چین با خوداتکایی علمی هژمون دنیا می‌شود؟

ندا اظهریخبرنگار

تا سال‌ها پیش آمریکا قدرت بلامنازع علم‌وفناوری در دنیا بود و به‌واسطه استعداد‌های بومی و بین‌المللی که در اختیار داشت، توانسته بود جایگاه ویژه و برتری را از منظر علم‌وفناوری برای خود دست‌وپا کند. اما چندسالی است که چینی‌ها با تلاش و همتی که به خرج داده‌اند و سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی که برای توسعه علم‌وفناوری در کشور کرده‌اند، توانسته‌اند گوی سبقت را از آمریکایی‌ها بربایند. چین امروز براساس تعداد مستندات علمی قدرت اول دنیا شناخته می‌شوند و برنامه تازه‌ای برای ادامه راه توسعه علمی و فناورانه ترسیم کرده‌. آن‌ها قرار است طبق این نقشه راه، تا پنج‌سال آینده به خوداتکایی در حوزه‌های علمی دست پیدا کنند.

تمرکز روی فناوری‌های کلیدی

چین سال‌هاست نقشه‌راه علمی و فناوری خود را در طرح‌های پنج‌ساله تعیین کرده. برنامه‌های پنج‌ساله چین، سیاستی جامع در قالب طرحی اولیه با هدف هدایت توسعه اجتماعی و اقتصادی این کشور است. این طرح، راهنمایی برای سطوح مختلف دولت به‌منظور طراحی سیاست‌هایی در بازه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت به شمار می‌رود. به‌تازگی، رهبران برتر چین جلسه‌ای را در سطح بالای سیاسی تشکیل داده و در آن، به طراحی برنامه پنج‌ساله بعدی این کشور پرداخته‌اند که قرار است بین سال‌های 2026 تا 2030 اجرایی شود. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، چین قرار است در این بازه زمانی، به خوداتکایی در حوزه علم‌وفناوری دست یابد و صنایع نوآورانه و نیز فناوری‌های کلیدی را توسعه دهد. این برنامه که پانزدهمین برنامه پنج‌ساله چینی‌ها محسوب می‌شود، قرار است سالانه منتشر شود. به گفته وزیر علم‌وفناوری چین، دولت قصد دارد در قالب این برنامه، از فناوری‌های اصلی این روز‌های دنیا از قبیل فناوری‌های پیشرفته نیمه‌رسانا‌ها، هوش مصنوعی و تحقیقات پایه حمایت کند. محققان و پژوهشگران، این برنامه را بخشی از تلاش چین برای غلبه بر گلوگاه‌های فناورانه قلمداد کرده‌اند.

رشد 6 برابری هزینه R&D در 15 سال گذشته

یکی از محققان سیاست‌های توسعه پایدار در آکادمی علوم چین واقع در پکن، پیش‌بینی کرده سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با حوزه‌های علمی چین طی پنج‌سال آینده روند افزایشی خواهد داشت که به‌طورقطع می‌تواند تا حدی اثر کاهش بودجه‌های علمی دولت آمریکا را به‌ویژه در حوزه‌هایی چون تغییرات اقلیمی و سلامت عمومی جبران کند. به گزارش nature، هزینه‌های سالانه تحقیق‌وتوسعه در چین در دو دهه گذشته به طور سرسام‌آوری رشد داشته است. چین تنها در سال گذشته، بیش از 505 میلیارد دلار روی R&D هزینه کرد که در مقایسه با سال 2023 با رشد 8.9 درصدی روبه‌رو بوده و در مقایسه با سال 2009، حدود 6 برابر بیشتر شده است. براین اساس، طبق آمار، دولت چین بزرگ‌ترین دولت از نظر هزینه روی تحقیق‌وتوسعه در دنیاست.

استقلال در تولید تراشه

به گفته یکی از اقتصاددانان مدرسه بین‌المللی تجاری نیمه‌رسانا‌ها در شانگهای، «در برنامه پنج‌ساله‌ای که ترسیم شده، منابع مهم و قابل‌توجه، احتمالاً گلوگاه‌هایی را در مسیر ساخت نیمه‌رسانا‌های پیشرفته موردتوجه قرار خواهد داد.» تراشه‌های نیمه‌رسانا که به‌نوعی دستگاه‌های الکترونیک، زیرساخت‌های حیاتی و سیستم‌های نظامی را تغذیه می‌کنند، در مرکز جنگ فناورانه میان چین و آمریکا قرار دارند. در این جنگ، آمریکا دسترسی مستقیم و غیرمستقیم چینی‌ها را به تراشه‌های پیشرفته و نیز فناوری‌های مرتبطی که با احتمال خطر برای امنیت ملی مواجه بود، مسدود کرده است. دانشمندان چینی از امسال تا 2035 را سال‌هایی حیاتی برای استقلال در تولید تراشه عنوان کرده‌اند. دانشمند ارشد فعال در شرکت Phytium Technology که یکی از تراشه‌سازان چینی محسوب می‌شود، ابراز امیدواری کرده است که «ما به‌طورقطع، طی پنج یا 10 سال آینده در حوزه تراشه از غرب پیش می‌افتیم.»

