سازنده دستگاه توموگرافی درختان سرپا درگفتوگو با «فرهیختگان» مطرح کردجان درختان شهری و شهروندانی که زیر سایه درختان تردد میکنند، در خطر است. ما آنها را از خطرات شکستن و افتادن درختان نجات میدهیم. یکسال فعالیت پژوهشی که در این خصوص انجام شد، منجر به جذب بیش از یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال اعتبار پژوهشی به دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج از منابع بروندانشگاهی شد.
جذب اعتبار یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریالی برای دانشگاه آزاد
یک توضیح کلی در رابطه با دستگاه توموگرافی درختان سرپا بدهید؟
واژه توموگرافی آکوستیکی به معنی مقطعنگاری صوتی، فرآیندی است که در ارسال پالسهای صوتی به داخل مواد از نقاطی در مختصات هندسی پیرامونی ماده، صدا را به تصویر تبدیل کرده و با توجه به تفاوت سرعت صوت در ماده متراکم، کمتراکم یا متخلخل، عکس مقطع مخفی آن ماده را با دقت مناسبی بازسازی کرده است و اطلاعات میزان آسیبهای پنهان داخلی را مشخص میکند؛ یعنی مشابه آنچه در تصاویر سیتیاسکن پزشکی قابل مشاهده و تفسیر است.
فنآوری توموگرافی، فناوری بسیار نو ولی پیشرفتهای است که تا قبل از این در انحصار تعداد انگشتشماری از کشورهای توسعهیافته بوده است. بهعنوان مثال جزء حساس این فناوری که کرنومتری با دقت یک میلیونیوم ثانیه است و زمان سریع عبور پالس صوتی در ماده را اندازه میکند. در یک جستوجوی اینترنتی تا قبل از این فقط توسط شرکت اروپایی FAKOPP ارائه شده بود. خوشبختانه تمام صفر تا صد این فناوری توسط دانش ایرانی متخصصان شرکت دانشبنیان آزمونگران غیرمخرب دارکوب مستقر در مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج بومیسازی شد و اکنون دانش فنی این فناوری آماده ارائه خدمات به گسترهای از صنایع کشور اعم از مهندسی پزشکی و تجهیزات رادیولوژی و تصویربرداری آکوستیکی، متالورژی و آزمایشهای غیرمخرب جوش و مواد و بالاخص ارزیابی خطرسازی درختان سرپای شهری در برابر باد و تندباد است.
ایده ساخت و طراحی این دستگاه از کجا شکل گرفت؟
علاقهمندی بنده به علوم چوبشناسی، درختشناسی و جنگلداری شهری و تلفیق آنها با علوم مکانیک طراحی کاربردی جامدات ارتعاشی و مکانیک چوب، نقطه شروع کسب دانش فنی این فناوری نوین بود که سالها پیش در رساله دکتری تخصصی در دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه مونپلیه 2 فرانسه پایههای تئوری این موفقیت کاربردی را شکل داد.
بروز تندبادهای شهری که گاه و بیگاه موجب شکستن و افتادن درختان روی جان و مال و مایملک شهروندان و آسیبهای جدی به ایمنی تردد در معابر شهری میشود، یکی از معضلات مهم شهری محسوب میشود که عموما به دلیل پوسیدگی و توخالی شدن مخفی تنه درختان، موجب غافلگیری شهروندان و ایجاد خسارات جانی و مالی شده است. مدت زیادی نیست که کشورهای پیشرفته دنیا موفق به توسعه کاربرد فناوری توموگرافی به علوم چوب و جنگل شدهاند و با بومیسازی این فناوری در کشور، هماکنون ایران جزء فهرست کشورهای انگشتشماری است که توانسته دستگاه سیتیاسکن درخت بسازد. با تمرکز روی موضوع مکانیک ارتعاشات آکوستیکی چوب، تحقیقات خود را منسجم کردم و مساله جلوگیری از خطرسازی درختان شهری در تند باد را هدف خود قرار دادم. در کنفرانسهای متعددی با همین موضوع شرکت کردم و گاهی بهعنوان سخنران کلیدی یا مسئول جلسات کنفرانسهای بینالمللی دعوت شدم. در کارگاههای تخصصی ارزیابی غیرمخرب چوب و درخت شرکت کرده و گواهینامههایی نیز در این زمینه از دانشگاهها و شرکتهای اروپا دریافت کردم. بیش از 50 مقاله در ژورنالهای معتبر بینالمللی ارائه کردم که خوشحالم باعث شد خیلی زودتر از همکارانم بتوانم در دانشگاه آزاد اسلامی به رتبه استادتمام برسم که همین امر حاصل حمایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج بود و باعث ایجاد انگیزه و جرات در بومیسازی و ساخت دستگاه توموگرافی آکوستیکی درخت سرپا شد.
