زنان سرمایۀ تمدنی سازمان هستند

فرهیختگان: دکتر بیژن رنجبر، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در مراسم ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) و گرامیداشت روز زن در دانشگاه آزاد اسلامی به ارائه مباحثی در خصوص «زن، ستون پنهان حکمرانی و معمار سکینه در جهان پر آشوب» پرداخت. 
رئیس دانشگاه آزاد به تبیین مفهوم «کوثر» و فلسفه خلقت زن پرداخت و گفت: «خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «إِنَّا أعْطَینَاکَ الْکَوْثَرَ». کوثر به معنای «خیر فراوان» است، اما حقیقت آن وجود حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهاست؛ نقطه‌ای که جهان از آن فیض می‌گیرد.» دکتر رنجبر با اشاره به دیدگاه مفسران بزرگ از ابن عباس تا علامه طباطبایی اظهار داشت: «کوثر، فاطمه است، یعنی ثروت وجودی پیامبر، معنای استمرار رسالت و تجسم رحمت خداوند برای انسان. هرچه خیر است از چشمه کوثر جاری می‌شود. فاطمه، چشمه جاری نیست؛ اقیانوس بی‌نهایت خیر است. وقتی می‌گوییم خیر کثیر، مقصود تولید مداوم معنا و حیات است. در فلسفه وجودی، تنها موجودی که هم‌زمان زنده می‌کند، نظم می‌بخشد و معنا می‌دهد، زن است.»

دکتر رنجبر همچنین به سخن امام خمینی(ره) در مورد جایگاه زن اشاره کرد و گفت: «امام خمینی(ره) می‌فرمایند قرآن انسان‌ساز است و زن نیز انسان‌ساز است. قرآن از بیرون، قالب انسان را می‌سازد؛ اما زن از درون، محتوای انسان را تربیت می‌کند. هر دو مأموریتی یکسان دارند؛ کاهش آشوب عالم و ایجاد نظم الهی.» وی با اشاره به اصل دوم ترمودینامیک در فیزیک افزود: «هر سیستم پایدار حاصل تعادل نیرو‌های مکمل است. اگر یکی از این نیرو‌ها کم‌رنگ شود، تعادل مختل و باعث افزایش آنتروپی یا بی‌نظمی در جهان می‌شود. در جامعه، زن همان نیرویی است که نظم را حفظ و افزایش می‌دهد و بازگرداننده تعادل است.» دکتر رنجبر با یادآوری مفهوم کوثر گفت: «وقتی از کوثر یاد می‌کنیم، منظور این است که خداوند خیر را در وجود زن نهاد تا جریان جهان از او عبور کند؛ مانند چشمه‌ای که به کوه معنا می‌بخشد.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با استناد به آیه شریفه «یا أَیهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ…» تأکید کرد: «این آیه، بنیاد فلسفه تساوی کرامت انسانی را بنا می‌کند.»

وی توضیح داد: «نفس واحده به معنای زن و مرد است که دو ظهور از یک واحد کیهانی و دو تجلی از یک روحند. بنابراین هیچ‌یک از دیگری فرع یا حاشیه نیستند، بلکه هر دو، دو قطب یک مدار - مدار تعادل - هستند.» دکتر رنجبر با اشاره به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی افزود: «ایشان می‌فرمایند انسان نه زن است و نه مرد؛ انسان، انسان است و کرامت از آن به انسان است. زن موضوع رقابت با مرد نیست، بلکه مبدأ تولید معنا در جامعه است. زن در مرکز میدان ثقل قرار دارد؛ مرکز نظم. او سنگین‌ترین جرم عاطفی عالم است که مدار جامعه را پایدار نگه می‌دارد. اگر از مرکزیت ثقل خارج شود، همه چیز بی‌ثبات می‌شود.» دکتر رنجبر درباره نقش اخلاقی زن در جامعه توضیح داد: «در فلسفه اخلاق، این نقش همان چیزی است که به آن حکمرانی نرم می‌گوییم، یعنی اثرگذاری از درون، نه با دستور، بلکه با حضور اخلاقی.»

دکتر رنجبر با اشاره به مفهوم آنتروپی در ترمودینامیک گفت: «آنتروپی گرایش طبیعی به بی‌نظمی است. هر سازمان، هر خانواده و هر ذهن انسانی میل دارد که اگر انرژی سامان‌دهنده‌ای نباشد، فروبپاشد.»  وی ادامه داد: «در همین زمینه، سوره روم، آیه ۲۱ می‌فرماید: «وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیهَا». خداوند سکینه را در وجود زن نهاد تا نیروی بازگرداننده باشد؛ نیرویی که انسان و جامعه را به نقطه نظم و تعادل بازمی‌گرداند.» 

