از انتخابات پارلمانی عراق با حدود ۸ هزار نامزد چه می‌دانیم؟

علی ملکیخبرنگار

فقط یک هفته تا انتخابات مهم عراق باقی مانده و فضای سیاسی و اجتماعی این کشور در آستانه برگزاری ششمین دور انتخابات پارلمانی پساصدام، به تلاطم خاصی رسیده است. انتخابات ۲۰ آبان ۱۴۰۴، با حضور بیش از ۷۹۲۶ نامزد از ۴۱ حزب سیاسی و همچنین ۸۷ نامزد مستقل، رقابتی بی‌سابقه و پیچیده را شکل داده که علاوه بر پارلمان، قرار است سرنوشت کابینه آینده عراق را هم تعیین کند و از حیث قرارگیری عراق در یک موقعیت حساس از ژئوپلیتیک منطقه‌ای، توجه ناظران منطقه را به خود جلب کرده است.

بغداد به‌عنوان قلب سیاسی عراق و پرجمعیت‌ترین استان، کانون اصلی رقابت‌هاست؛ جایی که بیش از دومیلیون و ۳۷۳ هزار نفر واجد شرایط رأی‌دادن هستند و شهرک صدر، با جمعیت حدود دومیلیون و ۵۰۰ هزار نفر، به‌عنوان یکی از نقاط حساس سیاسی، صحنه‌ای خاص از مقابله جریان‌ها و نامزد‌های مختلف با جریان صدر و «سرایا السلام» به‌عنوان شاخه نظامی آن محسوب می‌شود. درحالی‌که در سایر نقاط بغداد تبلیغات انتخاباتی با شدت بالا جریان دارد، شهرک صدر تابلو‌های تبلیغاتی نامزد‌ها را جمع کرده و با تبلیغات معکوس، شرکت در انتخابات را تحریم کرده است.

انتخابات عراق بر اساس نظام پارلمانی و با روش «سانت لیگو تعدیل شده» برگزار می‌شود؛ سیستمی که به‌طور نسبی کرسی‌ها را میان احزاب بزرگ و کوچک تقسیم می‌کند. از مجموع ۳۲۹ کرسی پارلمان، شیعیان حدود ۱۷۵ تا ۲۰۰ کرسی اکثریت را در اختیار دارند، اهل‌سنت بین ۷۱ تا ۹۵ کرسی و اقلیت‌های مذهبی و قومی، شامل مسیحیان، ایزدی‌ها، شبَک‌ها، صابئان مندایی و کرد‌های فیلی، سهمیه مشخصی دارند. علاوه بر این، ۲۵ درصد کرسی‌های مجلس در اختیار زنان است. با این حساب حداقل ۸۲ کرسی به بانوان عراقی اختصاص‌یافته و حضور سیاسی آن‌ها در پارلمان را تضمین می‌کند. یکی از عواملی که اهمیت این انتخابات را دوچندان می‌کند، تلاش آمریکا و هم‌پیمانانش برای دخالت در امور داخلی عراق است. ترامپ به‌تازگی فرستاده  ویژه‌اش را که هیچ سابقه  دیپلماتیکی ندارد، بدون هماهنگی با دولت عراق روانه این کشور کرد. با توجه به سوابق مداخلاتی ایالات متحده در کشور‌های منطقه، این سفر شائبه‌هایی را در آستانه انتخابات پارلمانی برانگیخته است.

«فرهیختگان» درباره انتخابات عراق، با محدثه رضایی، کارشناس مسائل عراق گفت‌و‌گو کرده است. او در این ‌گفت‌وگو ابراز کرد آرایش سیاسی عراق میان سه بیت شیعه، سنی و کردی تقسیم شده و درون بیت شیعه نیز رقابت اصلی میان ائتلاف‌های نوری المالکی و محمد شیاع سودانی جریان دارد. او تأکید کرد مقتدی صدر نیز بخش مستقلی از بیت شیعه را تشکیل داده و با تحریم انتخابات، خود را از دو جریان دیگر جدا کرده است. رضایی دخالت‌های آمریکا در انتخابات عراق را گسترده دانست و گفت واشنگتن با فشار‌های اقتصادی، از جمله جلوگیری از صادرات گاز و برق ایران به عراق، در پی کاهش روابط با تهران است. وی معتقد است گزینه مطلوب برای ایران، حفظ وحدت و تداوم ائتلاف داخلی است و از فرد یا حزب خاصی حمایت نمی‌کند. در ادامه متن کامل گفت‌وگو با وی را از نظر می‌گذرانید. 