گاهی وقتی درجایی عنوان میشد قرار است در ایران دستگاه سیتیاسکن صددرصد ایرانی ساخته شود، غیرقابل تصور و باور بود. امروز دستگاه ایرانی توموگرافی TOMOTREE حاصل بومیسازی این دانش فنی است. دستگاه TOMOTREE کپیبرداری یا حاصل مهندسی معکوس نیست اما ایده علمی آن، قبل از تیم ما توسط برند تجاری FAKOPP مجارستان مورد بهرهبرداری قرار گرفته است.
البته این برند برای مقایسه جزء به جزء و کالیبراسیون دستگاه ایرانی نقش بسزایی ایفا کرده است. بهخصوص که گواهینامههای مرتبط قبلی اینجانب توسط این مجموعه و دانشگاه شوپرون مجارستان صادر شده بود.
عملکرد دستگاه توموگرافی درختان و اساس کار این دستگاه به چه شکلی است؟
خیلی ساده و سریع. ارزیابی توموگرافی یک درخت بیش از 15 دقیقه زمان نمیگیرد. مطابق استاندارد بینالمللی ANSI- a300-9 درختان مشکوک به بیماری شناسایی و ابتدائا مقطع یقه و سپس سایر نواحی مشکوک درخت مورد سیتیاسکن قرار میگیرد. هشت عدد سنسور پیزوالکتریک در پیرامون تنه درخت قرار گرفته و با ضربه چکش، صدای تکتک این سنسورها اعمال و صدا از تنه عبور کرده و همزمان توسط سایر سنسورها دریافت میشود. سرعت عبور صوت در تمام مسیرهای تنه بهطور اتوماتیک و همزمان در نرمافزار، اندازهگیری و ثبت میشود ونرمافزار از روی تندی یا کند شدن سرعت صوت در برخی مسیرها، تصویر مقطع درخت را طی یک فرآیند ریاضی بازسازی کرده و به نمایش میگذارد.
تفسیر بیومکانیکی تصاویر که فرآیندی دقیق و کاملا تخصصی است، از روی ممان اینرسی مقطع و مقاومت باقیمانده چوب مقطع درخت، ارتفاع درخت و زاویه کجی آن، بزرگی و ضریب آیرودینامیکی تاج، فنولوژی شاخ و برگها، تراکم آنها، سرعت باد و گشتاوری که در درخت ایجاد میکند، مقاومت خمشی چوب و ضرایب ایمنی استاندارد انجام میشود و سرعت باد مجاز و بحرانی را گزارش میکند. با تکیه بر استاندارد ANSI- a300-9 و اطلاعاتی که از تفسیر تصاویر توموگرافی به دست میآید، با دقت زیادی میتوان درخصوص چگونگی حفظ درختان شهری تصمیمگیری کرد. درختان مطلقا پرخطر قطع، جمعآوری و جایگزین میشوند، درحالی که درختان با خطر متوسط با مقاومسازی و پایدارسازی قابل حفظ خواهند بود و نباید به جرم مشکوک بودن قطع شوند.
