این زن حرف نمی‌زند

رای تاریخ‌مند کردن حضور زنان متوسط در سینمای پس از انقلاب باید باز به دوران پهلوی دوم مراجعه کنیم. آثاری نظیر «گزارش»، «در امتداد شب»، «فریاد زیر آب» و... با وجود تفاوت نگاه سازندگان آن‌ها به مقوله درام و در ابعادی گسترده‌تر، «سینما» چراغ راه فیلمسازان پساانقلابی در آثارشان برای ایفای نقش به زنان شدند. نوع نگاه عباس کیارستمی در درام مدرنیستی گزارش، دستاویز فیلمسازانی نظیر «مانی حقیقی»، «اصغر فرهادی»، «بهروز افخمی»، «حمید نعمت‌الله» و... قرار گرفت و زاویه دید «سیروس الوند» و «علیرضا داوودنژاد» در نگاه کارگردانانی چون «فریدون جیرانی»، «محمدحسین لطیفی»، «کاظم راست‌گفتار» و... بازتاب یافت. 

اکنون که ۴۷ سال از برپایی نظام اسلامی در کشور ما می‌گذرد تعداد فیلمسازان زن روز‌به‌روز در حال افزایش است و برخلاف رژیم پهلوی استمرار دارد؛ اما با همه این تفاصیل، در بعد محتوایی و تماتیک سینمای پساانقلابی ایران در سال‌های اخیر کمتر شباهتی به دو دهه ابتدایی و حتی فاصله دهه ۸۰ تا نیمه اول دهه ۹۰ دارد. زن در فیلم‌های این دوران اگرچه در پوسته ظاهری‌اش کالایی و ابژه میل نیست، ولی در تنوع نقش‌ها نیز نمی‌تواند آنچه را که در جامعه ایران حضور دارد نمایندگی کند. 

در واقع می‌توان این‌طور بیان کرد اگر می‌خواهیم مادر یا زن ایرانی این دوران را در فیلم‌ها به نظاره بنشینیم باید نگاه خود را از سینمای روایی، بدنه و تجاری موجود بدزدیم و به فیلم‌های کوتاه و مستند زمانه‌مان ارجاع دهیم. در این آثار است که می‌توان تفاوت را به عینه مشاهده کرد. از دهه ۹۰ تاکنون چه فیلمی و چه کاراکتر زنی را می‌توان در نظر گرفت که در عین دفاع از کیان خانواده کنشگر نیز باشد و روی این مواضع به‌صورت توأمان تأکید کند؟ حضور کم‌رونق زنان در جشنواره‌های فجر چندسال اخیر خود مبین همین وضعیت است.

متن کامل گزارش ایمان عظیمی، خبرنگار گروه فرهنگ را در روزنامه فرهیختگان بخوانید