۲ استدلال مهم ایران برای غیرقانونی بودن اسنپ‌بک

همان روزی که تروئیکای اروپایی و آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل، اسنپ‌بک را فعال کرده و مانع از آن شدند تا قطعنامه‌های 6گانه تحریمی علیه ایران به طور کامل لغو شود، ایران، چین و روسیه به این اقدام واکنش نشان داده و حتی نماینده روسیه اعلام کرد که روند فوق را که خارج از قواعد حقوقی در برجام پیگیری شده بود به رسمیت نمی‌شناسد. پیش از آن نیز اوایل شهریورماه، 3 کشور ایران، چین و روسیه طی نامه‌ای به رئیس دوره‌ای شورای امنیت اقدام غیرقانونی تروئیکا و آمریکا را به اطلاع او رسانده و تأکید کرده بودند که رئیس شورا وظیفه‌ای برای اعلام بازگشت تحریم‌ها ندارد. حالا با گذشت حدود یک ماه از این واکنش‌ها روز گذشته ایران طی یک نامه به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت پایان قطعنامه 2231 را اعلام کرد.
وزارت خارجه طی بیانیه‌ای دراین‌باره اعلام کرد: «با پایان رسمی برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ در ۲۶ مهر ۱۴۰۴، موضوع هسته‌ای ایران باید از دستورکار شورای امنیت خارج شود.» اکنون یک دعوای سیاسی بر سر بازگشت تحریم‌های ایران شکل گرفته است. طرف غربی با بسیج کردن متحدانش به دنبال مشروعیت بخشی به 6 قطعنامه تحریمی احیا شده است و ایران و متحدان شرقی‌اش نیز به دنبال مشروعیت بخشیدن به لغو این تحریم‌ها هستند. اکنون قرارداد‌های حقوقی که توسط طرف غربی زیر پا گذاشته شدند قدرت تعیین تکلیف مواجهه جهانی با برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را نداشته و به همین دلیل چانه‌زنی‌های سیاسی پشت‌پرده آغاز شده تا اعتبار سوخته شورای امنیت که برای منافع غرب خرج شده بود بار دیگر احیا شود.
اقدام ایران، روسیه و چین اعضای شورای امنیت را در تداوم استفاده ابزاری از این شورا دچار چالش خواهد کرد و به دو کشور قدرتمند بلوک شرق این اجازه را می‌دهد که برای تداوم همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با تهران توجیه سیاسی و حقوقی داشته باشند.

استدلال‌های ایران برای نامشروع دانستن استفاده از اسنپ‌بک

ایران به طور کلی 2 استدلال مهم برای مشروعیت‌زدایی از فعال‌سازی اسنپ‌بک را مطرح می‌کند. نخستین استدلال این است که طرف اروپایی نیز همچون آمریکا به تعهدات خود عمل نکرده و حتی با وضع تحریم‌های جدید علیه ایران بر خلاف برجام عمل کرده است، بنابراین حقی برای اتهام‌زنی به ایران در مورد عدم پایبندی به برجام ندارد. استدلال دیگر ایران این است که طرف‌های اروپایی همین اقدام غیرمشروع خود را نیز از مسیر طراحی شده در برجام طی نکرده و با دور زدن اعضای برجام مستقیم به شورای امنیت رجوع کرده‌اند. مطابق برجام هرکدام از طرف‌های برجام به غیر از آمریکا که رسماً از آن خارج شده است باید شکایت نقض تعهدات را به «کمیسیون مشترک برجام» (متشکل از نمایندگان ایران و ۵+۱) ارائه می‌داد. اگر بعد از طی شدن فرایند بررسی در کمیسیون مشترک که حداکثر 35 روز به طول می‌انجامید مشکل همچنان حل نشده باقی می‌ماند. آن زمان موضوع به شورای امنیت ارجاع داده می‌شد؛ اما طرف‌های اروپایی بدون طی کردن این فرایند جهت تسریع امور و بازگردن قطعنامه‌های تحریمی، پرونده ایران را مستقیماً به شورای امنیت بردند. اکنون نیز ایران، روسیه و چین ضمن به رسمیت نشناختن بازگشت قطعنامه‌های تحریمی معتقدند قطعنامه 2231 هیچ‌گونه صلاحیت یا اختیاری به دبیرکل یا دبیرخانه سازمان ملل متحد اعطا نمی‌کند تا نسبت به تشخیص، اعلام، اِعمال مجدد یا بازگرداندن قطعنامه‌هایی که طبق بند عملیاتی ۸ خاتمه یافته‌اند، اقدام کنند.

اقدام چین، روسیه و جنبش عدم‌تعهد به چه معنی است

به رسمیت نشناختن بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران توسط چین، روسیه و کشور‌های عضو جنبش عدم تعهد به این معنی است که آن‌ها خود را متعهد به اجرای این تحریم‌ها ندانسته و با اعلام عمومی این موضوع برای همکاری‌های اقتصادی و امنیتی آتی با ایران مشروعیت‌زایی می‌کنند. این مواجهه باعث می‌شود تا آن‌ها در قبال اتهام عدم پایبندی به معاهدات حقوقی دست پری در مقابل کشور‌های اروپایی و آمریکا داشته باشند که خود با عدم اجرای برجام معاهدات بین‌المللی را به تمسخر گرفته و از شورای امنیت نیز علیه سایر کشور‌ها از جمله ایران استفاده ابزاری می‌کنند. 
اگرچه بخش اصلی تحریم‌های ضد ایرانی مربوط به تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپاست و ایران تاکنون نیز مبادلات اقتصادی خود را در سایه تحریم جلو برده است؛ اما غربی‌ها با احیای 6 قطعنامه شورای امنیت تلاش دارند تا سایر تحریم‌های یک‌جانبه را نیز مشروع جلوه داده و کشور‌های دیگر را به همسویی با آن ترغیب کنند. اصل این موضوع که کشور‌های غربی بدون رجوع به سازمان ملل علیه ایران تحریم وضع کرده و با چانه‌زنی سیاسی اثر آن را بیشتر می‌کنند خود به معنی زیرپا گذاشتن مشروعیت سازمان ملل است. این امر باعث می‌شود تا این کشور‌ها به اقدامات ضد شورای امنیت سایر کشور‌ها نتوانند خورده بگیرند؛ چراکه خود قبل از همه علیه شورای امنیت اقدام کرده‌اند و بدون رجوع به آن مسیر‌های موازی بین‌المللی برای وضع تحریم ایجاد کرده‌اند. در مقابل این نگاه سایر بلوک‌های قدرت در جهان نیز به دنبال این هستند که استفاده یکجانبه از نهاد‌های بین‌المللی را خنثی کرده و با استفاده از ابزار دیپلماسی تصمیمات یکجانبه‌ای را که غربی‌ها به شورای امنیت تحمیل می‌کنند، مهار کنند. 
اقدام کنونی چین و روسیه در اعلام غیرقانونی بودن بازگشت قطعنامه‌های تحریمی و پیوستن 121 کشور عضو جنبش عدم تعهد به چنین موضعی از این جنبه که یکجانبه‌گرایی در جهان را مهار کرده کارایی دارد و باعث می‌شود از این به بعد تصمیمات شورای امنیت که صرفاً بر مواد حقوقی قابل تفسیر تکیه داشتند کارایی نداشته و نیازمند ایجاد پشتوانه‌های سیاسی باشند. این نتیجه حاصل سال‌ها استفاده ابزاری از این نهاد توسط کشور‌های غربی است.

متن کامل گزارش علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست را در روزنامه فرهیختگان بخوانید