لزوم استفاده از این دستگاه درچه جاهایی احساس میشود؟
شهرداریها و صاحبان املاک پردرخت که دغدغه ایمنی نشانگاههای پرتردد را دارند، تعدادی از درختان را به جرم پرخطر بودن قطع میکنند. درحالی که در تندبادها شاهد شکستن و افتادن درختان هستیم. نتایج تحقیقات نشان داد تعداد زیادی از درختانی که به ظاهر خطرساز بودند، در آزمون توموگرافی بیخطر تلقی شدند و بر عکس تعدادی از درختانی که کارشناسان خبره بهعنوان درخت سالم معرفی کرده بودند، در فهرست درختان پرخطر قرار گرفته و باید جمعآوری میشدند. نتایج این تحقیق در مجله علمی پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع منتشر شده و قابل مطالعه است، لذا در اینجا فقط تاکید میشود تمام درختان شهری در نشانگاههای پر تردد شهری باید هرچه سریعتر مورد ارزیابی استاندارد خطرسازی و توموگرافی قرار گیرند. جان مردم در خطر جدی است اما در مقابل هم درختان بیگناه بسیاری قطع و جمعآوری میشوند که جایگزینی یک درخت سالم تنومند 70 ساله با نهال کوچک یکساله در خیابان ولیعصر(عج) تهران هیچتوجیهی ندارد و برای شهروندان قابل قبول نیست.
این محصول مشابه داخلی یا خارجی هم داشته است؟
بله. در اروپا، آلمان برند ARBOTOM® و مجارستان برند FAKOPP پیشتازان تولید این تجهیزات در دنیا هستند. ارزیابی خطرسازی درختان سرپای شهری در دنیا دارای استاندارد و تامین ایمنی معابر شهری دارای پیوست و رعایت الزامات است. دستگاه توموگرافی درخت سرپا TOMOTREE، در ایران هیچ مشابهی نداشته و آزمونگران غیرمخرب دارکوب تنها نهاد ایرانی دارای تایید صلاحیت تسلط بر دانش فنی و سطح فناوری (از معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری) است. در ایران تعدادی از همکاران صرفا بهعنوان اپراتور تجهیزات خارجی، آن هم به میزان بسیار محدود به فعالیت میپردازند اما درخصوص دستیابی به دانش فنی ساخت تجهیزات و گواهینامههای دانشبنیان، تا به امروز جزء رقبای ما محسوب نشدهاند.
آیا ساخت این محصول از خروج ارز درکشور جلوگیری کرده است؟
مسلم است. تجهیزات ساخت ایران هم ارزانتر و هم امکان سرویسدهی پشتیبانی سریع، راحت و ارزانتر است. تجهیزات توموگرافی TOMOTREE قیمت تمامشدهای نزدیک به نصف قیمت مشابه اروپایی خود FAKOPP دارد. گزارشهای TOMOTREE با نرمافزار FAKOPP قابل مشاهده بوده و قابلیتهای آن گاهی حتی بیشتر از رقیب اروپایی خود است. با این شرایط ناجوانمردانه تحریم، سرویسهای پشتیبانی تجهیزات خارجی بسیار ضعیف و کمرنگ شدهاند. شرکت ایرانی ما خدمات پشتیبانی سریع و ارزان و بدون قید و شرط ارائه میکند.
سودآوری این طرح برای دانشگاه آزاد اسلامی و خصوصا کشور چقدر بوده است؟
سود ریالی مطرح نیست؛ جان درختان شهری و شهروندانی که زیر سایه درختان تردد میکنند، در خطر است. ما آنها را از خطرات شکستن و افتادن درختان نجات میدهیم. جان درختان سالمی که گاها به جرم مشکوک بودن قطع میشوند، نجات داده میشود. یکسال فعالیت پژوهشی که در این خصوص انجام شد، منجر به جذب بیش از یک میلیارد و 500 میلیون ریال اعتبار پژوهشی به دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج از منابع بروندانشگاهی شد. از این پس، با تکیه بر این پژوهشها، فعالیتهای تجاری فروش و ارائه خدمات شرکت آزمونگران غیرمخرب دارکوب شروع شده است.