آرایش کلی قدرت در عراق

رضایی با اشاره به اینکه مثل همیشه سه بیت اصلی در انتخابات حضور دارند گفت: «بیت شیعه، بیت سنی و بیت کردی. هریک از این‌ها نیز درون خود دارای مناسبات، تضاد‌ها و درگیری‌های قابل‌توجهی هستند. در بیت شیعه، گروه‌هایی وجود دارند که به‌اصطلاح در چهارچوب «الاطار التنسیقی» یا همان چهارچوب هماهنگی شیعه فعالیت می‌کنند. این احزاب از بطن دین و ساختار سیاسی شیعه برخاسته‌اند و همواره در عرصه‌های حکومتی عراق حضور داشته‌اند؛ در این دوره نیز فعالند. در مقابل گروه‌هایی وجود دارند که با رویکرد این احزاب مخالفند و نوعی جریان شیعه لیبرال و نزدیک به ایالات متحده محسوب می‌شوند. هر دو جریان در انتخابات اخیر حضور داشته و شرکت کرده‌اند. در میان گروه‌های داخلی چهارچوب هماهنگی، چند حزب اصلی وجود دارد: نخست، «سازمان بدر» که اکنون با عنوان عراق مقتدر شناخته می‌شود، به رهبری «هادی العامری.» حزب برای نخستین‌بار به‌صورت مستقل در انتخابات شرکت کرده است. گروه بعدی، «جنبش صادقون» است که وابسته به «عصائب اهل الحق» بوده و فهرست مستقلی ارائه داده است. گروه بعدی، «ائتلاف دولت قانون» به رهبری «نوری المالکی» است که با قدرت وارد انتخابات شده است.

پس از آن، «ائتلاف قوی‌الدوله» (که به‌صورت نوشتاری «قوی‌دوله» و به‌صورت تلفظی «قوه‌الدوله» خوانده می‌شود) به رهبری «عمار حکیم» قرار دارد که آن‌ها نیز در انتخابات حضور یافته‌اند. گروه دیگر، ائتلاف متعلق به «محمد شیاع السودانی» است که موقعیتی میان گروهی دارد؛ نه می‌توان آن را کاملاً در چهارچوب هماهنگی دانست و نه خارج از آن. این ائتلاف متشکل از چهره‌هایی است که برخی جریان‌های لیبرال و برخی نیز وابسته به محور مقاومت هستند. نام ائتلاف او «عمار تنمیه» است که از واژه‌های توسعه و سازندگی گرفته شده است. این گروه‌ها و جریان‌های فرعی پیش از انتخابات با یکدیگر ائتلاف کرده و در روز رأی‌گیری وارد میدان شدند.

در بیت سنی نیز سه حزب اصلی وجود دارد؛ «تقدم» به رهبری «محمد الحلبوسی»، «سیاده» به رهبری «خمیس الخنجر» و «عدل» به رهبری «مثنی السامرائی». این سه حزب رقابت‌های قابل‌توجهی با یکدیگر دارند و درگیری‌های سیاسی میان آن‌ها نیز کم نیست. اضافه بر این، حزبی دیگر به نام حزب «حزم» به رهبری ثابت العباسی (وزیر دفاع کنونی عراق) وجود دارد که از نظر وزانت سیاسی و جایگاه، اهمیت قابل‌توجهی دارد. در بیت کردی نیز وضعیت تقریباً مشابه دوره‌های پیشین است.