تمرکز روی هوش مصنوعی

تراشه‌های پیشرفته، زمینه را برای حضور پررنگ صنعت دیگری، یعنی هوش مصنوعی در پانزدهمین برنامه پنج‌ساله چین فراهم می‌کنند. اقتصاددان مدرسه بین‌المللی تجاری نیمه‌رسانا‌ها در شانگهای بر این باور است: «هوش مصنوعی که یکی از تحول‌آفرین‌ترین فناوری‌های همه‌کاره در سال‌های اخیر محسوب می‌شود، بدون‌شک از حمایت سیاسی بالایی برخوردار خواهد شد.» وزیر علوم و فناوری چین اظهار کرده دولت این کشور بنا دارد یک چهارچوب سیاسی سطح بالا را برای هوش مصنوعی تهیه کند که تمرکز اصلی آن بر توسعه مدل‌های جدید و تراشه‌های محاسبات پیشرفته خواهد بود. یکی از اقتصاددانان متخصص در حوزه نوآوری فعال در مرکز ZEW در «مان‌هایم» آلمان که یکی از مؤسسات برجسته پژوهش‌های اقتصادی در اروپاست، می‌گوید: «چین روی یکپارچه‌سازی مدل‌های هوش مصنوعی و کاربرد‌های آن در اقتصاد چین تمرکز کرده است.» این کشور در ماه آگوست، کمپین «مثبت هوش مصنوعی» (AI+) را به‌منظور تسهیل یکپارچگی عمیق بین هوش مصنوعی و بخش‌های کلیدی تا سال 2035 کلید زد. این کمپین، استراتژی متفاوتی در مقایسه با آمریکاست که به دنبال برتری جهانی در حوزه هوش مصنوعی است. بوئینگ به‌تازگی اعلام کرده است: «شرکت‌های آمریکایی به دنبال آن هستند که بهترین مدل‌های هوش مصنوعی ممکن را در اختیار داشته باشند.» همچنین در این برنامه پنج‌ساله انتظار می‌رود ربات‌های انسان نما، ارتباطات 6G و فناوری‌های پاک در اولویت پانزدهمین برنامه پنج‌ساله چینی‌ها قرار گیرد.

سرمایه‌گذاری برای جذب استعداد‌ها

شرکت بوئینگ همچنین در ادامه عنوان کرد: «سیاست‌های علمی و نوآوری چین در پانزدهمین برنامه پنج‌ساله این کشور، قادر است چشم‌اندازهای پژوهش‌های جهانی را نیز دگرگون کند. کاهش بودجه در مؤسسات پژوهشی آمریکا بسیاری از محققان این کشور را به فکر مهاجرت به نقاط دیگری انداخته است. این چشم‌انداز، دریچه‌ای را روی سیاست‌گذاران چینی می‌گشاید تا بتوانند استعداد‌های برتر را از آمریکا، به‌ویژه آن دسته از استعداد‌هایی که رگ‌وریشه چینی دارند، جذب خود کنند. موجی از دانشمندان متولد چین در سال گذشته، آمریکا را به مقصد وطن خود ترک کرده‌اند. یکی از این افراد، دانشمند حوزه ریاضیات در دانشگاه هاروارد و دیگری، مهندسی است که پیش‌تر در حوزه تراشه در شرکت فناوری «اینتل»، کالیفرنیا فعالیت می‌کرد. به گفته یکی از محققان اندیشکده «چتم هاوس» لندن که پیرامون چین مطالعه می‌کند، «اگرچه برای اثرگذاری روی دانشمندانی که به کشور خود بازگشته‌اند، به زمان و بودجه قابل‌توجهی نیاز خواهد بود.» برای این منظور، دولت چین در ماه جاری، یک ویزای جدید را با هدف جذب دانشمندان خارجی و محققان فعال در حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات ارائه داد. از دیدگاه برخی محققان، چین اگر به دنبال آن است که نفوذ علمی و نوآوری را فراتر از مرز‌های خود گسترش دهد، هنوز کار‌های بسیاری برای انجام دارد. جامعه‌شناس دانشگاه «کنت» انگلستان، معتقد است: «تبدیل‌شدن به رهبر جهانی در حوزه‌های علوم و نوآوری مستلزم ظرفیت شکل‌دهی و هدایت سیاست‌های بین‌المللی و مباحث اخلاقی در مرز‌های اکتشافات علمی است. چین برای دستیابی به این میزان شایستگی، همچنان باید ظرفیت‌های خود را توسعه داده و قابلیت‌هایش را به جهان نشان دهد.»