جنگ طالبان با پاکستان؛ انتقام از زمین تا آسمان

سید مهدی طالبیپژوهشگر حوزه بین‌الملل

شامگاه شنبه (۱۹ مهر ۱۴۰۴، ۱۱ اکتبر ۲۰۲۵) گروه طالبان با عبور از خط مرزی افغانستان و پاکستان به مواضع ارتش همسایه جنوبی خود حمله کرد. این حمله درپی آن صورت گرفت که جنگنده‌های پاکستانی شامگاه پنجشنبه، کابل پایتخت افغانستان را با هدف ترور «ولی محسود» رهبر گروه «تحریک طالبان پاکستان» بمباران کردند.

درحالی‌که حمله پاکستان هوایی بود، تهاجم انتقام‌جویانه طالبان بر قوای زمینی اتکا داشت. برای ایجاد هراس، تولید بازدارندگی، نمایش قدرت و جلوگیری از واکنش متمرکز پاکستان، طالبان از ۷ استان جنوبی خود برای تهاجم به سمت جنوب بهره برد. نوع طراحی عملیات فوق مؤثر بود و باعث شد پاکستان علی‌رغم اجبار حیثیتی برای واکنش فوری روز بعد، حملات به نسبت کم‌قدرتی را علیه مواضع طالبان انجام دهد. حملات اسلام‌آباد در صبح روز گذشته (یکشنبه) نقاط محدودی در جنوب را هدف قرار داد تا باعث انفجار اوضاع نشود.

اشتباه‌های محاسباتی

پاکستان می‌گوید همان‌گونه که طی درگیری کوتاه چند ماه قبل با هند عمل کرد و موفق شد دست برتری بیابد، با طالبان برخورد خواهد کرد. اما در این محاسبه اشتباهاتی وجود دارند:

۱. درگیری با هند شامل نبرد هوایی بود. جنگنده‌های پاکستانی موفق شدند با همراهی آواکس‌ها، دسته‌های پروازی تهاجمی هندی را ناکام بگذارند. آنچه به آن‌ها کمک کرد، شناخت دقیق صحنه و اطلاعات فوری از پرواز جنگنده‌های هندی بود. ماهواره‌های چینی در این زمینه به پاکستان کمک کردند. ماهواره‌ها و رادار‌ها با تمرکز بر چند پایگاه هوایی وقوع حمله را پیش‌بینی و شناسایی کردند. درخصوص حمله طالبان اما غافلگیری رخ داد که ناشی از تفاوت ماهیت نظامی این گروه با ارتش هند است. قوای سبک و شبه‌نظامی طالبان برای تحرک نیازمند تدارک وسیع پیش از حملات نبوده و از سوی دیگر در پادگان‌های معدودی مستقر نیستند.

۲. طالبان برای پاسخ به پاکستان از هند امکاناتی کمتر، ولی امکان بیشتری داشت. هند ارتش و اقتصاد قدرتمندی دارد؛ اما فاقد نفوذ قابل‌توجه در پاکستان بوده و مجبور به حمایت از معارضان بلوچ و پشتون است. طالبان اما از طریق پشتون‌ها و حضور طالبان پاکستان، قادر به تحرک مستقیم و وسیع در محیط داخلی این کشور است. طالبان با تجهیزات کم ولی نفوذ بالا در پاکستان نسبت به هند، قدرت بیشتری علیه اسلام‌آباد اعمال کرد.

۳. در جریان زدوخورد با هند، جنگنده‌های هندی به‌وسیله موشک کروز برهاموس حملات دقیقی به پایگاه‌های هوایی پاکستان انجام دادند که چند هواپیما و کادر هوایی ارزشمند طی آن‌ها از بین رفتند. بااین‌حال در فضای رسانه‌ای، پاکستان پیروز قلمداد شد؛ این در حالی است که پاکستان در موضع دفاع قرار داشت و تنها توانست مانع تهاجم هند شود. در منازعه رخ‌داده مابین پاکستان و طالبان، نیروی هوایی این کشور کابل پایتخت افغانستان را با هدف ترور ولی محسود رهبر گروه «تحریک طالبان پاکستان» بمباران کرد اما از نظر رسانه‌ای، تحرکات طالبان در مرز کفه پیروزی را به سمت این گروه چرخانده است.

نکات

درباره درگیری شنبه میان دو همسایه شرقی ایران نکاتی وجود دارد.

