فناوران دانشگاه با ۴۰ دستاورد در «ایرانانو ۱۴۰۴»

سارا طاهریخبرنگار

فناوری نانو، عرصه‌ای است که علم و نوآوری را به کوچک‌ترین مقیاس‌ها برده و آینده صنایع و پژوهش کشور را شکل می‌دهد. در دانشگاه آزاد نیز فناوری نانو نه یک بخش فرعی، بلکه یکی از ستون‌های اصلی علم و نوآوری است و دستاورد‌های آن نشان از جایگاه دانشگاه در این حوزه دارد. در سال ۲۰۲۴، دانشگاه آزاد بیش از ۱۹ درصد از کل مقالات نانوی کشور را منتشر کرده و جایگاه خود را به عنوان یکی از قطب‌های اصلی فناوری نانو تثبیت کرده است. طبق لیست ستاد نانو، از میان ۱۲ نشریه علمی انگلیسی - ایرانی مورد تأیید ستاد در حوزه فناوری نانو، چهار نشریه متعلق به دانشگاه آزاد است؛ از جمله نشریه Journal of Nanostructure in Chemistry وابسته به واحد شهر قدس که برای چهارمین سال پیاپی بالاترین ضریب اثر 8.6 را کسب کرده و باکیفیت‌ترین نشریه در این حوزه محسوب می‌شود. سایر نشریات شامل International Nano Letters از واحد کرمانشاه و نشریات International Journal of Nano Dimension و Journal of Nanoanalysis از واحد‌های تنکابن و علوم پزشکی هستند. همچنین نشریه دانشگاه آزاد واحد کرمانشاه با ضریب 4.1، واحد تنکابن با ضریب 1.2 و واحد علوم پزشکی با ضریب 0.4، سه نشریه دیگر از پنج نشریه دریافت‌کننده ضریب تأثیر در حوزه فناوری نانو در سال ۱۴۰۳ را تشکیل می‌دهند. دانشگاه آزاد، فراتر از پژوهش‌های خود، یک کنسرسیوم نانو متشکل از ۱۲ مرکز تحقیقاتی پیشرو در این حوزه دارد و هم‌زمان با آن، باشگاه پژوهشگران و نخبگان جوان دانشگاه آزاد با ۳۰ انجمن علمی فعال در حوزه نانو، شور و علاقه نسل نوآور دانشجویان به علم نانو را به نمایش می‌گذارد. این عملکرد علمی گسترده، در نمایشگاه بین‌المللی فناوری نانو تهران که از یکشنبه ۱۱ آبان تا ۱۵ آبان در سالن خلیج فارس، طبقه دوم برگزار می‌شود، به شکل ملموس در قالب محصولات نانویی دانشگاه آزاد به نمایش گذاشته شده و عرصه‌ای برای معرفی محصولات و دستاورد‌های نانویی دانشگاه آزاد فراهم می‌کند. در این گزارش در گفت‌وگو با عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به جزئیات حضور دانشگاه آزاد در شانزدهمین نمایشگاه نانو پرداخته‌ایم که در ادامه مشروح آن را از نظر می‌گذرانید. 

حضور 33 شرکت از 22 واحد دانشگاهی 

آن طور که عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد، گفته است رویکرد دانشگاه آزاد در انتخاب محصولات، مانند سال‌های گذشته متمرکز بر کیفیت بوده و امسال نیز تلاش شده تا محصولاتی جدید و شاخص از دانشگاه آزاد ارائه شود. به گفته او، در این دوره ۳۳ شرکت دانشگاهی حضور دارند و علاوه بر آن، چهار مرکز تحقیقاتی و یک آزمایشگاه تخصصی نانو نیز مشارکت کرده‌اند. این مجموعه‌ها از ۲۲ واحد دانشگاهی در ۱۲ استان کشور انتخاب شده‌اند تا نشان دهند دانشگاه آزاد علاوه بر گستردگی جغرافیایی، در حوزه نوآوری هم توانمندی‌های قابل توجهی دارد. 
هر شرکت نیز با یک محصول اصلی معرفی شده، هرچند معمولاً این شرکت‌ها چند محصول دیگر را نیز همراه خود به نمایش می‌آورند تا جایی که تعداد محصولات به بیش از 40 محصول می‌رسد. اما معیار انتخاب شرکت‌ها بر اساس یک محصول آن‌ها بوده است. در واقع، معیار انتخاب امسال نه بر اساس تعداد، بلکه بر پایه کیفیت و سطح آمادگی فناوری (TRL) بوده است. محمدی تأکید می‌کند که کاهش تعداد محصولات نسبت به سال گذشته به معنای عقب‌نشینی نیست. او می‌گوید: «در گذشته هدف ما افزایش تعداد بود تا جرم بحرانی لازم برای تثبیت جایگاه دانشگاه در حوزه نانو ایجاد شود. اما امسال به نقطه‌ای رسیده‌ایم که باید کیفیت و نیاز بازار را در اولویت قرار دهیم. به همین دلیل داوری محصولات با حساسیت بیشتری انجام شد.»
هرچند به گفته او اگر مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه‌ها را نیز در محاسبه لحاظ کنیم، میزان حضور دانشگاه آزاد در نمایشگاه امسال تقریباً در همان سطح پارسال است، با این تفاوت که تمرکز از کمیت به کیفیت تغییر کرده است. 