دکتر رنجبر با تأکید بر جایگاه زن در جهان اجتماعی گفت: «زن همان نیروی بازگرداننده است. دانشگاه، خانواده و جامعه همه محیط‌های دارای نوسانند و زن با حضور خود نوسانات روحی را می‌کاهد. رفتار، گفتار و تصمیمات جزئی او آنتروپی سازمانی را کاهش می‌دهد. به تعبیر مدیریتی، زن انرژی سامان‌دهنده است، نه مصرف‌کننده.» وی با اشاره به نمونه تاریخی از منظر دینی افزود: «حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در بحران عاشورا دقیقاً این نقش را ایفا کرد؛ محور ثبات در طوفان بود. او نه فرمانده نظامی بود و نه عنصر سیاسی، اما مرکز ثقل حرکتی شد که امام سجاد علیه‌السلام توانست پس از آن جریان معنوی را احیا کند.» دکتر رنجبر ادامه داد: «زن چه در خانه و چه در دانشگاه حامل سکینه است و این سکینه یعنی توان مدیریت بحران بدون خشونت و هدایت عاطفی در اوج آشوب.»

دکتر رنجبر در ادامه سخنان خود سطح بحث را از فردی به تمدنی ارتقا داد و گفت: «زن ستون پنهان حکمرانی است؛ نه تابع، بلکه منشأ. در زبان فیزیک، زن معماری انرژی آزاد جامعه است؛ در زبان مدیریت، زن نرم‌افزار حکمرانی؛ و در زبان دین، زن منبع کرامت و تصمیم‌سازی است.» وی با تشبیه دانشگاه به یک سیستم پیچیده ادامه داد: «اگر دانشگاه را یک سیستم پیچیده بدانیم، سلسله قوانین، منابع انسانی و بودجه همان سخت‌افزار‌های آن هستند؛ اما آنچه به سیستم روح می‌دهد، اخلاق و حساسیت زنانه است؛ همان نرم‌افزار تمدنی.»

دکتر رنجبر گفت: «اسلام برای این نرم‌افزار پنج‌لایه تعریف کرده است؛ اولین لایه حکمرانی معرفتی است یا همان انتقال ارزش علمی همراه بااخلاق پژوهشی؛ زن به‌عنوان مرکز صداقت علمی عمل می‌کند. دومین لایه حکمرانی عاطفی-اجتماعی است که تنظیم روابط انسانی و ایجاد سرمایه اجتماعی است.» وی ادامه داد: «سومین لایه، حکمرانی تربیتی است که تربیت انسان، نه کالای آموزشی را شامل می‌شود. لایه چهارم حکمرانی فرهنگی است که روایت‌سازی از معنا دارد یعنی زن راوی تمدن است. لایه پنجم، حکمرانی مشارکتی - سازمانی است که حضور واقعی در تصمیم‌گیری‌ها، نه نمایشی را در بر می‌گیرد.» دکتر رنجبر افزود: «تمام مدل‌های پایدار حکمرانی در تاریخ، از بلقیس تا مریم و آسیه، بر همین پنج محور بنا شده‌اند. در مدیریت امروز دانشگاهی، رویکرد ما باید تبدیل زن از نیروی اجرایی به سرمایه تمدنی سازمان باشد، زیرا اوست که فرهنگ نظم و معنا را هم‌زمان تزریق می‌کند.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود به مسئولیت‌های روزمره زنان اشاره کرد و گفت: «می‌دانم بسیاری از شما بعد از ساعت اداری، مأموریت دوم خود را آغاز می‌کنید؛ رسیدگی به خانه، فرزند، همسر و والدین. در علم فیزیک، حفظ تعادل میان نیرو‌های متضاد، دشوارترین نوع پایداری است؛ اما شما این پایداری را هر روز تمرین می‌کنید.» وی با یادآوری فرمایش رسول اکرم(ص) افزود: «پیامبر فرمودند زنی که در خانه به امور خانواده رسیدگی کند، خداوند بر او نظر رحمت کند و هر که خدا بر او نظر رحمت کند، عذاب نخواهد دید.» دکتر رنجبر با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب گفت: «ایشان می‌فرمایند زن مسلمان و ایرانی نه شرقی و منفعل است و نه غربی و ابزاری؛ بلکه زنی است که در متن زندگی، نقش‌آفرین است.» وی افزود: «این جهاد خاموش نیاز به حمایت مدیریتی دارد. سازمان‌ها باید درک کنند که بانوان تنها نیرو‌های کاری نیستند، بلکه تنظیم‌کننده معادلات روانی سیستم‌ هستند. بنابراین هر اقدام حمایتی- از انعطاف در ساعات کاری گرفته تا مهدکودک و ارتقای شغلی- نه هزینه بلکه سرمایه‌گذاری در کاهش آنتروپی سازمانی است.»

