودیم برای اینکه این استعدادها را بتوانیم بالفعل کنیم. استعدادهای استادان و دانشجویانمان که در حوزه فناوری هستند. تا امروز حدوداً ۱۷۰ مرکز رشد در داخل دانشگاه و در واحدهای دانشگاهیایجاد شده ولی من نظرم این است که کل دانشگاه مرکز رشد است؛ یعنی هر فضایی در دانشگاه که بتوانیم ظرفیت بالقوه دانشجویی و هیئتعلمیمان را که میگویند من میتوانم یک کاری را انجام بدهم، ما باید شرایط را برایش فراهم بکنیم. یعنی بهجای اینکه بیاییم مثلاً نامگذاری کنیم این فضا، فضای مرکز رشد، نه؛ کل دانشگاه در اصل مرکز رشد است. باید شرایط را فراهم کنیم برای اینکه هر کسی که میگوید میتوانم کاری را برای جامعه انجام بدهم، پذیرایش در دانشگاه باشیم و بتوانیم توانمندش کنیم که آن ظرفیت بالفعل بشود. تاکنون و از حیث فیزیکی ۱۷۰ فضا را بهعنوان مرکز رشد نامگذاری کردهایم. تعدادی شرکت از دل دانشگاه شکل گرفتهاند و داخل این مراکز رشد مستقر شدهاند و تعدادی هم از بیرون دانشگاه آمدهاند و در داخل فضاهایی که ما نامگذاری کردهایم بهعنوان مرکز رشد قرار گرفتهاند.
مجموعاً چه تعداد هستند؟
بیش از دوهزار و خردهای شرکت و هسته و واحد فناور داریم که حدود ۲۰ درصدشان دانشبنیان هستند ولیکن تعدادی از اینها هیچ ارتباطی با خود دانشگاه ندارند؛ یعنی حلقه ارتباطی بین این مجموعهها و دانشگاه فقط حضورشان در آن نقطه فیزیکی است. اینکه ثبت اختراعی داشته باشند که مثلاً دانشگاه در آن نقطه با آنها ارتباطی داشته باشد یا اینکه هیئتعلمی باشد که در آنجا باشد و ازاینقبیل موارد، نبوده و فقط آمدهاند و در این فضا قرار گرفتهاند. ایده، محصول یا شرکتی داشتهاند، فضایی در بیرون نداشتهاند و آمدهاند از فضای ما استفاده کنند. این هم خیلی خوب است ولی ما در فصل جدید به دنبال این هستیم که دانشجویان و استادان خودمان را وارد این عرصه بکنیم. ما به دنبال این هستیم که این دانشجوها و استادان ما و در کل این اکوسیستم، بیشتر برونداد نتایج داخلی باشد.
فناوری حاصل چه چیزی است؟ فناوری حاصل تحقیق است ولیکن یک پایاننامه شاید نتواند مثلاً فناوری ایجاد کند. بحثی در فناوری وجود دارد که ما بعضی فناوریها را میتوانیم بهصورت افقی توسعه بدهیم؛ یعنی سطحی توسعه پیدا میکند. فرض کنید ما یک پایاننامه در موضوعی تعریف میکنیم، یک پایاننامه در موضوعی دیگر و یک پایاننامه در موضوعات سوم و چهارم تعریف میکنیم. شاید برخی استادان ما پایاننامههای مختلف تعریف میکنند در موضوعات مختلف. این میشود افقی کار کردن. حاصل این کارهای افقی نمیتواند فناوری بشود ولی اگر فرض کنید که یک هیئتعلمی ما بر موضوعی بر اساس چالشی یا نیازی که در جامعه بوده، تمرکز میکند و مثلاً برای 10 دانشجوی کارشناسیارشد در جوانب آن، موضوع تعریف میکند و رسالههای دکتری سه، چهار دانشجو را در مورد این موضوع تعریف میکند و همه اینها بهصورت تیمی با هم کار میکنند، آن موقع حاصل این کار جمعی در آن موضوع میتواند فناوری، محصول یا خدمتی شود که چه اتفاقی بیفتد؟ که بتواند تبدیل بشود به یک فناوری که محصول دارد و برای جامعه - چون بر اساس نیاز هم آمده- میتواند کمکآفرین باشد.
