ضو هیئت علمی موسسه تحقیقات سیاستهای علمی کشور در گفتوگو با «فرهیختگان»رضا حافظی، عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاستهای علمی کشور در گفتوگو با «فرهیختگان» وضعیت آیندهنگاری فناوری را بررسی کرد.
جای تصمیم جدی در فناوری تئاتر بازی میکنیم
زهرا رمضانیامروز سرمایهگذاری در حوزههای علموفناوری بهعنوان یکی از راههای حفظ برتری و حتی تضمین امنیت بهحساب میآید. سرمایهگذاری بستر را برای رسیدن به فناوریهای جدید فراهم میکند؛ اما موضوع مهم در این میان، تشخیص درست حوزههای علمی برای سرمایهگذاری است. کاری که کشورهای پیشرو مانند ژاپن آن را در قالب آیندهنگاری فناورانه انجام میدهند. این حوزه بهعنوان ابزاری راهبردی، نقش تعیینکنندهای در جهتدهی به تحولات علمی و اقتصادی جهان امروز ایفا میکند؛ چراکه با این کار امکان شناسایی فناوریهای نوظهور و تحلیل روندهای آینده میسر شده و به دولتها و بخشهای خصوصی بزرگ این امکان را میدهد تا در فضای پرابهام امروز، مسیر درست را برای سرمایهگذاری و توسعه انتخاب کنند. به عبارت دقیقتر در دنیایی که تکنولوژی و فناوریهای جدید با سرعت چشمگیری درحالتوسعه است، آیندهنگاری با ترسیم چشماندازهای آینده، بستر را برای تصمیمگیری آگاهانه و تدوین سیاستهای کارآمد فراهم کرده و از اتلاف سرمایهها جلوگیری میکند. بااینحال در کشور ما نهاد مشخصی برای آیندهنگاری در حوزه فناوری وجود ندارد و همین مسئله را باید یکی از چالشهای سرمایهگذاری در این حوزه و در ساحت کلانتر، هدررفت منابع مالی قلمداد کرد. موضوعی که رضا حافظی، عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاستهای علمی کشور در گفتوگو با «فرهیختگان»مطرح کرد. وی در این باره معتقد است ما در بسیاری از حوزههای فناوری تئاترباز هستیم و با وجودداشتن توانایی دانشی و وجود سرمایه انسانی، به دلیل نبود نهاد مشخص آیندهنگاری، نمیتوانیم تصویر مشخصی از وضعیت آینده داشته باشیم.
حافظی گفت: «با اغراق باید بگویم که ما در بسیاری از حوزههای فناوری، تئاترباز هستیم. یعنی صحنهآرایی آن وضعیتی را که در یک کشور پیشرفته غربی و یا شرقی انجام میشود، دنبال میکنیم. به عبارت دقیقتر ما از آن فناوری و مدل رسیدن به آن، یک صحنه تئاتر درست میکنیم. امروز میشنویم که آمریکا نزدیک به 600 میلیارد دلار برای 5 سال در حوزه هوش مصنوعی و تنها در TRLهای پایین انجام داده، این در حالی است که GDP ایران حدود 400 میلیارد دلار است و این مسئله معنایش آن است که آمریکاییها میخواهند یکونیم برابر تولید ناخالص داخلی ایران را طی 5 سال در حوزه هوش مصنوعی سرمایهگذاری کنند.»
وی با طرح این سؤال که آیا ما میتوانیم این رقم را سرمایهگذاری کنیم، اظهار داشت: «در پاسخ باید عنوان کرد قاعدتاً این کار شدنی نیست و بهجای این کار ما تنها به این حوزه توجه میکنیم. یعنی درباره هوش مصنوعی خیلی همایش برگزار کرده و صحبت میکنیم. درحقیقت ما تئاتر نوآوری را در کشور داریم.»
عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاستهای علمی کشور درباره اینکه ایران میتواند بهعنوان یکی از کشورهای پیش رو در خلق فناوریهای جدید عمل کند، ادامه داد: «بله میتوانیم این کار را انجام دهیم؛ چراکه هم دانش فنی، هم منابع اطلاعاتی لازم و هم توان انسانی کافی را در اختیار داریم، اما برای تحقق آن مشکلاتی وجود دارد. بهعبارتدیگر اگر بخواهیم یک سیگنال بسیار ضعیف را از یک فناوری جدید ارائه دهیم، هیچ ارگان و نهادی نیست که آن را بپذیرد و از آن مواظبت کند، درحالیکه میبینیم امروز همه به سراغ مهمان چشم رنگی که همان هوش مصنوعی است میروند و تمام حواسها به این فناوری پرت شده است.»
