وضعیت واردات کالاهای اساسی در ۶ ماه نخست چطور بود؟

پانیذ رحیمیخبرنگار

این روزها اخبار مختلفی درباره کمبود نهاده‌های دامی در بازار منتشر می‌شود، اما بررسی داده‌های وزارت جهاد کشاورزی توسط «فرهیختگان» نشان می‌دهد که در نیمه نخست سال جاری، رکورد واردات در اغلب اقلام به جز کنجاله سویا شکسته شده است. درحالی‌که دامداران و مرغداران کشور با کمبود و گرانی شدید نهاده‌های دامی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، آمارهای واردات ۶ماهه نخست سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد که به جز کنجاله سویا، دیگر اقلام در نیمه نخست سال جاری بالاترین سطح واردات خود در 10 سال اخیر را تجربه کرده‌اند. اگر کنجاله را کنار بگذاریم، این آمارها نشان می‌دهد کمبود احساس شده در سایر اقلام در بازار ناشی از مشکلات توزیع و ضعف نظارت است تا کمبود واقعی کالا و ضرورت سیاست‌های مدیریتی دقیق برای تثبیت بازار را برجسته می‌کند.

افزایش واردات 5 کالای اساسی به جز کنجاله 

همان‌طور که گفته شد، این روزها خبرهایی درخصوص عدم دسترسی برخی دامداران و مرغداران به نهاده‌های دامی در رسانه‌ها منتشر می‌شود. در این خصوص بررسی آمارهای وزارت جهادکشاورزی از واردات 6 نهاده و کالاهای اساسی یعنی جو، برنج، ذرت، دانه‌های روغنی، روغن و کنجاله سویا حکایت از اطلاعات جالبی دارد. 
براساس داده‌های مربوطه، واردات کالاهای اساسی در 6 ماهه نخست سال ۱۴۰۴ نسبت به سال ۱۴۰۳ تغییرات قابل توجهی داشته است. واردات جو با افزایش ۴۹ درصدی در وزن و ۸۰ درصدی در ارزش دلاری، بیشترین رشد وزنی و ارزشی را تجربه کرده است. واردات برنج نیز با رشد ۹۳ درصدی وزن و ۸۶ درصدی ارزش، نیاز روزافزون بازار داخلی را نشان می‌دهد. ذرت نسبتاً ثابت باقی مانده و تنها ۶ درصد افزایش وزنی و ارزشی داشته است. دانه‌های روغنی با رشد ۲۱ درصدی وزن و کاهش اندک ۳ درصدی ارزش، تغییرات متعادلی داشته‌اند؛ اما واردات روغن با افزایش ۵۴ درصدی وزن و بیش از دو برابر شدن ارزش، بیشترین جهش ارزش دلاری را ثبت کرده است. در مقابل، کنجاله کاهش قابل توجه ۴۱ درصدی در وزن و ۵۲ درصدی در ارزش دلاری داشته که می‌تواند تأمین خوراک طیور را تحت تاثیر قرار دهد. این آمار نشان می‌دهد تلاش‌ها برای تقویت بازار کالاهای اساسی افزایش یافته؛ اما کنجاله به‌عنوان یکی از اقلام کلیدی با چالش‌های جدی روبه‌رو است. 