یعنی شما میخواهید حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار دانشجو و حدود ۲۰ هزار عضو هیئتعلمی دانشگاه آزاد را درگیر حوزه فناوری کنید، به شکلی که همان فعالیت علمی و پژوهشی که اتفاق میافتد در راستای نیازهای جامعه قرار بگیرد و خدمات مراکز رشد و حوزه فناوری دانشگاه هم به همین بروندادهای علمی دانشگاه برسد و آن را تقویت کند.
دقیقاً؛ در فناوری دو بحث داریم. فناوریهایی هستند که عرضهمحورند و فناوریهایی هم هستند که تقاضامحورند، یعنی بر اساس تقاضا هستند. آنهایی که عرضهمحور هستند هم خوبند، میآیند در لبههای تکنولوژی؛ ما کارهایی انجام میدهیم که هنوز تقاضایی در آن ایجاد نشده. آنها هم نیاز است و باید انجام بشود ولی یک سری فناوریها توسعه پیدا میکنند بر اساس تقاضای جامعه، تقاضای صنعت و بهطورکلی تقاضایی که وجود دارد. اینها به بازار نزدیکتر هستند. ما روی هر دو مدل کار خواهیم کرد ولیکن فناوریهایی را که تقاضامحور هستند توسعه خواهیم داد تا ورودمان به بازار نزدیکتر باشد و بتوانیم اثرات اجتماعی و اقتصادی خوبی را برای جامعه فراهم کنیم. محصولاتی را در داخل دانشگاه توسعه بدهیم که اثرات اجتماعی داشته باشند، اثرات اقتصادی داشته باشند و بتوانند ثروتآفرینی را برای جامعه فراهم کنند و کیفیت زندگی مردم را توسعه دهند و اشتغالآفرینی خوبی را ایجاد کنند. اساس آن هم این است که یک سری از استادان و هیئتعلمیهای ما بیایند و روی فناوری موضوع داشته باشند، نیاز را شناخته باشند، جوانبش را دیده باشند، دانشجوهایشان را در حولوحوش آن موضوع شکل بدهند و حاصل آن کارهای تحقیقاتیشان فناوریهایی بشود که انشاءالله در جامعه مورداستفاده قرار میگیرد.
یکی از ساختارهایی که در سالهای اخیر در فضای دانشگاه آزاد شکل گرفت و در قانون جهش دانشبنیان هم به آن تصریح شده، سراهای نوآوری است. اگر اشتباه نکنم حدود ۷۰ سرا در دانشگاه آزاد مجوز گرفتهاند و مشغول فعالیتند. سراها چگونه دنبال خواهند شد؟
سراها هم پرقدرتتر انشاءالله جلو خواهد رفت. ساختارهایی که میتوانند بهصورت حقوقی یا حقیقی در کنار هم مثل حالت خوشه در رشد آن موضوع و محور تأثیرگذار باشند، بیایند در سرا قرار بگیرند. ما حدود 74 سرا داریم ولیکن 6 - 5 مورد هستند که بهصورت دائمی مجوز را از معاونت گرفتهاند. ما به دنبال این هستیم که هم به لحاظ کیفی، هم کمّی، ولی موضوعمحور این سراها را تقویت کنیم. بحث فقط تولید ساختار و تولید چیز نیست؛ واقعاً باید اینها کیفی هم بشوند. ارتباطشان با جامعه، با دولت، با صنعت، توسعه پیدا بکند. بحث ما در دانشگاه باید به سمتی برود که منافع هیئتعلمیهایمان، منافع دانشجویانمان داخل سراها به منافع دانشگاه گره بخورد؛ منافع جامعه و صنعت با منافع این ساختارهایی که ایجاد کردیم و منافع اینها همه به هم گرهخورده باشد. گرهزدن اینها با یک سری مدلها ممکن میشود که این مدلها را توسعه خواهیم داد تا همه ذیربطان که در این حوزه فعالیت دارند، شبانهروزی تلاش کنیم به نتایجی که مدنظرمان است برسند و بتوانیم توسعه در آن سرا ایجاد کنیم. توسعه سراها را از لحاظ کمی و کیفی خواهیم داشت، یک مقدار بایستی روی مدلهایی که بتواند ارتباطات را توسعه بدهد کار کنیم که افرادی که در اینها کار میکنند، در این سراها بدانند که این کار، کار خودشان است؛ توسعه این سرا یعنی توسعه فردی خودشان و بتوانیم اینها را با هم یعنی در اصل منافعشان را گره بزنیم که بتوانیم پرقدرتتر نقشآفرینی کنیم.