۱. یکی از نتایج فوری ادامه درگیری میان پاکستان و طالبان، گسترش تروریسم در منطقه است. طالبان برای مقابله با پاکستان، روی طالبان پاکستان سرمایه‌گذاری کرده و در تقابل با آن، اسلام‌آباد حمایت از داعش را پیگیری می‌کند. بااین‌حال طالبان پاکستان خطری محلی‌تر نسبت به داعش به شمار می‌رود، زیرا داعش با ادعا‌های فراسرزمینی درپی عملیات در گستره منطقه خواهد بود.

۲. سخنگوی طالبان پس از درگیری با پاکستان، ضمن مطرح‌کردن مجدد حمایت اسلام‌آباد از داعش اعلام کرده حملات کرمان و مسکو از طریق مخفیگاه‌های فراهم شده توسط پاکستان صورت گرفته‌اند. هدف اصلی این مواضع یارگیری علیه پاکستان نیست، بلکه فوریت با هدف دیگری است. روسیه و ایران در مجموع روابط مثبتی با پاکستان داشته و فعلاً درپی التهاب در روابط نیستند. به نظر می‌رسد این موضع ازآن‌رو بیان شده تا مانع از بروز احساس خطر در ایران و روسیه نسبت به طالبان شود.

۳. روسیه تنها کشوری است که طالبان را به طور رسمی مورد پذیرش قرار داده است. از سوی دیگر در جریان سفر اخیر وزیر خارجه طالبان به هند، روابط این دو در مسیر جدیدی قرار گرفت؛ مسیری که پاکستان با احساس خطر از آن دست به بمباران و اقدام به ترور در کابل زد. می‌توان گفت طالبان امروز روسیه و هند را به‌عنوان دو قدرت در مجاور منطقه‌ خود که هم‌زمان دارای قدرت بین‌المللی نیز هستند، در کنار خود دارد. ازاین‌رو نوع موضع‌گیری ایران نسبت به تحولات حائز اهمیت است.

۴. ترامپ برای بازگشت به پایگاه هوایی بگرام، طالبان را تهدید به اقدامات سخت کرده است. این مسئله برای بسیاری در داخل مجموعه رهبران طالبان رعب‌انگیز بوده و هم‌زمان برخی از طرف‌های منطقه‌ای احساس کرده‌اند که احتمال دارد این گروه برای حفظ حکومت خود در برابر درخواست رئیس‌جمهور آمریکا کوتاه بیاید. آنچه پیشران رعب از ترامپ در میان بخشی از رهبران طالبان شده، خاطره سقوط حکومت طالبان در دوره اول است که از سال ۱۹۹۶ آغاز و به فاصله کوتاهی درپی حمله آمریکا و اشغال افغانستان در سال ۲۰۰۱ پایان یافت. قدرت ترور آمریکا، نبرد طولانی‌مدت ۲۰ساله و تهاجمی‌شدن مجدد این کشور در دولت دوم ترامپ دلایل دیگر هستند.

اما حلقه اصلی رهبری طالبان در قندهار که هسته سخت پیرامون رهبر این گروه به شمار می‌روند نسبت به عدم بازگشت آمریکا به افغانستان مصمم‌ هستند. براین‌اساس در برابر تهدید‌های ترامپ، طالبان تأکید کرد در صورت تهاجم، بار دیگر به مواضع آمریکا حمله خواهد کرد. ارائه پاسخ به حمله پاکستان تردید‌ها را تا حدی برطرف کرد؛ اگر آمریکا قصد حمله به افغانستان را داشته باشد، پاکستان سرپل اصلی حمله خواهد بود. طالبان با این حمله نشان داد توان حمله به این سرپل را دارد. این حمله باعث خواهد شد هراس برخی در داخل طالبان از تهدیدهای آمریکا کاسته شده و دولت‌های مخالف واشنگتن نسبت به قدرت پایداری این گروه مطمئن شوند؛ هرچند نسبت به آن احساس نگرانی نیز خواهند داشت.

۵. پاکستان هم‌زمان با مشکلات و التهابات اقتصادی و سیاسی در داخل، از شمال و جنوب در معرض خطر تهاجم قرار گرفته است.

۶. نزدیک‌شدن طالبان به هند و اقدام علیه پاکستان به دلایل تأثیراتی که در حوزه تغییر موازنه قوا دارد، برای چین حساسیت‌برانگیز است.