آیا جعبه پاندورای هسته‌ای باز می‌شود؟

محمدمهدی فروزان، خبرنگار فرهیختگان: روز گذشته بود که ترامپ در واکنش به آزمایش  یک اژدر هسته‌ای خودران به نام «پوسایدن» توسط ارتش روسیه اعلام کرد به وزارت جنگ این کشور دستور داده است تا آزمایش سلاح‌های هسته‌ای را از سر بگیرد.

شویگو دبیر شورای امنیت ملی روسیه امروز در واکنش به سخنان ترامپ گفت آزمایش‌های هسته‌ای در هیچ کشوری حتی برای یک روز هم متوقف نمی‌شوند، اما این موضوع فیزیکی نیست؛ بلکه مدل‌سازی ریاضی است. این سخنان شویگو خود بیانگر موضوعی مهم است که به سادگی نمی‌توان از آن گذشت.

بر اساس پیمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای یا سی‌تی‌بی‌تی، که در ۱۰ سپتامبر ۱۹۹۶ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید، کشورهای دارای تسلیحات هسته‌ای از انجام آزمایش بر روی زمین، دریا، هوا و هر مکانی تحت قلمرو یا کنترل کشور عضو منع شدند و پس از آن بسیاری از کشورها از جمله آمریکا و روسیه دیگر آزمایش هسته‌ای ملموسی بر روی زمین انجام ندادند، جز کره شمالی و پاکستان و هند.

سخنان شویگو دبیر شورای امنیت روسیه بیانگر این موضوع است که روسیه و کشورهای دیگر احتمالاً در تمام این مدت با وجود این محدودیت‌های بین‌المللی به دنبال روش‌های جایگزین بوده‌اند و با ابزارهای جدید همانند نرم افزار مدل سازی آزمایش هسته‌ای که لزوماً دارای انفجار عظیم فیزیکی روی زمین نیستند، فعالیت تسلیحاتی هسته‌ای خود را حفظ کرده و گسترش داده‌اند. ترامپ نیز در سخنانش ادعا کرد آمریکا بیشترین سلاح هسته‌ای را داراست و روسیه و چین در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.

آزمایش مدل سازی هسته‌ای چیست؟

پس از اظهارات شویگو این سوال پیش می‌آید که این نوع آزمایش‌ها دقیقاً چگونه هستند؟ در این نوع آزمایش‌ها، به‌جای انجام واکنش واقعی شکافت یا انفجار روی زمین، تسلیحات در سطح معادلات و داده‌های فیزیکی درون محیط نرم‌افزاری شبیه‌سازی می‌شوند. دانشمندان با استفاده از مدل‌های ریاضی بسیار دقیق، و ابررایانه‌هایی که توان محاسباتی عظیمی دارند، رفتار مواد شکافت‌پذیر مانند پلوتونیوم یا اورانیوم را در شرایط بحرانی (دما، فشار، چگالی بالا) و انفجار شبیه سازی می‌کنند.

این مدل‌ها شامل معادلات دینامیک سیالات، فیزیک پلاسما، انتقال تابش، و واکنش‌های زنجیره‌ای نوترونی هستند. هدف از چنین شبیه‌سازی‌هایی آن است که بتوان بدون انفجار واقعی، پیش‌بینی کرد که یک سلاح هسته‌ای در شرایط واقعی چه رفتاری از خود نشان می‌دهد؛ آیا واکنش پایدار می‌ماند؟ چه میزان انرژی آزاد می‌شود؟ و چه پارامترهایی باعث افزایش یا کاهش بازده می‌شوند؟ کاربرد دیگر این مدل بررسی سلاح‌های قدیمی و میزان کارایی آن‌ها در شرایط جدید است. از این رو می‌توان سخنان شویگو را تایید کرد که آزمایش‌های هسته‌ای در جهان هرگز به‌طور کامل متوقف نشده‌اند؛ بلکه تنها ماهیت آن‌ها از فیزیکی و تجربی به محاسباتی و نظری تغییر یافته است، آزمایش‌هایی که نه در بیابان‌ها و زیر زمین و دریا، بلکه در درون معادلات و ابررایانه‌ها رخ می‌دهند.

 با توجه به تهدیدات مکرر آمریکا و روسیه علیه یکدیگر، ترامپ در پاسخ به خبرنگاران گفت به که  زودی آمریکا آزمایش‌های زیردریایی را آغاز خواهد کرد. آمریکا از سال ۱۹۴۵ و بعد از آن، بارها در زمین و زیر زمین و دریا آزمایش‌های عظیم و گسترده‌ای انجام داده است. باید دید آیا این رقابت همانند دوران جنگ سرد به مسابقات تسلیحاتی گسترده منجر می‌شود یا جعبه پاندورا استفاده از سلاح‌های هسته‌ای برای دومین بار در جهان پس از هیروشیما و ناکازاکی باز خواهد شد؟