TRL و جدید بودن محصول؛ معیار انتخاب

یکی از نکات جذاب غرفه دانشگاه آزاد در نمایشگاه نانو، محصولات منتخب و جدیدی است که امسال معرفی می‌شوند. محمدی درباره فرایند انتخاب این محصولات توضیح می‌دهد: «ما سامانه‌ای را اعلام و شرکت‌ها در آن ثبت‌نام می‌کنند. سپس کمیته‌ای مسئول بررسی است و دو معیار اصلی را در نظر می‌گیرد؛ یکی سطح آمادگی فناوری محصولات یا همان TRL و دیگری جدید بودن محصول. بر اساس این دو معیار، محصولات انتخاب می‌شوند.» یکی از نکات جذاب نمایشگاه نانو، رقابت جدی و فرایند دقیق انتخاب محصولات دانشگاه آزاد است. محمدی درباره این فرایند توضیح می‌دهد: «هر محصولی که وارد نمایشگاه می‌شود، مسیر مشخص و چند مرحله‌ای را طی کرده است. ابتدا در سطح استانی، رؤسای مراکز رشد و سرا‌های نوآوری با شاخص‌های بخشنامه شده مثل سطح آمادگی فناوری، جدید بودن محصول و وابستگی شرکت به دانشگاه محصولات خود را انتخاب می‌کنند.» او ادامه می‌دهد: «سپس این محصولات در سامانه ثبت‌نام می‌شوند و در سطح سازمان مرکزی بررسی می‌شوند. امسال بیش از ۱۲۰ شرکت اعلام آمادگی کرده بودند که در نهایت ۳۳ شرکت و محصولاتشان انتخاب شدند؛ یعنی تقریباً بین یک‌سوم تا یک‌چهارم محصولات پذیرفته شده‌اند.» محمدی تأکید می‌کند که این فرایند داوری تنها محدود به بررسی کمی نیست. در کمیته داوری، علاوه بر مدیران سازمان مرکزی حوزه فناوری، افراد با تجربه در شرکت‌های دانش‌بنیان نیز حضور دارند و کمک می‌کنند تا محصولاتی انتخاب شوند که توانایی ورود به بازار و اثرگذاری واقعی داشته باشند. 
آن طور که مشخص است هر محصول دانشگاه آزاد در نمایشگاه، نه فقط یک نمونه آزمایشگاهی، بلکه نتیجه یک فرایند دقیق و رقابتی است که از سطح استانی تا سازمان مرکزی دنبال شده است. 