دو حزب اصلی یعنی حزب دموکرات کردستان و حزب اتحادیه میهنی کردستان حضور دارند و در کنار آن‌ها، جریان نسل جدید که به عربی «جیل جدید» نامیده می‌شود، فعالیت دارد. مقتدی صدر را نیز می‌توان نوعی بخش سوم از بیت شیعه دانست، یعنی نه با جریان‌های اثنی‌عشری همراه است و نه با سایر گروه‌ها. همان‌طور که می‌دانید، او انتخابات را تحریم کرده و کل این بدنه و افرادی را که از بیت شیعه هستند، گروه‌های مختلف و احزاب دیگر را فاسد می‌داند. هر روز که می‌گذرد نیز بر مواضع خود بیشتر تأکید می‌کند و تمایلی به شرکت در انتخابات ندارد. می‌دانید که این جریان بدنه اجتماعی گسترده‌ای هم دارد و طرف‌دارانش قاطعانه از مواضع رهبرشان حمایت می‌کنند.»

دوئل سودانی و مالکی

به‌صورت کلی روشن است که «شیعیان» رأی خواهند آورد، اما اینکه کدام جریان از میان آن‌ها دست بالا را خواهد داشت، جای سؤال است، زیرا اکنون بین «ائتلاف دولت قانون» به رهبری «نوری المالکی» و «ائتلاف محمد شیاع السودانی» رقابت شدیدی وجود دارد. این دو جریان به‌شدت با یکدیگر درگیرند و فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی میان آن‌ها بسیار تنش‌آلود است. در نتیجه می‌توان گفت احتمال دارد یکی از این دو حزب یا ائتلاف بتواند کرسی‌های بیشتری را به دست آورد؛ اما باید توجه داشت که ساختار انتخاباتی عراق به چه صورت است. ما یک روز رأی‌گیری عمومی داریم که مردم در آن نمایندگان خود را انتخاب می‌کنند، سپس در «پارلمان عراق»، احزاب، جریان‌ها و گروه‌هایی که موفق به کسب کرسی شده‌اند، گرد هم می‌آیند و «بزرگ‌ترین فراکسیون» را تشکیل می‌دهند.

این بزرگ‌ترین فراکسیون است که «نخست‌وزیر» را انتخاب می‌کند، بنابراین تعیین نخست‌وزیر منوط به شکل‌گیری همین ائتلاف‌ها و فراکسیون‌هاست؛ فرایندی که بسیار طولانی و همراه با زدوبند‌های سیاسی متعدد است و گاه چالش‌های جدی‌ای را حتی در فضای انتخاباتی ایجاد می‌کند؛ همان‌گونه که در دوره‌های پیشین نیز مشاهده شده است؛ اما اینکه بخواهیم اکنون به طور دقیق بگوییم وضعیت کرسی‌ها چگونه خواهد بود، سخت است؛ زیرا تحولات سیاسی در عراق همیشه لحظه‌ای و پیش‌بینی‌ناپذیر بوده است، درنتیجه ارائه پیش‌بینی قطعی در این مرحله ممکن نیست.»

دخالت آمریکا و موازنۀ ایران

این کارشناس مسائل عراق در ادامه توضیح داد فشار‌های ایالات متحده علیه عراق افزایش‌یافته و آمریکایی‌ها به‌دنبال آن هستند که رابطه ایران و عراق را به حداقل ممکن یا حتی به صفر برسانند. وی تأکید کرد: «آنان نمی‌خواهند ایران هیچ‌جایگاهی در معادلات عراق داشته باشد، به‌ویژه پس از عملیات «طوفان الاقصی» و دیگر تحولات اخیر. ما بار‌ها شاهد بوده‌ایم که آمریکا چگونه فشار وارد می‌کند، به‌عنوان‌مثال موضوع صادرات برق؛ معافیت مربوط به آن تمدید نشده و ممنوعیت ادامه یافته است. اکنون نیز بحث مطرح شده که ایران نباید گاز به عراق صادر کند و به‌این‌ترتیب، عراق تحت‌فشار قرار گرفته است. این در حالی است که دولت جو بایدن تا سال ۲۰۲۸ به عراق فرصت داده بود تا تولید انرژی داخلی خود را افزایش دهد.

