نقش و اندازه صنعت گردشگری ایران در رشد اقتصاد دیجیتال کشور

اقتصاد دیجیتال به‌ تدریج در حال تبدیل شدن به یکی از ستون‌های اصلی رشد اقتصادی کشورها است، در همین حال صنعت گردشگری ایران هم با سرعتی قابل توجه در حال ورود به عرصه فناوری‌های نو و همگرایی با ساختارهای جدید اقتصاد آنلاین است.

پیوند میان گردشگری و فناوری طی سال‌های اخیر فقط یک تغییر شکلی یا توسعه خدمات آنلاین نبوده و حتی توانسته به یکی از موتورهای تازه اقتصاد کشور تبدیل شود. در واقع این حوزه توانسته سهم قابل‌ توجهی از بازار خدمات آنلاین را در اختیار بگیرد و با ایجاد فرصت‌های شغلی، گسترش بازارهای محلی، بهبود شفافیت و افزایش دسترسی عمومی به خدمات سفر، نقش مهمی در رشد اقتصاد دیجیتال ایفا کند. در این شرایط جلسه اخیر رئیس‌جمهور با فعالان اقتصاد دیجیتال توجه زیادی را به این حوزه جلب کرده و توانسته بار دیگر اهمیت بررسی جایگاه گردشگری دیجیتال را افزایش داده دهد.

جلسه اخیر رئیس جمهور با فعالان اقتصاد دیجیتال

نشست فعالان اقتصاد دیجیتال با رئیس‌جمهور و سران قوا در ۲۴ آبان ۱۴۰۴ به‌عنوان یکی از مهم‌ ترین رویدادهای سیاست‌ گذاری ماه‌های اخیر شناخته شد. در این جلسه، بنیان‌گذاران پلتفرم‌های بزرگ کشور مانند اسنپ، دیجی‌کالا، آروان‌کلاد، بیمه‌بازار و نمایندگان تشکل‌های صنفی، مسائل راهبردی اقتصاد دیجیتال را مطرح کردند و هشدار دادند که تعلل در تصمیم‌گیری‌های کلان، می‌تواند فرصت‌های اقتصادی کشور را کاهش دهد.

این جلسه بر چالش‌های ساختاری کسب‌وکارهای گردشگری دیجیتال تأکید داشت؛ چالش‌هایی مانند کیفیت پایین اینترنت، قوانین نامشخص، محدودیت‌های بانکی و نبود سازوکار تنظیم‌گری مشخص. بر اساس داده‌های ارائه‌شده، ایران در شاخص‌های جهانی اینترنت در رتبه‌های پایانی قرار دارد و ۸۶ درصد کاربران برای دسترسی پایدار از فیلترشکن استفاده می‌کنند؛ مسئله‌ای که به‌ طور مستقیم عملکرد پلتفرم‌های رزرو، نقشه، تصاویر و پرداخت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

همچنین فعالان حوزه فناوری نسبت به رویکرد امنیتی و برخوردهای غیرقابل پیش‌بینی نهادهای مختلف هشدار دادند؛ موضوعی که موجب کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و ایجاد نااطمینانی در اکوسیستم استارتاپی شده است. در چنین شرایطی، توسعه گردشگری دیجیتال که به زیرساخت، سرمایه‌گذاری بلندمدت و ثبات قوانین وابسته است، با محدودیت‌های جدی مواجه می‌شود.

نقش پلتفرم‌ های گردشگری در رشد اقتصاد دیجیتال

گزارش‌های منتشرشده از بازار نشان می‌دهد که تعداد کاربران پلتفرم‌های رزرو سفر در ایران از مرز هشت میلیون نفر گذشته است. تعداد میزبان‌های فعال که از طریق این پلتفرم‌ها کسب درآمد می‌کنند هم به بیش از ۱۸ هزار واحد رسیده است. گستره جغرافیایی فعالیت این پلتفرم‌ها هم قابل توجه است؛ بطوری که جاباما اعلام کرده است در ۷۶۹ شهر کشور فعال است و به بیش از ۷ میلیون کاربر و حدود ۱۸ هزار میزبان خدمات ارائه داده است. این پراکندگی نشان می‌دهد که گردشگری دیجیتال برخلاف مدل سنتی که عمدتا به چند مقصد گردشگرپذیر محدود بود، تبدیل به یک شبکه سراسری شده است و به عمق شهرهای کوچک، روستاها و مقاصد کمتر شناخته‌شده رسیده است. همین مسئله باعث شده است گردشگری به منبع درآمدی تازه برای هزاران کسب‌وکار محلی تبدیل شود.

این روند در جذب گردشگران خارجی هم مشهود است. بر اساس آمار رسمی، در سال ۱۴۰۳ بیش از هفت میلیون و ۳۰۰ هزار گردشگر خارجی وارد ایران شده‌اند که نسبت به سال‌های قبل، رقم قابل توجهی به شمار می‌آید. بسیاری از این گردشگران برای برنامه‌ ریزی سفر، رزرو اقامت، خرید بلیط، آشنایی با مقاصد و بررسی خدمات محلی از پلتفرم‌های دیجیتال استفاده می‌کنند. ارائه تصاویر باکیفیت، امکان مقایسه قیمت‌ها، دسترسی به تجربه کاربران و رفع موانع زبانی باعث شده است که ایران در نگاه گردشگران خارجی شفاف‌تر و قابل برنامه‌ریزی‌تر شود. همین موضوع سهم گردشگری دیجیتال را در توسعه روابط بین‌المللی گردشگری ایران هم افزایش داده است.