راهاندازی مرکز آیندهنگاری فناورانه امکان انجام علمی کارها را میدهد
حافظی بیان داشت: «همیشه این حسرت را داشتهام که چرا یک نفر نیامد و بگوید که یک نهاد آیندهنگاری فناوری در ایران درست میکنم که بهعنوان مغز متفکر سرمایهگذاری برای پژوهشهای آینده باشد. هرچند که تحقق این مسئله نیازمند صرف چندین سال آزمونوخطا است؛ اما نباید این را هم فراموش کرد که هیچکدام از مؤسسات این حوزه در دنیا، مانند مکنزی از روز اول تأسیس، تحلیلهایی را که امروز مینویسند، نمیتوانستند ارائه دهند.»
وی با بیان اینکه ما حاضر نیستیم چنین سرمایهگذاری را در حوزه آیندهنگاری انجام دهیم، تصریح کرد: «بر اساس مصوبه هیئت وزیران سال 1393، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان مسئول راهاندازی مرکز آیندهنگاری فناوری است؛ اما مسئله اینجاست که در کنار این نهاد، بنده هم بهعنوان فارغالتحصیل این رشته در مؤسسه خودم این کار را انجام میدهم و وزارت علوم و معاونتهای پژوهشی و فناوری در دیگر وزارتخانهها مانند صمت هم متولی این کار هستند، درحالیکه اگر مطالعات را متمرکز میکردیم میتوانستیم یک مرکز آیندهنگاری داشته باشیم که به نیاز بسیاری از دستگاههای کشور ازجمله حوزه نظامی پاسخ دهد.»
عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاستهای علمی کشور در همین زمینه اظهار داشت: «با راهاندازی مرکز آیندهنگاری فناورانه ما میتوانستیم آگاهانه و بهصورت علمی کارها را انجام دهیم. منفعت این کار هم آن بود که اگر کسی مدیر شد و تصمیمی خلاف توصیههای علمی گرفت، باید پاسخگوی تبعات آن هم باشد؛ درحالیکه تا وقتی بر اساس سلایق شخصی تصمیمگیری میشود هیچکس نمیتواند بگوید کار درستی انجام شده یا خیر. در همین راستا بخشی از جامعه باید مطالبهگری کرده و پشت سر نهاد علمیاش بایستد و آن را تقویت کند. حالا این جامعه میتواند بخشی از مسئولان، نمایندگان مجلس و رسانهها باشند.»
حافظی افزود: «ما نیازمند تسهیلگری هستیم که مطالبه اجتماعی را به زبان دانشگاه و زبان دانشگاه را به زبان جامعه ترجمه کند. قطعاً اگر این تسهیلگر وجود داشته باشد که البته تحقق آن هم امکانپذیر است، حتماً وضعیت متفاوت خواهد شد. همان نخبگانی که امروز در ایران زندگی میکنند؛ اما نمیتوان مطمئن بود که فردا هم در ایران بمانند، از داخل کشور برای دیگر کشورها هم کار میکنند و در حوزههای علمی به آنها توصیههایی ارائه میدهند. قطعاً اگر بتوان بستر را برای فعالیت این پژوهشگران و نخبگان فراهم کرد، باتوجهبه اینکه عرق ملی دارند و خودشان را عضوی از همین جامعه میدانند، نهتنها میتوانیم در منابع مالیمان صرفهجویی کنیم، بلکه آینده را هم خواهیم ساخت.»
بخشی از آیندهنگاری استفاده از نظر خبرگان علمی است
وی با تأکید بر اینکه در بسیاری از حوزهها چند نهاد مسئول کار باشند، اتفاق خوبی است؛ چراکه باعث میشود احتمال رخدادن اشتباهات کاهش یابد، گفت: «مثلاً در تستکردن یک دارو وجود چند نهاد باعث اطمینان بیشتری خواهد شد؛ اما در برخی از حوزهها مانند آیندهنگاری اینکه ما بتوانیم منابع دادهای، تحلیلی و انسانیمان را در یک نهاد تجمیع کنیم، کار درستتری به شمار میرود. البته این بدان معنی نیست که حتماً در یک نقطه و بهصورت فیزیکی شاهد تمرکز زیرساختها باشیم، بلکه منظور وجود یک نهاد بالادستی است.»
عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاستهای علمی کشور در توضیح بیشتر این مسئله گفت: «موضوع دیگر آن است که یک بخش از آیندهنگاری، استفاده از نظرات خبرگان حوزههای مختلف است. یعنی کسانی که در یک حوزه علمی مسلط بوده و میدانند فرایندها و جریانهای موجود چیست؛ اما اینکه بخواهیم بهصورت مکرر به سراغ آنها برویم و نظرشان را بگیریم، کمکم آنها را بیانگیزه میکند. بهعبارتدیگر وقتی بهصورت جزیرهای در حوزه آیندهنگاری کار میکنیم، بخشی از حوصله خبرگان را سر خواهیم برد. بنده طی یک سال و نیم گذشته متوجه شدم که این کار صدمه جدی به کار میزند.»
حافظی با تأکید بر اینکه خبرگان علمی معمولاً بیشتر از یکبار جواب سؤال را نمیدهند، تصریح کرد: «دلیلش هم این است که او یکبار ایدهاش را گفته و تکرار آن حوصله سر بر
است و این یکی از آفتهای رفتار جزیرهای است. هرچند انجام پژوهشهایی که همپوشانی دارند، با اینکه میتواند میزان دقت و اعتماد را بالا ببرد؛ اما در حوزه آیندهنگاری بهتر است این مسیر را دنبال نکنیم و کارها بهصورت متمرکز باشد. در کشوری مانند ژاپن که سردمدار چنین کارهایی است، سازمان مشخصی وظیفه آیندهنگاری فناوری را برعهده دارد. البته ممکن است این سازمان برای انجام آیندهنگاری در هر حوزه فناوری تیم پژوهش و اجرایی جدیدی داشته باشد؛ اما درمجموع متولی کار یک سازمان مشخص است.»
چالش امروزمان نبود حلقه آیندهنگاری در کشور است
وی به چالش بعدی آیندهنگاری فناوری در ایران اشاره کرد و گفت: «مسئله دیگر این است که در ایران در یک پروژه افراد مختلف حضور دارند و ذینفعان هم بهجای سازمانها، افراد را میشناسند. نبود نهاد مشخص باعث شده تا امکان ارتباطگرفتن سیستماتیک وجود نداشته باشد. البته معتقدم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان نهاد خوبی برای این کار است، به این شرط که شخص معاونت، اعتقاد کامل به این مسئله داشته باشد. یعنی نگاهش این باشد که باید برای آیندهنگاری سرمایهگذاری کند.»
عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاستهای علمی کشور با تأکید بر اینکه چالش امروز ما نبود حلقه آیندهنگاری فناوری در کشور است، تصریح کرد: «بااینحال خوشبختانه برحسبتصادف افراد خوبی در حوزه آیندهنگاری فناوری کار میکنند و سمتهای مهمی هم دارند؛ اما نکته جذاب درباره عموم آنها این است که هیچکدامشان تحصیلکرده این حوزه نیستند.»
حافظی به وضعیت انجمن آیندهنگری در کشور اشاره و خاطرنشان کرد: «با وجود اینکه بهصورت اسمی چنین انجمنی را داریم؛ اما در عمل سالهاست غیرفعال شده و تشکیل جلسه نداده است. در طرف دیگر میبینیم که وزارت علوم هم هیچگونه ورودی برای فعالسازی این انجمن نکرده است. یعنی مجموعه مرتبط با وزارت علوم که انجمنهای علمی را رصد میکند اصلاً برایش مهم نیست که چرا چنین انجمنی که هدف و مأموریت مهمی دارد، غیرفعال شده است. نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد این است که ما بیش از 200 فارغالتحصیل تنها از دانشگاههای دولتی در حوزه آیندهنگاری فناوری داریم؛ اما باز هم برای این وزارتخانه مهم نیست که چرا و چگونه این افراد رها شدهاند؟ متأسفانه ما بخشهای کلیدی مرتبط با این حوزه را به افرادی که فارغالتحصیل این حوزه هستند، نسپردهایم و قطعاً این مسئله باعث شده امروز با چالشهای جدی در این حوزه مواجه باشیم.»
مطالب پیشنهادی
.jpeg?v=)
.gif?v=0)