دکتر رنجبر تأکید کرد: «دانشگاه اگر خواهان ثبات فرهنگی است، باید مدیریت عاطفی زنان را به رسمیت بشناسد و این یعنی آغاز حکمرانی واقعی زن در نظام دانشگاهی.» دکتر رنجبر با تأکید بر افق تمدنی نقش زن گفت: «دنیا به سمت بحران معنا پیش می‌رود، فناوری رشد کرده؛ اما حکمت عقب‌مانده است. در غرب، زن به نیروی مصرف‌کننده تبدیل شد و در شرق سنتی، زن در حاشیه نگه داشته شد. اما تمدن اسلامی راه سوم را معرفی کرده است: زن کرامت‌مند و مشارکت‌جو.»

وی با استناد به دیدگاه شهید مطهری افزود: «ایشان می‌فرمایند زن و مرد متفاوت‌ هستند؛ اما مکمل یکدیگرند. تفاوت برای تعالی است، نه تبعیض.» دکتر رنجبر ادامه داد: «همچنین تأکید کرده «فاطمه سلام‌الله‌علیها یک زن کامل است؛ چون اندیشه عشق و مسئولیت را با هم جمع کرد. اگر مرد نماد قدرت است، زن نماد معناست و جامعه‌ای که معنا ندارد، دیریازود در آنتروپی اخلاقی فرومی‌رود. در همین چهارچوب، زن دانشگاهی امروز باید از خود سؤال کند: آیا فقط کار می‌کند یا تمدن می‌سازد؟ آیا تنها اجرا می‌کند یا معنا می‌دمد؟ ما وارد دوره‌ای شده‌ایم که زن مؤمن و دانا، ستون پنهان حکمرانی فرهنگی خواهد بود. اوست که جامعه را از کویر بی‌معنایی به سمت تمدن نور می‌برد.»

وی با استناد به قرآن کریم افزود: «خداوند در سوره نحل می‌فرمایند «فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً». زن با ایمان و علم، ماشین سازمان را از حالت مکانیکی به انسانی تبدیل می‌کند؛ او نیروی سکینه در برابر آشوب، نیروی معنا در برابر خستگی و نیروی عشق در برابر سردی منطق است.» دکتر رنجبر تأکید کرد: «بگذارید دانشگاه با محور زنانه خود، در مسیر حیات طیبه گام بردارد.» وی خطاب به بانوان دانشگاه آزاد اسلامی، اظهار کرد: «شما کوثر این نظام آموزشی‌اید. از دل وجود شماست که علم معنا می‌گیرد و مدیریت اخلاق‌مند می‌شود. از خداوند می‌خواهم به حق فاطمه زهرا(س) زندگی‌تان سرشار از نور برکت و آرامش باشد و بدانید در هر بخش از دانشگاه جهادی خاموش در جریان است جهادی که خدا آن را می‌بیند.»

زنان می‌توانند ستون خانواده و جامعه باشند

سودابه سلیمانی، معاون علوم مهندسی و کشاورزی نیز در این مراسم ضمن تبریک ولادت باسعادت حضرت زهرا(س) و روز زن، گفت: «ما انسان‌ها ظرفیت محدودی را داریم. تربیت آینده در دستان ماست. مهم‌ترین وظیفه ما وضعیت فرزندانمان است. جامعه ما را نه با عناوین، سمت‌ها یا جایگاه‌های علمی‌مان، بلکه با فرزندی که تربیت می‌کنیم و به جامعه تحویل می‌دهیم ارزیابی می‌کند؛ اینکه او چه مسیر و چه اثری بر جامعه خواهد داشت.»

وی ادامه داد: «باید از خداوند بخواهیم که ظرفیت ایجاد تعادل در این نقش‌ها را به ما عطا کند، زیرا زنان می‌توانند حتی در شرایط سخت، بسیار قوی ظاهر شوند و ستون خانواده و جامعه باشند.» سلیمانی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر ضرورت رعایت حدود و قوانین هر نقش افزود: «در فعالیت‌های اجرایی باید توجه داشته باشیم که هر نقشی قوانین و اقتضائات خاص خود را دارد. شرایط باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که میان این ابعاد تعادل برقرار گردد، نه اینکه نقش‌ها تغییر ماهیت دهند. این موضوع نکته‌ای بسیار مهم برای همه پدران و مادران است.» گفتنی است در پایان مراسم از جمعی از بانوان نمونه دانشگاه آزاد که در حوزه‌های مختلف عملکرد برجسته‌ای از خود نشان داده بودند، با اهدای لوح تقدیر و هدایا قدردانی به عمل آمد.