یکی از حوزه‌هایی که گردشگری دیجیتال بیشترین اثر را بر آن گذاشته، بازاریابی و معرفی مقاصد است. در گذشته، معرفی مناطق گردشگری، اقامتگاه‌های محلی و کسب‌وکارهای کوچک نیازمند هزینه‌های تبلیغاتی بالا یا شبکه‌های سنتی بود، اما رشد رسانه‌های دیجیتال، موتورهای جستجو و شبکه‌های اجتماعی باعث شده است که کوچکترین اقامتگاه‌ها هم امکان رسیدن به هزاران کاربر را داشته باشند. همین تغییر توانسته جریان درآمدی جدیدی برای جوامع محلی ایجاد کند و باعث توسعه کسب‌وکارهای مکمل مانند صنایع‌ دستی، رستوران‌ها، کافه‌ها و حمل‌ونقل محلی شود.

تاثیر گردشگری بر اکوسیستم استارتاپی

تاثیر گردشگری دیجیتال بر اکوسیستم استارتاپی کشور هم قابل توجه است. پلتفرم‌های معتبری مانند مستربلیط، علی‌ بابا، جاباما و ده‌ها استارتاپ کوچک و متوسط دیگر در حوزه رزرو، حمل‌ونقل، تورهای گردشگری، راهنمای سفر، نقشه، پرداخت و خدمات محلی، بخشی از این اکوسیستم هستند. در واقع خدماتی مثل خرید بلیط قطار در سایت مستربلیط یا رزرو اقامتگاه در سایت هایی مثل جاباما نمونه‌ای روشن از این تحول است. در اینجا تجربه‌ای دیجیتال و یکپارچه، حلقه اتصال میان زیرساخت حمل‌ و نقل سنتی و مدل‌های جدید سفر شده است و نشان می‌دهد که چگونه پلتفرم‌های آنلاین می‌توانند در جریان سفر نقش تسهیل‌ کننده و کلیدی ایفا کنند.

گردشگری دیجیتال با ایجاد گردش مالی گسترده، افزایش کاربران، توسعه مدل‌های پلتفرمی، شکل‌گیری خدمات مکمل مانند بیمه سفر، راهنمایان حرفه‌ای، خدمات ویژه گردشگران خارجی و ابزارهای تحلیلی، فضای تازه‌ای برای رشد استارتاپ‌ها فراهم کرده است. بسیاری از کسب‌وکارهای محلی که قبلا خارج از اکوسیستم دیجیتال فعالیت می‌کردند، اکنون بخشی از زنجیره ارزش فناوری شده‌اند.

چالش‌ ها و موانع رشد اقتصاد دیجیتال گردشگری

البته با وجود همه این فرصت‌، چالش‌های مهمی هم بر سر راه گردشگری دیجیتال وجود دارد که یکی از جدی‌ترین آنها، کیفیت اینترنت و گسترش فیلترینگ است. ازآنجاییکه تجربه کاربران هنگام رزرو اقامت، مشاهده تصاویر، استفاده از نقشه‌ها، تکمیل فرایند پرداخت و حتی برقراری ارتباط با میزبان‌ها به کیفیت اینترنت بستگی دارد، اختلالات مکرر، کندی سرعت و نیاز به فیلترشکن باعث کاهش نرخ تبدیل کاربران، افزایش هزینه‌های پشتیبانی و کاهش تجربه کاربری می‌شود. این دسته از مشکلات به کسب‌وکارهای داخلی آسیب می‌زند و حتی مانع مهمی در جذب گردشگران خارجی به‌شمار می‌رود.

یکی دیگر از چالش مهم، نبود قوانین شفاف و ساختار تنظیم‌گری مشخص است. فعالان این حوزه بارها اعلام کرده‌اند که تغییرات ناگهانی قوانین، نبود شعب تخصصی در قوه قضاییه، برخوردهای سلیقه‌ای، فشارهای حقوقی و تعدد نهادهای تصمیم‌گیرنده باعث سردرگمی و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری شده است. گردشگری دیجیتال برای رشد نیازمند محیطی قابل پیش‌بینی است. همچنین بدون تنظیم‌گری هوشمند، جذب سرمایه داخلی و خارجی دشوار می‌شود و توسعه زیرساخت‌ها با کندی پیش می‌رود.

با وجود تمامی این مسائل، چشم‌انداز آینده گردشگری دیجیتال در ایران امیدوارکننده است. افزایش تقاضا برای سفرهای آنلاین، رشد تعداد گردشگران داخلی و خارجی، توسعه پلتفرم‌های بومی، ورود فناوری‌های جدید مانند واقعیت افزوده، هوش مصنوعی، ابزارهای ترجمه لحظه‌ای برای گردشگران خارجی و هدف‌گذاری رسمی دولت برای افزایش سهم اقتصاد دیجیتال، نشان می‌دهد این صنعت ظرفیت تبدیل شدن به یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصادی کشور را دارد.

چشم‌ انداز آینده

اگر وعده‌های مطرح‌شده در نشست اخیر مانند تقویت نقش بخش خصوصی، بهبود کیفیت اینترنت، تسهیل روندهای حقوقی و ایجاد نهاد تنظیم‌ گر تخصصی عملی شود، گردشگری دیجیتال می‌تواند سهمی بزرگ‌تر از گذشته در اقتصاد ملی داشته باشد.

در حال حاضر گردشگری دیجیتال توانسته خود را از یک شاخه فرعی صنعت گردشگری به یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد دیجیتال ایران تبدیل کند. موارد مختلفی مانند میلیون‌ها کاربر فعال، هزاران میزبان محلی، پلتفرم‌های بزرگ، جریان گسترده درآمدی، ایجاد اشتغال پایدار در مناطق کمتر برخوردار و نقش مهم در بازاریابی بین‌المللی ایران، نشان می‌دهند که این صنعت می‌تواند بخش مهمی از آینده اقتصاد کشور را شکل دهد.