نقطه اضطراری، ۱۱ ساختمان ناایمن و ۱.۵ میلیون عابر روزانهساختار معماری بازار تهران شامل راستهها، سراها، تیمچهها، مساجد، مدارس، حمامها و کاروانسراهایی است که هرکدام بخشی از هویت تاریخی شهر را شکل میدهند.
وضعیت قرمز بازار تهران
بازار تهران یکی از کهنترین و مهمترین مجموعههای شهری ایران است که شکلگیری اصلی آن به دوره صفویه بازمیگردد؛ اما در دوران قاجار به اوج رونق و گسترش خود رسید. همزمان با انتخاب تهران بهعنوان پایتخت، بازار نیز به قلب تپنده اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی شهر تبدیل شد. بسیاری از رویدادهای مهم تاریخی، از جنبشهای مردمی گرفته تا تحولات اقتصادی، در همین فضا شکل گرفته یا تحتتأثیر آن بودهاند.
ساختار معماری بازار تهران شامل راستهها، سراها، تیمچهها، مساجد، مدارس، حمامها و کاروانسراهایی است که هرکدام بخشی از هویت تاریخی شهر را شکل میدهند. این مجموعه نهتنها یک مرکز دادوستد، بلکه نمادی از شیوه زندگی، فرهنگ کسبوکار سنتی و روابط اجتماعی ایرانیان در طول قرنها به شمار میرود. به دلیل همین ارزشهای تاریخی، فرهنگی و معماری، عرصه بازار تاریخی تهران در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و مشمول ضوابط حفاظتی میراثفرهنگی است.
حفاظت از بازار تهران تنها یک مسئله عمرانی نیست
این ثبت ملی به معنای آن است که هرگونه دخلوتصرف، مرمت، نوسازی یا تغییر در بافت بازار باید با نظارت و تأیید کارشناسان میراثفرهنگی انجام شود تا اصالت تاریخی آن حفظ شود. میراثفرهنگی بازار تهران تنها در کالبد فیزیکی خلاصه نمیشود، بلکه شیوههای سنتی کسبوکار، نوع تعامل بازاریها، معماری درونگرا، نورگیریهای سنتی، طاقها و چهارسوقها هم بخشی از این میراث ارزشمند محسوب میشوند، به همین جهت حفاظت از بازار تهران تنها یک مسئله عمرانی نیست، بلکه یک وظیفه فرهنگی و هویتی برای نسل امروز به شمار میرود. بااینحال، فرسودگی سازهها، مداخلات غیراصولی، تأسیسات ناایمن و فشار فعالیتهای اقتصادی مدرن، این میراث ارزشمند را با تهدیدهای جدی روبهرو کرده است.
به همین دلیل کارشناسان تأکید دارند ایمنسازی بازار تهران باید هم زمان با حفظ هویت تاریخی آن انجام شود؛ موضوعی که نیازمند برنامهریزی دقیق، بودجه کافی و هماهنگی مستمر میان تمام نهادهای مسئول است. متأسفانه بازار تاریخی تهران با وجود جایگاه مهم اقتصادی و ثبت در فهرست آثار ملی، همچنان از نظر ایمنی در وضعیت نگرانکنندهای قرار دارد.
بازار تهران؛ یکی از پرخطرترین نقاط پایتخت
بر اساس اعلام مسئولان، روزانه حدود 1.5 میلیون نفر در این محدوده تردد میکنند، درحالیکه زیرساختهای فرسوده برق، سیمکشیهای غیراستاندارد، انبارشدن حجم بالای اجناس قابلاشتعال و بافت متراکم بازار، آن را به یکی از پرخطرترین نقاط پایتخت تبدیل کرده است. کارشناسان هشدار دادهاند حتی نقص جزئی در تأسیسات برق میتواند منجر به آتشسوزی گستردهای شود.
بررسیها نشان میدهد در حال حاضر دستکم ۱۱ ساختمان در بازار تهران در وضعیت ناایمن قرار دارند و هر لحظه امکان وقوع حادثه در آنها وجود دارد. با وجود برگزاری جلسات متعدد میان نهادهایی همچون آتشنشانی، شهرداری، میراثفرهنگی و هیئت امنای بازار، روند ایمنسازی با سرعت کافی پیش نرفته و بسیاری از سراها و تیمچهها همچنان شرایط استاندارد ایمنی را ندارند. از سوی دیگر، مسئولان میراثفرهنگی هم با اشاره به حساسیت تاریخی بازار اعلام کردهاند هرگونه اقدام ایمنسازی باید بدون آسیب به هویت معماری و بافت ارزشمند بازار انجام شود.
شناسایی ۱۴ نقطه اضطراری در محدوده بازار
بر همین اساس پس از بررسیهای کارشناسی، ۱۴ نقطه اضطراری در محدوده بازار شناسایی شده که نیاز فوری به مرمتهای سازهای دارند. انجام این اقدامات منوط به تأمین اعتبار است؛ موضوعی که به دلیل محدودیتهای مالی، روند اجرا را با کندی مواجه کرده است. یکی از مهمترین مشکلات بازار تهران، وجود تأسیسات برق فرسوده و الحاقات غیراصولی است که طی دهههای گذشته بدون رعایت استانداردهای فنی ایجاد شدهاند.
این مسئله تقریباً در اغلب راستهها و گذرهای تاریخی دیده میشود و خطر بروز حوادث را افزایش داده است. هرچند در سالهای گذشته اقداماتی از سوی شهرداری و برخی نهادها برای بهبود شرایط انجام شده اما این اقدامات پاسخگوی ابعاد گسترده خطرات موجود نیست.
با وجود همه این مشکلات، نمونههایی از همکاری موفق میان کسبه و دستگاههای اجرایی هم وجود داشته و برخی سراها و تیمچهها با مشارکت بازاریها مرمت و ایمنسازی شدهاند.
اعتبار ۱۳۰ میلیاردی برای فاز اول مرمت اضطراری
مرتضی ادیبزاده، معاون میراثفرهنگی استان تهران هم در گفتوگو با «فرهیختگان» درباره وضعیت بازار تهران گفت: «حدود سهماه پیش بررسی مجددی روی بازار تهران انجام دادیم و تأکید ما بر نقاط آسیبپذیر بوده است.»
وی با بیان اینکه پژوهشگاه میراثفرهنگی هم تحقیقی درباره ایمنی بازار و آسیبشناسی آن انجام داده است، افزود: «چند نقطه ناپایدار سازهای شناسایی شده که احتمال ایجاد شرایط ناایمن در آنها وجود دارد و مرمت اضطراری این نقاط در اولویت قرار گرفته است.» ادیبزاده تصریح کرد: «فاز اول رفع خطر و مرمت اضطراری این نقاط نیازمند ۱۳۰ میلیارد تومان است و قرار شده در چند فاز اجرا شود. کل برنامه برای بازه زمانی حداکثر ششماهه طراحی شده و مکاتبات لازم با استانداری برای تأمین منابع استانی و ملی انجام شده است.»
مطالب پیشنهادی
.gif?v=0)