چون حالا یکی از بهانههای این گفتوگوها اعلام نتایج ارزیابی بوده که از مراکز رشد انجام شده است، این ارزیابی اخیر چه تأثیری دارد و چطور در برنامهریزی شما خودش را نشان میدهد؟
در چند سال گذشته ارزیابیها خیلی خوب اتفاق افتاده و یک نظام در ارزیابیها بوده. ما شاید فقط یکسری تغییراتی در ارزیابیهایمان بهصورت شکلی انجام بدهیم. اولاً از حالت فیزیکی، بهصورت سامانهای خواهد شد، باتوجهبه اینکه یکسری سامانهها مثل حسابیار یا سامانههایی داریم که قراردادها در آن شکل و قرار میگیرند، نظام ارزیابیمان را تمرکز خواهیم داد بر اساس سامانهها؛ یعنی بایستی بتوانیم تمامی سراها و مراکز رشد را بر اساس بروندادی که در داخل این سامانهها میگیریم، بهصورت آنلاین و برخط، بتوانیم بررسی کنیم. باتوجهبه ورودی که در داخل سامانه اتفاق میافتد، بهصورت برخط میتوانیم ببینیم که در هر لحظه چه کسی در چه جایگاهی قرار گرفته؛ بنابراین روند ارزیابی بیشتر سامانهای خواهد شد.
باتوجهبه اینکه ما سال مالیمان از ابتدای شهریور تا انتهای مرداد هر سال است - تا الان بررسیها از فروردین تا انتهای اسفند بوده در مراکز رشد و سرا - ما این را هم منطبق بر سال مالی خواهیم کرد انشاءالله. من به دنبال این هستم که دیگر خود «فرهیختگان» و خبرگزاریهای دیگر این امکان را داشته باشند که بدانند کدام مرکز رشد، کدام سرا، بر اساس شاخصهایی که تعریف کردیم، امروز در چه جایگاهی است و دیگر اینطوری نباشد که بگوییم فلان تاریخ ما میآییم و اعلام میکنیم. یعنی خروجی هر ساختاری در همان لحظه دیده شود.
ممکن است مجوز سرایی در روند ارزیابیهای شما لغو شود؟
وقتی هویتی به یک شخصیت حقوقی داده میشود اگر نتواند کار خودش را جلو ببرد، مطمئناً یکسری عواقب برایش خواهد بود. یعنی احتمال دارد که یکسری ساختارها تنبیه بشوند. حالت تنبیهی هم باید وجود داشته باشد. عین شرایطی که مثلاً در یک ساختار، یک تعداد نیروی انسانی کنار هم کار میکنند. یک نفر که کار خودش را خوب انجام نمیدهد، باعث دلسردی سایرین شده و باعث میشود روحیه بقیه را هم پایین بیاورد. چنین فردی بایستی بپیوندد به آن جریان یا اینکه از گردونه فعالیت و نیروها کنار گذاشته شود تا یک فرد تازهنفسی بیاید و بتواند کار را بهتر جلو ببرد. در بحث ساختارهای حقوقی هم همین است، چون معمولاً ما سراها را بهگونهای ایجاد کردیم که بعضیها بر اساس یک موضوع محوریت پیدا کردند و شاید به تعداد معدودی در آن موضوع فعالیت میکنند و در کشور هم کسی که میخواهد در جایی کار کند با محوریت آن سرا میآید فعالیت خودش را جلو میبرد. حالا اگر فرض کنیم آن سرا کار خودش را خوب انجام نمیدهد، افراد خیلی زیادی کارشان معطل میشود. متعاقباً اگر یک شخصیت حقوقی در یک دانشگاهی نتواند آن سرا را بهخوبی هدایت کند، شاید این سرا بهجای دیگری که بتواند بهتر آن را مدیریت کند واگذار بشود.