چه کسانی در این طرح مشارکت داشتهاند؟
تیم آزمونگران غیرمخرب دارکوب، یک تیم چند نظمی است. دانشگاه آزاد اسلامی تبلور پژوهشهای تیمی چند نظمی است. در بسیاری از آزمایشگاههای این دانشگاه، این تشکل را میبینید. تیم ما شامل استادان و متخصصان مکانیک جامدات، مکانیک چوب، ریاضیات و تصویرساز، برق و الکترونیک و جنگلشناس است که زیر نظر اینجانب به فعالیت میپردازند.
بهعنوان سخن پایانی حرفی با مسئولان دارید؟
بسیاری از مسئولان محترم فضای سبز شهری و مشاوران آنها، این تکنولوژی را نمیشناسند. خیلی انرژی صرف میشود تا متوجه شوند و وقتی متوجه میشوند، خیلی استقبال میکنند ولی بودجه ندارند که قرارداد ببندند. میگویند ردیف بودجهای برای این نوآوری تعریف نشده است. ولی وقتی درختی سقوط میکند، دیه میپردازند و کلی هزینه میکنند تا شاید بتوانند بخشی از خسارتها را جبران یا درختان و شاخ و برگ آنها را از معابر جمعآوری کنند. اگر مسئولان همچنان در مقابل نوآوریهای اینچنینی که در دنیا جدید است، بخواهند تعلل کنند همچنان باید شاهد قطع بیرویه درختان شهری در خیابان ولیعصر تهران باشیم و در عین حال تعداد دیگری از همین درختان بر روی اتوبوس خط واحد سقوط کند و خسارتهای غیرقابل جبرانی را متحمل شویم. یکسال است که چندینبار در شورای پژوهشی سازمان بوستانها و فضای سبز شهر تهران شرکت و از طرح خود دفاع کردهایم. انرژی زیادی صرف شد تا چیزی که در دنیا مثبت و الزامی و دارای استاندارد عملیاتی است، به مسئولان محترم مربوطه معرفی و بشناسانیم. گاهی برخی مسئولان محترم خودشان باید بخواهند تا از طرحهای اینچنینی که از بار خطرات شهری میکاهد، استقبال و حمایت کنند. باید مشتری دستاوردهای پژوهشی بومی باشند تا این صنایع بتوانند با رفع برخی نقایص، بهزودی وارد بازار بینالمللی شوند. برخی مسئولان محترم شهری به بهانههای مختلف، خیلی از انرژی ما را میگیرند تا توجیه شوند. وقتی موفق میشویم یک مسئول را توجیه کنیم، متاسفانه آن مسئول تودیع و برای مسئول جدید باید از ابتدا شروع کنیم؛ راه سختی در پیش داریم. نمیدانم ما باید برای خدمات انحصاری و نوین خودمان مسر باشیم یا مسئولان شهری؟! هر بار که خبری از خیابان ولیعصر میشنوم، دلم میگیرد، بغض گلویم را میفشارد. اینگونه حمایت از کالا و خدمات ایرانی پسندیده نیست.
البته باید از شهرداری محترم کلانشهر کرج و سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری کرج که بهطور ویژه از این طرح استقبال و حمایت کرده و میکند، تشکر کنم. ایشان بلافاصله ما را از اعتبارات پژوهشی خود در این مهم بهرهمند کرده و همواره پشتیبان ما بودهاند.
در پایان از مسئولان محترم امور پژوهش و فناوری و امور اقتصاد دانشبنیان دانشگاه که موجبات دلگرمی پژوهشگران دانشگاه را فراهم کردهاند و همچنین مسئولان محترم دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج که همواره با وجود مشکلات بسیار امروز و لزوم مدیریت درآمدها و هزینهها، همواره حامی پژوهشهای ما هستند، تشکر و قدردانی میکنم.
مطالب پیشنهادی
.gif?v=0)
