توسعهٔ فضایی به وسعت ایران

ندا اظهریخبرنگار

روز گذشته، هفته جهانی فضا با شعار «زندگی در فضا» کلید خورد. باتوجه‌به اهمیت حوزه‌های فضایی به‌ویژه در سال‌های اخیر و نیز گسترش اکتشافات فضایی در دنیا، انتخاب این موضوع، بهانه‌ای است تا در آن، محققان و پژوهشگران این حوزه به بررسی سفر بشر برای تبدیل فضا به یک زیستگاه بپردازند و در این راستا به فناوری‌های نوآورانه، چالش‌ها و تلاش‌های مشترکی تأکید کنند که زمینه را برای تبدیل این چشم‌انداز به واقعیت فراهم کند. هر ساله ایران هم همگام با سایر کشور‌های فعال در صنعت فضا، رویداد‌هایی را در طول این هفته برگزار می‌کند. روز گذشته مراسم افتتاحیه هفته جهانی فضا در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با حضور جمعی از فعالان این حوزه، رؤسای سازمان فضایی ایران، پژوهشگاه فضایی ایران و وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد. در ابتدای مراسم، مرتضی نیک‌خو، دبیر هفته جهانی فضا، ایران را جزء 10 کشور برتر برگزارکننده رویداد‌های هفته فضا در دنیا معرفی کرد. در این رویداد، محققان و اعضای هیات‌علمی فعال در حوزه فضا به ارائه مطالبی در حوزه‌های مختلفی چون شبیه‌سازی خاک کره ماه، اقامتگاه‌های فضایی و سرریز‌های برنامه‌های اکتشافی زیست فضا و غیره پرداختند.

بهره‌برداری از دو ایستگاه‌ ماهواره‌ای

همچنین در خلال مراسم افتتاحیه، ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به اهمیت صنعت فضایی در ارتقای کیفیت زندگی مردم اشاره و اظهار کرد: «توسعه بشر در انقلاب‌های صنعتی گذشته به‌رغم پیشرفت‌های فناورانه، به کیفیت زندگی آسیب وارد کرده و به تخریب محیط‌زیست منتهی شده است. درحالی‌که مسیر درست، بهبود کیفیت زندگی از رهگذر فناوری است.»
او ادامه داد: «در حال حاضر در مدار 500 متری قرار داریم و براساس برنامه هفتم توسعه، هدف ما دستیابی به مدار 36 هزار کیلومتری و ماهواره‌های زمین‌آهنگ است. با اقداماتی که در حال توسعه هستیم، امیدواریم که روزی بتوانیم به ماه برسیم. در دولت چهاردهم اولین‌های فضایی کم نبوده و به دنبال افزایش این آمار هستیم.»
هاشمی ابراز امیدواری کرد تا پایان امسال، ایستگاه‌های ماهواره‌ای سلماس و چناران به بهره‌برداری خواهند رسید. مرحله نخست پایگاه فضایی چابهار 93 درصد پیشرفت داشته و به‌زودی شاهد افتتاح آن خواهیم بود. او با اشاره به اینکه اتفاقات ارزشمندی در عرصه‌های فضایی به وقوع پیوسته، عنوان کرد: «جسارت محققان کشور برای رفتن به سمت کار‌های بزرگ در این عرصه ستودنی و ارزشمند است. ما در دولت چهاردهم قصد داریم فعالیت‌های فضایی را با رویکرد متفاوتی ارائه کنیم و پرتاب‌هایی که انجام می‌شود، در راستای خدمت‌رسانی به مردم باشند و به‌گونه‌ای عمل کنیم که بتوانیم شاهد رضایت مردم از دستاورد‌های حاصل باشیم.»