بحث این است که مطمئناً دوستان ما در دانشگاه آزاد در واحدهای دانشگاهی همه توانمند و باانگیزه هستند، همه دنبال این هستند که کارها روان و چابک جلو برود. ما یکی از کارهایی که در معاونت فناوری خواهیم کرد این است. من گفتم کارتابلهای هر جایی که مدیریت کردم در همان روز پاسخ داده خواهد شد؛ یعنی نامهای معطل نخواهد ماند. بحث دیگر این است که تصمیمگیریهایمان بر اساس نظام مشورتی و بر اساس کمیتههای تخصصی و فنی خواهد بود که در دل معاونت شکل خواهد گرفت. لذا ما به دنبال این هستیم با جواب درست - در حدی که تفکرمان جا میدهد و کمیتههایمان کمک میکنند- با تصمیمگیریهای درست و بهموقع و چابک، انگیزههای افرادی که در صف قرار میگیرند را دوچندان کنیم که این انگیزهها خودش باعث میشود همین ساختارهایی که ایجاد کردیم بتوانند خیلی قویتر از قبل جلو بروند.
صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه در سالهای اخیر حجم فعالیتش گسترده شده و توانسته از برخی از طرحهای دانشگاه حمایت کند. تعامل صندوق چه شکلی برقرار میشود و برنامه خاصی برای استفاده از این توان در فعالیتهای حوزه فناوری و نوآوری دارید؟
صندوق یکی از بازوهای معاونت است. پارک علموفناوری دانشگاه هم یکی دیگر از بازوهای معاونت است. صندوق دستاوردهای خوبی تا حالا داشته و سرمایهگذاریهای خوبی را در پروژههای معظم انجام داده است. بهعنوانمثال یکسری از مخازن کامپوزیتی در تبریز جزء سرمایهگذاریهای صندوق بوده و به نتیجه رسیده و انشاءالله تولیدش بتواند وارد بازار بشود و برای توسعه بازارش هم صندوق بایستی ورود داشته باشد. صندوق همانطور که گفتم ارتباط تنگاتنگی با معاونت خواهد داشت. برنامهای هم با صندوق داشته باشید، بد نیست. صندوق بازوی معاونت است. درباره صندوق دو بحث وجود دارد: یکی توسعه ابزار مالی است برای اکوسیستم فناوری و نوآوری و اینکه ابزارهای مالی را بتواند توسعه دهد؛ ابزارهای مالی موردنیازهای این اکوسیستم. دومین بحثش سرمایهگذاریهای خطرپذیر است و اینکه بتواند کمک کند به تیمهای حقوقی که نیازمند سرمایهگذاری هستند.
مطمئناً محدودیتهایی در هر ساختاری از لحاظ مالی وجود دارد و صندوق در بهترین شرکتها ورود خواهد داشت ولی بهطورکلی صندوق بهصورت تخصصی هم در ابزارهای مالی ورود خواهد کرد و هم در سرمایهگذاری و سرمایهگذاریاش را هم توسعه خواهد داد انشاءالله.