رکوردشکنی واردات در پساتحریم

یکی از اثرات قابل تأمل تحریم‌ها، افزایش قابل توجه واردات کالاهای اساسی و ازجمله واردات نهاده‌های دامی بوده است. این موضوع هم می‌تواند ناشی از احتیاط سیاستگذار در تأمین کالاهای اساسی باشد و هم می‌تواند ناشی از نشت نهاده‌های دامی و کالاهای اساسی در بازارهای غیررسمی به واسطه تخصیص ارز ترجیحی و رانت چشمگیر قیمتی باشد. 
براساس داده‌های وزارت جهادکشاورزی، طی نیمه نخست سال جاری به جز کنجاله، واردات همه این نهاده‌ها و کالاهای اساسی نسبت به مدت مشابه سال گذشته و 6 ماهه نخست سال‌های 1393 تا 1404 روند افزایشی داشته است، به‌طوری‌که واردات جو که در 6 ماهه ابتدایی سال 93 حدود 640 هزار تن بود، در نیمه نخست سال جاری به یک میلیون و 532 هزار تن رسیده است. البته بررسی دقیق‌تر این آمارها نشان می‌دهد این عدد تا سال 96 ضمن تجربه یک روند منطقی به حوالی 845 هزار تن رسیده بود؛ اما هم‌زمان با شروع زمزمه‌ها درباره تحریم افزایش قابل توجه پیدا کرده، به‌طوری‌که در سال‌های بعد به حدود یک میلیون و 350 تن واردات و در سال 1400 ناگهان به بالغ بر 2 میلیون تن رسیده است. البته کاهش تولید 1401 نشان می‌دهد واردات جو در سال قبل بیش از مصرف بوده و در سال‌های بعدی تعدیل شده است. 
بررسی روند دو دهه اخیر در واردات برنج نیز نشان می‌دهد این عدد از 827 هزار تن در 6 ماهه ابتدایی سال 93 به حدود 965 هزار تن در سال 1404 رسیده است. البته حجم واردت برنج که در سال‌های 94 و 95 به ترتیب 396 و 566 هزار تن ثبت شده بود، در سال 96 به بیش از هزار تن رسید؛ اما پس از آن هرچند برخی مقاطع زمانی کاهشی بود ولی در سال‌های اخیر از مرز 500 هزار تن در نیمه سال کمتر نشده است. همچنین واردات ذرت که در صدر لیست واردات نهاده‌های دامی که برای دام مصرف می‌شود قرار دارد، از حدود 2 میلیون و 463 تن در نیمه نخست سال 93، در نیمه ابتدایی سال جاری از مرز 5 میلیون تن گذر کرده و بیش از دو برابر شده است. این آمارها نشان می‌دهد افزایش میزان واردات ذرت از زمان ردوبدل شدن اخباری درباره برقراری تحریم اوج گرفته و از 3 میلیون و 50 هزار تن سال 96 در سال بعد ناگهان به بیش از 4 میلیون تن در سال رسیده است. 
در مقایسه واردات نهاده‌های دامی، دانه‌های روغنی، کنجاله و روغن در سال ۱۴۰۴ با سال ۱۳۹۳، شاهد رشد چشمگیر واردات دانه‌های روغنی و روغن هستیم؛ به‌طوری‌که واردات دانه‌های روغنی از حدود یک میلیون تن به 1.6 میلیون تن و واردات روغن از ۵۰۵ هزار تن به یک میلیون و 78 هزار تن افزایش یافته است. 
در مقابل، واردات کنجاله کاهش قابل توجهی داشته و از یک میلیون و 142 هزار تن در سال ۱۳۹۳ به ۹۵۷ هزار تن در سال ۱۴۰۴ رسیده است. در بازه زمانی بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ نیز واردات نهاده‌ها نوساناتی داشته است؛ دانه‌های روغنی از یک میلیون و 153 هزار تن در سال ۱۳۹۶ به حدود 1.6 میلیون تن در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته و سپس به 1.4 میلیون تن در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است. کنجاله در این دوره ابتدا کاهش یافته و از ۷۲۵ هزار تن در سال ۱۳۹۶ به ۵۷۲ هزار تن در سال ۱۳۹۷ رسیده؛ اما در سال ۱۳۹۸ با رشد قابل توجهی به بیش از یک میلیون تن افزایش یافته است. واردات روغن نیز نوساناتی را تجربه کرده و از ۷۷۰ هزار تن در سال ۱۳۹۶ به ۵۶۱ هزار تن در سال ۱۳۹۷ کاهش و سپس به ۸۵۱ هزار تن در سال ۱۳۹۸ افزایش یافته است. این روندها نشان‌دهنده تغییرات قابل توجه و نوساناتی در بازار نهاده‌های دامی است که می‌تواند ناشی از تغییرات تقاضا، سیاست‌های وارداتی و شرایط بازار جهانی باشد. 

واردات 9 میلیارد دلاری کالاهای اساسی 

اخیرا وزیر جهاد کشاورزی کمبود ارز و بدهی‌های معوق واردکنندگان را عامل اصلی مشکلات این حوزه دانسته و اعلام کرده وزارتخانه ثبت سفارش‌ها را بیش از نیاز کشور انجام داده و نسبت به سال گذشته میزان واردات افزایش یافته است. وی همچنین تأکید کرد دولت از اقدامات شفاف و بدون رانت حمایت می‌کند. این در حالی است که بانک مرکزی خبر داد از ابتدای سال‌جاری تا ۱۰ آبان‌ماه، بیش از ۳۴ میلیارد و ۵۴۷ میلیون دلار ارز برای واردات انواع کالاهای اساسی، دارو، محصولات صنعتی و خدمات تامین کرده است که هشت میلیارد و ۹۷۱ میلیون دلار به کالاهای اساسی و دارو اختصاص یافته بود. 

ضعف نظارت سامانه بازارگاه از سوی وزارت جهاد 

سامانه بازارگاه با هدف ارائه خدمات به صورت آنلاین و غیرحضوری به مصرف‌کنندگان نهاده‌های دامی راه‌اندازی شده است. این سامانه امکان خرید انواع نهاده های دامی را به صورت اینترنتی و غیرحضوری فراهم کرده تا کاربران و خریداران بتوانند به صورت اینترنتی، هر نوع نهاده دامی مد نظر خود را از طریق این سامانه خریداری کنند. احمد اسدیان، معاون نظارت و بازرسی امور تولیدی سازمان بازرسی نیز اخیرا درباره ضعف نظارت از سوی وزارت جهاد به‌عنوان متولی اصلی واردات کالاهای اساسی گفته بود: «نظارت کاملی از سوی وزارت جهاد بر سامانه بازارگاه صورت نگرفته است. سازمان بازرسی برای بررسی موضوع تامین و واردات نهاده‌های دامی به دستور رئیس قوه قضائیه پرونده‌ای تشکیل داده است.»