البته همین مسئله نیز قابل‌بحث است، زیرا می‌بینیم دولت عراق در سال ۲۰۲۳ با ترکمنستان برای واردات گاز توافق کرد، اما چون این قرارداد سوآپ گازی به نفع ایران بود، آمریکایی‌ها حدود یک ماه پیش اجازه اجرای آن را ندادند و با اعمال فشار، دولت عراق را وادار کردند که قرارداد را تعلیق کند. همچنین، دولت دونالد ترامپ، حتی به تصمیمات و مهلت‌های دولت پیشین هم اهمیتی نداد و از همان سال ۲۰۲۵، موضوع تحریم برق ایران را عملی کرد و معافیت‌های قبلی را تمدید نکرد. در نتیجه فشار‌ها علیه عراق و ایران افزایش یافت. نمونه‌ دیگر، فشار بر گروه‌های مقاومت است که دولت عراق را در تنگنا قرار داد. به‌ویژه در بحبوحه  جنگ اسرائیل، دو لایحه  مربوط به «سازمان حشدالشعبی» که قرار بود در زمینه‌های امنیتی، نظامی، قانونی، بازنشستگی و بیمه، تغییراتی ایجاد و این سازمان را تثبیت و قدرتمندتر کند، تحت‌فشار آمریکا از دستور کار پارلمان خارج شد. این فشار‌ها همچنان ادامه دارد.»

نماینده آمریکا در عراق چه می‌کند

در همین راستا آمریکا «مایک ساوایا» را به‌عنوان نماینده ویژه به عراق فرستاده؛ شخصی که آشکارا اعلام می‌کند هدف از حضورش کاستن از روابط تهران - بغداد است. این فرد هیچ‌سابقه دیپلماتیکی ندارد. او بدون هماهنگی با دولت عراق و بدون رعایت اصول و تشریفات دیپلماتیک، نه به‌عنوان سفیر، بلکه به‌عنوان نماینده  ویژه از سوی سفارت آمریکا معرفی شد، درحالی‌که بغداد مدت‌هاست فاقد سفیر آمریکایی است. در حوزه  انتخابات نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. آمریکا نمی‌خواهد در انتخابات عراق، فرد یا جریانی به قدرت برسد که بر خلاف سیاست‌های موردنظر واشنگتن عمل کند.

آنان به دنبال فردی هستند که هم‌راستا با سیاست‌های ضدایرانی آن‌ها حرکت کند و در واقع می‌خواهند عراق را متعهد سازند که در سیاست خارجی خود بازنگری کند. آمریکا به طور غیرمستقیم می‌گوید روابطش با عراق مانند گذشته نخواهد بود و موازنه میان ایران و آمریکا در عراق دیگر برقرار نخواهد ماند. از این منظر نتیجه  انتخابات برای آمریکا اهمیت زیادی دارد، زیرا تحقق اهدافش در گروی تشکیل دولتی است که حاضر باشد در برابر این فشار‌ها کوتاه بیاید و همکاری لازم را با واشنگتن داشته باشد. تاکنون نیز در دولت کنونی عراق، در بسیاری از مسائل، دیدگاه و خواسته آمریکایی‌ها بر تصمیم نهایی غلبه کرده است.»

وضعیت مطلوب برای ایران؟ 

رضایی در بخش پایانی اشاره می‌کند در مقابل فشار‌های تحمیلی آمریکا علیه عراق، نتیجه ایدئال برای ایران حفظ وحدت و ائتلاف در عراق است. او در این باره گفت: «ایران در انتخابات به دنبال فرایند است نه نتیجه، یعنی برایش مهم است روندی شکل گیرد که کلیت جریان شیعه در عراق همان چهارچوب هماهنگی و ائتلاف حفظ شود، اجماع درون آن پایدار بماند و نخست‌وزیر نیز توسط همین مجموعه انتخاب گردد. حتی اگر نخست‌وزیر فعلی در سمت خود باقی بماند، مطلوب ایران آن است که این امر با نظر و اجماع همین ائتلاف شیعی صورت گیرد و هیچ‌نیروی خارجی نتواند این انسجام و اجماع را در فضای سیاسی عراق بر هم بزند. ایران به دنبال همین اصل است، نه حمایت از فرد یا نتیجه‌ای خاص.»