حوزه آزمایشگاهها هم یکی از زیرمجموعههای شما در فضای معاونت تحقیقات و فناوری است. برای حوزه آزمایشگاه برنامه و ایده خاصی دارید؟
اولاً بر اساس برنامههای ریاست عالی دانشگاه آقای دکتر رنجبر، توسعه آزمایشگاههای پیشرو که بتوانند در توسعه تحقیقات و فناوری در کشور نقشآفرین باشند، یکی از برنامههایی است که در محور کار قرار دارد و اینکه ما بتوانیم از تمام ظرفیتهایی که داریم استفاده کنیم. ما آزمایشگاههای خیلی خوبی در دانشگاه آزاد داریم که حتی در کل کشور، برخی از تجهیزات آن اصلاً وجود ندارد. ما از این ظرفیتها بهصورت پرتوان استفاده خواهیم کرد. توسعه آزمایشگاههای مرجع برای سازمانهایی مثل استاندارد، گمرک و سازمان غذا و دارو و جاهای مختلف را توسعه خواهیم داد و تعداد آزمایشگاههای همکار و مرجع را افزایش خواهیم داد و کمک خواهیم کرد که ارتباطات بین آزمایشگاههایمان هم توسعه پیدا بکند و مدلهای همکاری را هم توسعه خواهیم داد. همانطور که در بحث صندوق گفتم ابزارهای مالی را توسعه خواهیم داد، در بحث آزمایشگاهها برنامههایی داریم که ابزارهای همکاری بین آزمایشگاهها را توسعه بدهیم. فرض کنید در جایی تجهیزی وجود دارد. در یک استانی که شاید کاربرد خیلی خوبی داشته باشد. مدل همکاری تعریف شده داریم؛ مثل طرح تعاون اما مشکل اینجاست که ما در این طرح فقط جابهجایی را دیدیم. ما در وزارت بهداشت یک بحث داریم تحت عنوان «ضریب کا». در آن ضریب کا میگوید اگر این دستگاه میآید اینجا قرار میگیرد، کسی که صاحب دستگاه یا سرمایهگذار دستگاه است، یک منفعتی میبرد، بیمارستان منفعتی میبرد، پزشک منفعتی میبرد؛ یعنی همه ذینفعان از این فعالیتی که دارد اتفاق میافتد نفعی میبرند. ما در شبکه آزمایشگاهی دانشگاه مدلهای اینطوری را توسعه خواهیم داد.
در دانشگاه آزاد «ساها» وجود دارد اما به نظر میرسد شبکهای که مدنظر شماست هنوز شکل نگرفته است.
در هر برههای یکسری فعالیتها اتفاق افتاده است. ما امید داریم که انشاءالله در زمانی که ما راهبری آن را بر عهده داریم، این تعاملات را بتوانیم به حالت شبکهای توسعهاش را بیشتر کنیم و مدلهای همکاری را رونق بدهیم. یعنی هر کسی حتی خود تکنسینی که در آزمایشگاه قرار میگیرد - آنجا که من میگویم باید منافع افراد با منافع دانشگاه گره بخورد - حتی فردی که در آزمایشگاه بهعنوان تکنسین قرار میگیرد بداند که اگر خوب کار میکند، زیاد کار میکند، بهموقع کار میکند، پاسخ به موقعی را ارائه میدهد، منفعت خواهد برد. این مدلها را ما در شبکه توسعه خواهیم داد برای اینکه بتوانیم شبکه پویایی داشته باشیم.
حوزه ارتباط با صنعت هم یکی دیگر از مجموعههایی است که زیر نظر شما فعالیت میکند و در این سالها بهطورکلی رشد خوبی هم داشته است. در دوره جدید قرار است چه اتفاقی در این حوزه رقم بخورد؟
حوزه ارتباط با صنعت باتوجهبه برنامههایی که حتی ما در بحثهای پایاننامهها داشتیم - که پایاننامههای دانشجو بر اساس نیاز، موضوعمحور و بر اساس نیازهای صنعت باشند - خودبهخود یکسری ارتباطاتی بین دانشگاه و صنایع را رقم زده است. تاکنون دفتر ارتباط با صنعت هم کارهای خیلی خوبی را انجام داده ولی در این اداره کل ادارهای را تحت عنوان پروژههای خاص و پروژههای معظم تعریف خواهیم کرد که بتوانیم بهصورت متمرکز روی پروژههای بزرگ که میتوانیم از صنعت بگیریم و کل دانشگاه را درگیر کنیم، کار شود.
در سال اخیر هم نمونهای از این مدل اتفاق افتاد.