ایران به برنامه «ماه‌نشین چانگِ8» پیوست

حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران در ادامه مراسم هدف اصلی فعالیت‌های فضایی را در کشور، واردکردن صنعت فضایی به زندگی مردم عنوان کرد و گفت: «بسیاری از سامانه‌ها و زیرساخت‌های فضایی امروز توسط بخش خصوصی توسعه می‌یابد و این دستاورد از ارزش بالایی برخوردارند. امسال در عرصه همکاری‌های بین‌المللی جدید ایران دو اتفاق مهم رخ ‌داده که یکی، پیوستن ایران به برنامه ماه‌نشین چانگ 8، و دوم، پیشبرد طراحی و ساخت کپسول زیرمداری کنترل‌پذیر است.»
او در ادامه با اشاره به عدم تقویت زیست‌بوم فضایی کشور بدون حضور بخش خصوصی عنوان کرد: «سازمان فضایی ایران قصد دارد رقابت و همکاری بین‌المللی را از مسیر خصوصی‌سازی توسعه دهد.» به گفته او، با پیشرفت بالایی که در ادامه تکمیل پایگاه ملی چابهار ایجاد شده، قرار است اولین پرتاب ماهواره از این پایگاه انجام شود. این پرتاب اولیه بخشی از زیرساخت‌های فنی پایگاه را نیز تست می‌کند و پس از آن پایگاه آماده پذیرش پرتاب‌های مختلف داخلی و بین‌المللی خواهد بود.
او به اهمیت مراکز کنترل و دریافت داده‌های ماهواره‌ای در شمال غرب و شمال شرق کشور اشاره کرد و افزود: «داشتن مراکز متعدد و پراکنده در نقاط مختلف کشور باعث افزایش دسترسی ما به ماهواره‌ها و داده‌های فضایی می‌شود. این مراکز تا پاییز آماده بهره‌برداری خواهند بود و در ماه‌های آینده زیرساخت‌های تکمیلی آن‌ها تکمیل خواهد شد.» رئیس سازمان فضایی درباره پیشبرد ماهواره‌های هدهد و کوثر گفت: «تست این ماهواره‌ها با موفقیت انجام شده است. هدهد در شبکه‌ای از ماهواره‌ها قرار گرفته و خدمات دریافت و انتقال داده را ارائه می‌دهد. ماهواره کوثر نیز پس از اصلاحات لازم، نمونه دوم آن آماده پرتاب است و برنامه داریم در همین سال آن را پرتاب کنیم. به‌طورکلی، نمونه‌های اولیه تمام ماهواره‌ها آزمایشی بوده و بخشی از زیرسیستم‌ها مورد تست قرار می‌گیرند. پس از انجام اصلاحات و ارتقا، ماهواره‌ها آماده ارائه خدمات می‌شوند. نمونه‌هایی از ماهواره‌های پارس و ناهید نیز مشابه این روند توسعه یافته‌اند و نمونه‌های بعدی در دست آماده‌سازی‌اند.»
او در ادامه به اتفاقات و پیشرفت‌های مهم فضایی در سال 1404 اشاره کرد و گفت: «در مرداد امسال پرتاب موفق ماهواره مخابراتی ناهید 2 توسط ماهواره‌بر «سایوز» انجام شد. پس از آن، در شهریور امسال شاهد توسعه و بهسازی زیرساخت‌های سامانه رصد اپتیکی اجرام فضایی بودیم. در ادامه نیز، از دومین ماهواره بخش خصوصی که نمونه ارتقایافته ماهواره کوثر است، رونمایی شد.»
سالاریه همچنین عنوان کرد: «در اتفاق دیگری که در ماه گذشته در کشور رقم خورد، اولین پرتاب از ماهواره آزمایشی منظومه شهید سلیمانی (زیرمداری) صورت گرفت. در همین ماه، آزمون زیرمداری ماهواره‌بر ذوالجناح؛ پیشرفت بیش از 86 درصدی فرایند احداث ایستگاه‌های سلماس و چناران؛ پیشرفت احداث مرکز تست و تجمیع ماهواره کلاس یک تن محقق شدند.»

فعالیت 5 پژوهشکدۀ تخصصی فضایی در کشور

در بخش دیگری از این مراسم، وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران نیز با ارائه گزارشی از فعالیت‌های پژوهشگاه گفت: «ساختار پژوهشگاه محصول‌محور است و عمدتاً فعالیت مطالعاتی صرف نداریم، بلکه محصولات را بر اساس سفارش سازمان فضایی و نهاد‌های حاکمیتی طراحی کرده، ساخته و توسعه می‌دهیم. این کار در تعامل نزدیک با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی انجام می‌شود. به گفته او، پنج پژوهشکده تخصصی در کشور فعال هستند که هر یک روی حوزه‌های کلیدی فناوری‌های فضایی کار می‌کنند. پژوهشکده سامانه‌های ماهواره‌ای با پروژه‌هایی مانند ناهید و پارس فعالیت دارد، پژوهشکده سامانه‌های حمل‌ونقل فضایی در حوزه طراحی و توسعه فناوری‌های پرتاب کار می‌کند و پژوهشکده مواد و انرژی توسعه زیرسامانه‌هایی چون پنل‌های خورشیدی را برعهده دارد.»
یزدانیان، مسئولیت این پژوهشگاه را توسعه برخی زیرسیستم‌ها و زیرساخت‌هایی دانست که خارج از توان بخش خصوصی و دانشگاه‌هاست و ادامه داد: «نمونه آن ایجاد زیرساخت‌های آزمایشگاهی نیم‌تن است که اکنون آماده ارائه خدمات به بخش خصوصی و دانشگاه‌ها شده و همچنین آزمایشگاه یک‌تن که امیدواریم تا سال 1407 یا حتی زودتر آماده خدمت‌رسانی شود. چنین آزمایشگاه‌هایی به سرمایه‌گذاری دولت نیاز دارد و این سرمایه‌گذاری از طریق پژوهشگاه فضایی انجام می‌شود.»

شبیه‌سازی خاک ماه طبق نمونهٔ واقعی

مهدی نصیری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علم و صنعت در بخشی از رویداد روز گذشته با معرفی پروژه «شبیه‌سازی خاک ماه» گفت: «این پروژه برای اولین‌بار در کشور اتفاق افتاده و این خاک شبیه‌سازی‌شده طبق نمونه‌های واقعی تولید شده که توسط «آپلو14» به زمین آورده شده است و شباهت بسیار زیادی به نمونه واقعی دارد. او اهمیت این پروژه را در مقوله تحقیقات زیست‌فضایی و امکان‌سنجی مسکونی‌سازی ماه دانست و نسبت به حمایت‌های دولت از این طرح ابراز امیدواری کرد.» مهدی اصفهانی‌ها، مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان نیز با اشاره به همکاری ایران در پروژه «چانگ‌8» چین گفت: «این پروژه از سال 2023، آغاز شد و چین تمایل خود را برای همکاری با کشور‌های مختلف اعلام کرد. ابتدا پیشنهاد محموله 200 کیلوگرمی بود اما در نهایت با چانه‌زنی‌هایی که صورت گرفت، تصمیم بر آن شد که محموله زیستی دو کیلوگرمی را به این پروژه ارائه دهیم. به گفته او، در پروژه ماه، حسگر‌های LPM برای اندازه‌گیری پلاسما نصب شده‌اند. این حسگر‌ها از دو بخش RPA و پنل تشکیل شده و سیگنال‌ها پس از عبور از پتروشال‌ها و تقویت توسط آمپلی‌فایر به سیستم دانلود ارسال می‌شوند تا توزیع انرژی محاسبه شود.»