نمایشگاه؛ پلی برای ارتباط دانشگاه و صنعت

اما اهمیت نمایشگاه تنها معرفی محصولات نیست؛ همان طور که محمدی تأکید می‌کند، مهم‌ترین خروجی برای دانشگاه آزاد، افزایش ارتباط بین صنعت و دانشگاه است. او در این باره می‌گوید: «شرکت‌هایی که در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند، از یک سمت به دانشگاه و از سمت دیگر به صنعت وصل می‌شوند. هدف اصلی ما شناسایی و معرفی این شرکت‌ها، تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت و حمایت از شرکت‌های مستقر در مراکز رشد و مراکز تحقیقاتی است.»
او درباره قرارداد‌های منعقد شده از نمایشگاه سال گذشته نیز می‌گوید: «به عنوان نمونه، یکی از مرکز تحقیقات سطوح پیشرفته واحد اهواز به واسطه حضور در نمایشگاه موفق شد دو قرارداد با صنعت امضا کند. به طور کلی، معمولاً هر شرکت حاضر در نمایشگاه می‌تواند حداقل یک قرارداد منعقد ‌کند و این روند در هر دوره تکرار می‌شود.» دانشگاه آزاد اسلامی علاوه بر شرکت‌های دانش‌بنیان و واحد‌های دانشگاهی، کنسرسیوم نانو خود را هم در نمایشگاه فعال کرده است. مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد دراین‌باره می‌گوید: «امسال اعضای کنسرسیوم، هم در قالب غرفه و هم به عنوان بازدیدکننده فعال در نمایشگاه حضور دارند. اعضای این کنسرسیوم در حاشیه نمایشگاه نیز نشست‌های تخصصی برگزار می‌کنند.» به گفته محمدی، حضور کنسرسیوم در نمایشگاه صرفاً نمایش محصول نیست، بلکه فضایی برای تعامل و هم‌افزایی میان مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های دانشگاهی ایجاد می‌کند. اما نمایشگاه تنها آغاز مسیر همکاری دانشگاه آزاد با صنعت است و محدود به همان چهار روز نمی‌شود. به گفته محمدی نمایشگاه بهانه‌ای است برای معرفی توانمندی‌ها، اما بحث اصلی، ادامه همکاری‌ها و قرارداد‌های صنعتی است. شرکت‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاه پس از نمایشگاه هم به ارائه خدمات، نمونه‌سازی و همکاری‌های پژوهشی ادامه می‌دهند.  این استمرار به دانشگاه اجازه می‌دهد که ارتباطش با صنعت فراتر از یک رویداد محدود باشد و محصولات منتخب، فرصت واقعی ورود به بازار و اثرگذاری در صنایع کشور پیدا کنند. محمدی می‌گوید: «صرف حضور دو روزه در نمایشگاه کافی نیست؛ ما سازوکار‌هایی داریم تا این همکاری‌ها پایدار باشد و قرارداد‌ها و ارائه خدمات آزمایشگاهی یا تحقیقاتی، مسیر بلندمدت خود را طی کنند.» دانشگاه آزاد امسال تنها به معرفی محصولات نانویی خود اکتفا نکرده؛ بخشی از کار به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و توانمندسازی پژوهشگران جوان اختصاص یافته است. مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در این باره می‌گوید: «حمایت از شرکت‌ها یکی از وظایف ذاتی دانشگاه است. اما برای اینکه این حمایت‌ها واقعاً اثرگذار باشد، نیاز به همراهی صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه داریم. اگر این صندوق از نظر منابع مالی تقویت شود، می‌توانیم شرکت‌ها را جذب، حمایت و توانمندسازی کنیم.» به گفته او مهم‌ترین چالش شرکت‌ها محدودیت‌های مالی است و حمایت دانشگاه باید هم تخصصی و هم مالی باشد. او توضیح می‌دهد: «حوزه فناوری طبیعتاً حمایت تخصصی را انجام می‌دهد که شامل کمک در حوزه فناوری، مشاوره فنی و مسیر از محصول تا بازار است. اما برای ورود به بازار، حضور صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه در کنار شرکت‌ها حیاتی است.» به گفته محمدی امسال صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد نیز در نمایشگاه حضور دارد و به همراه دانشگاه، شرکت‌های نانویی را در مسیر توسعه و ورود به بازار همراهی می‌کند. 

هم‌افزایی مراکز خدمات آزمایشگاهی ادامه دارد

محمدی در پایان اهمیت حضور فعال واحد‌های دانشگاهی و مراکز خدمات آزمایشگاهی در نمایشگاه نانو را یادآور شده و از همه دعوت کرد که در نمایشگاه حضور پیدا کنند. او توضیح داد: «در دو روز گذشته، رؤسای مراکز خدمات دانشگاهی ما در تهران در سمینار HSE شرکت کردند و این نشان می‌دهد که هم‌افزایی بین رؤسای مراکز خدمات آزمایشگاهی دانشگاه همچنان به قوت خود ادامه دارد.» او ادامه می‌دهد: «انتظار ما از رؤسای واحد‌ها این است که با بازدید از محصولات و بهره‌برداری از توانمندی‌های شرکت‌ها، از طریق سرمایه‌گذاری یا حمایت مالی، مجموعه حوزه فناوری دانشگاه را همراهی کنند.»