بله و یکی از اهداف جدی ماست که آن را توسعه بدهیم و اینکه بتوانیم دانشگاه را یکپارچه ببینیم؛ یعنی اگر هر واحدی بتواند بهصورت محلی، منطقهای یا کشوری پروژهای بگیرد، از کل منابع دانشگاه پشت آن پروژه قرار بگیریم تا بتوانیم به بهترین وجه آن را جلو ببریم. بنابراین اینجا هم نیازمند تعریف مدلهایی هستیم که در هفتههای گذشته درباره این مدلها خیلی بحث و گفتوگو کردهایم که بتوانیم در بحث ارتباط با صنعت هم پرتوان جلو برویم. باتوجهبه اینکه آقای دکتر رنجبر تعاملات خیلی خوبی دارند و فردی هستند که هم نامدارند و هم تعاملات خوبی با دولت و صنایع دارند، به دنبال این هستیم که تعاملاتمان را با دولت و صنعت توسعه بدهیم. گرفتن هر پروژهای بر اساس یک حالت اولیه تعامل و ارتباط است و این توسعه ارتباطات باعث میشود بتوانیم پروژههای بزرگتری هم بگیریم و حتی از لحاظ قانونی بتوانیم یکسری ساختارهایی که قبلاً دانشگاه آزاد را محدود میکرد در گرفتن یکسری پژوهشها و پروژههای بزرگ، بر اساس آن ارتباطات، آن محدودیتها را کنار بزنیم تا بتوانیم بحث ارتباط با صنعت را رونق دهیم. بحث ارتباط با صنعت گره میخورد به اینکه ما بتوانیم شرکتهای دانشبنیان خیلی خوبی را در دانشگاه توسعه دهیم و این شرکتهای دانشبنیان باشند که بتوانند پروژههای معظمی را از صنعت بگیرند. یعنی اینکه ما شرکتها را رودرروی گرفتن پروژهها بکنیم، بهجای اینکه خود دانشگاه این کار را انجام بدهد. این مورد در حالت میانمدت و بلندمدتتر دنبال میشود که ما شرکتهای دانشبنیان خوبی را در دانشگاه توسعه دادهایم که اکثریت سهمشان برای دانشگاه است و اینها هستند که میشود گفت ارتباط مستقیم با صنایع و با جامعه دارند برای گرفتن پروژهها.
برای هفته پژوهش هم تدارک خوبی دیده شده و فکر میکنم که با حدود ۱۰۰ شرکت در نمایشگاه پژوهش امسال حضور دارید. در خصوص برنامهریزیهای مربوط به این هفته هم توضیح دهید.
برنامههای هفته پژوهش به این صورت دنبال میشود که هم قدردان افرادی باشیم که در این حوزه در سالی که گذشت، تأثیرگذار بودهاند و هم اینکه تجدید قوایی بکنیم و برنامهریزی کنیم برای پژوهش در سال آینده، سالی که پیشِ رو داریم. خوشبختانه از سال مالی دانشگاه هم چندماهی بیشتر نگذشته است. در هفته پژوهش یکسری برنامهها در واحدها، بخشی برنامههای استانی و یکسری از برنامهها در کل دانشگاه تعریف شدهاند. من در همینجا از تمامی واحدهای دانشگاهیمان میخواهم که واقعاً با نگاه خاص، بحث هفته پژوهش را دنبال کنند. اولاً که از پژوهشگران برتر با حداکثر توان حمایت و قدردانی کنند. نمایشگاهی در اشل دانشگاهی خودشان داشته باشند. دانشجویان و اساتید با فعالیتهای پژوهشی که در داخل واحدشان اتفاق میافتد آشنا شوند. ارتباطات با صنایع را در این هفته پژوهش برقرار کنند، صنعتگران مهم منطقه خودشان را بیاورند، برای دانشجویانشان و برای اساتیدشان صحبت کنند و تعاملات دوجانبه برقرار کنند. بعضی وقتها صنعت حس میکند ما خیلی با او ارتباط نداریم. همین حضور در دانشگاه و اینکه بتوانیم تعامل برقرار کنیم، برایشان سخنرانی بگذاریم، دانشجوی ما ببیند صنعتگر از جنس خودش بوده و اینطوری نبوده که سرمایه کلان داشته؛ او هم دانشجوی ما بوده، ولی بر اساس یک برنامهریزی، بر اساس اینکه یک نیاز را بهموقع شناسایی کرده است، موفق شده است. تقاضایم این است که خیلی جدی به این هفته بپردازند تا شور و نشاط در داخل واحدها ایجاد شود. در داخل استانها هم بتوانیم در هفته پژوهش باز هم یک مراسم خاص داشته باشیم. بین واحدهای دانشگاهی بتوانیم در آن هفته ارتباطاتی را برقرار کنیم. باز هم صنایعی که در داخل استان بنام هستند را تکریم کنیم و ارتباط خودمان را با آن صنایع پررنگتر کنیم. پژوهشگران خود استان را هم در نظر بگیریم که کدام پژوهشگر برتری است. نمایشگاه حتی بهصورت استانی برقرار کنیم.
ما هم بهصورت کشوری و ملی برای هفته پژوهش، از بیستودوم یک نمایشگاه - چون هر ساله نمایشگاه بینالمللی هفته پژوهش برگزار میشود - یک سالن و یک قسمت، یعنی یک پاویون خیلی بزرگی را برای دانشگاه آزاد در نظر گرفتیم. ۱۰۶ شرکت حضور دارند. چندین ساختار دانشگاه مثل صندوق و حوزه مجلات حاضر هستند و برترینها از واحدهای دانشگاهیمان انتخاب شدهاند و در این نمایشگاه حضور دارند. خب این بستری است برای اینکه ما بتوانیم با دانشگاههای دیگر هم ارتباط برقرار کنیم. یعنی همانطور که من تقاضایم این است که در استان برنامه داشته باشیم، واحدها با هم ارتباط داشته باشند و شبکهای از پژوهشگرانمان ایجاد کنیم، پژوهشگران بتوانند با هم کاری را برای سال بعد تعریف کنند؛ در اینجا هم بستری است برای اینکه ما هم با دانشگاههای دیگر ارتباط برقرار کنیم.
در نمایشگاه هفته پژوهش بستر ارائه تقاضاهای فناورانهای وجود دارد. سامانهای هم خود وزارت علوم دارد آنجا برقرار میکند. ما در آنجا هم ورود خواهیم داشت، برای اینکه آن ۱۰۶ شرکتی که حضور دارند با یکسری متقاضیان فناوری ارتباطشان را برقرار کنیم. در ادامه برنامه نمایشگاه در هفته دوم دی، نشست معاونان پژوهشی را داریم برای برنامهریزی در سالی که پیشِ رو داریم تا بهصورت پرتوان برای مدت باقیمانده سال جاری - که شاید حدود دوسوم از آن باقی مانده باشد- با هم و با همفکری بچینیم و تعاملاتی با هم داشته باشیم. در بهمنماه هم نشست رؤسای سراهای نوآوری و مراکز رشد را خواهیم داشت. امید این را دارم که این هفته پژوهش، هفتهای باشد که علاوه بر اینکه ما هم به گذشته نگاه میکنیم و نقاط ضعفمان را شناسایی میکنیم، شروعی باشد برای اینکه با امید به آینده بتوانیم فعالیتهای خوبی را تعریف کنیم و پژوهشها و تحقیقات و درنتیجه فناوریهای خوبی را در آینده حاصل کنیم که از همین هفته رقم بخورد.
اگر بهصورت مشخص بخواهید قولی بدهید و هدفگذاری اعلام کنید که شما تلاش دارید چه سهمی برای شرکت دانشبنیان، برای هسته فناور و اقتصادی که حول محور شکل میگیرد، در اقتصاد دانشگاه آزاد فراهم کنید و در واقع بخشی از اقتصاد دانشگاه آزاد را کاملاً به شکل دانشبنیان هدایت کنید، فکر میکنید که تا چه عددی میشود این را قرار گذاشت و برای آن تلاش کرد؟
ببینید، ما ۴۰ درصد آموزش عالی متعلق به دانشگاه آزاد است. من نظرم این است که ما همانطور که ۴۰ درصد آموزش عالی را دانشگاه آزاد بر عهده گرفته و نقش دارد، به همین اندازه هم باید در فناوری و حتی بیشتر نقشآفرینی کند. چرا میگویم بیشتر؟ من میگویم که ببینید، در درازمدت ما باید، من بهجای ۴۰ درصد میگویم حتی ۶۰ تا ۷۰ درصد، باید نقش فناوری را دانشگاه آزاد در کشور بر عهده بگیرد. چرا؟ علت دارد. چون ما افرادی که در دانشگاه تحصیل میکنند، بهعنوان دانشجویانمان، افرادی هستند که نگاههای نوآورانه و فناورانه دارند و افراد آچاربهدست در بین دانشجویانمان خیلی بیشتر از افرادی است که در دانشگاههای دولتی هست. اگر این دانشجویان خودمان را بتوانیم بهخوبی استعدادهایشان شناسایی کنیم، آموزش بدهیم و توانمند کنیم، مطمئناً با توجه به ظرفیتها و استعدادهایی که دارند میتوانند در فناوری و نوآوری کشور بهصورت جهشی نقشآفرینی کنند. اینکه من میگویم بیش از حتی ۵۰ درصد میتوانیم نقشآفرینی کنیم، باید برنامهریزی اتفاق بیفتد. ما الان شاید ۱۰ درصد در حوزه فناوری و نوآوری، شاید هم کمتردر اکوسیستم فناوری کشور نقشآفرینی کردیم. ما این موضوع را در برنامههای میانمدت و درازمدت دنبال خواهیم کرد. در درازمدت، بحث من این است که دانشگاه آزاد میتواند بالای این ظرفیت ۴۰ درصدی که الان ما از آموزش عالی داریم، بالاتر از این عدد در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور نقشآفرینی کند.
اگر نکتهای هست که در سوالات من به آن اشاره نشد و مایل هستید با مخاطبین ما در میان بگذارید، پذیرای نکات پایانی شما هستم.
در پایان بحث من این است که واقعاً همهچیز با امید جلو میرود. کارآفرینی چیزی جز امید نیست، چون حالا بحث کارآفرینی که میگویم، به این علت است که هرکه در تحقیقات، پژوهش و فناوری فعالیت میکند، آخر سرش باید منجر به کار شود، یعنی باید منجر به بحثهای تجاریسازی و ورود به بازارهای مختلف شود. همه اینها با امید است که میتواند جهش پیدا کند و بهخوبی برای کشور و برای عرصه بینالملل رقم بخورد. اولاً ما دستهیاریمان را به سمت همگی، اعضای هیئت علمی و دانشجویانمان و افراد تأثیرگذار، دراز میکنیم و این قول را هم میدهیم که در کنار همه قرار بگیریم؛ بهصورت روان و بهصورت چابک. و این بحثی که من خدمتتان گفتم که ما میتوانیم بالای ۵۰ درصد این اکوسیستم باشیم تأثیرگذاری در فناوری و نوآوری داشته باشیم، به این باور را دارم. و این هم با امید زنده محقق می شود. من خواهشم این است که دوستان ما در دانشگاه آزاد با امید و با توان خیلی بالا ـ نه توان عادی، بلکه توان واقعی چند برابر ـ در کنار همدیگر تلاش کنیم تا بتوانیم به آن اهدافی که مدنظر است برسیم؛ اهدافی که در سند تحول و تعالی دانشگاه آمده و متصور شده است. سال بعد این سند پنجساله پایان مییابد. من امیدوارم که در کنار همدیگر، با اساتید و هیئت علمی، علاوه بر آن که به آن KPIها و شاخصهایی که در سند تحول تعالی آمده است برسیم، حتی فراتر از آن حرکت کنیم. واقعاً بر این باورم که میتوانیم با اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد به این اهداف عالی دست یابیم و دست یاری و سوی همه آنها دراز میکنیم.
مطالب پیشنهادی
.gif?v=0)
