مقصران انفجار اخیر دانشگاه تهران

زهرا رمضانیخبرنگار

تحصیل برای دانشجویانی که سروکارشان با آزمایشگاه است به نسبت دیگر دانشجویان مخاطرات بیشتری دارد؛ چراکه بعضاً یک اشتباه در محیط آزمایشگاهی منجر به خسارت‌های جانی و مالی می‌شود؛ اشتباهی که حالا به جان باختن دانشجوی دانشگاه تهرانی منجر شده است. فوت محمدامین کلاته، دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی مواد و متالورژی و مصدومیت دو دانشجوی دیگر دانشگاه تهران به دلیل انفجار کپسول هیدروژن در آزمایشگاه مربوط به دانشکده فنی باعث شد تا هفته‌های ابتدایی سال تحصیلی جدید با خبر تلخی برای جامعه دانشگاهی همراه باشد. حادثه‌ای آزمایشگاهی که اولین بار نبوده و تا زمانی که حفظ ایمنی و استاندارد‌های فعالیت‌های کارگاهی و آزمایشگاه در اولویت قرار نگیرد آخرین بار هم محسوب نخواهد شد. 

دانشجوی کارشناسی‌ارشد دانشگاه تهران قربانی کپسول هیدروژن

حوالی بعدازظهر پنجشنبه 10 مهرماه بود که انفجار یک کپسول‌ آزمایشگاه محمود نیلی‌احمدآبادی، استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران، دانشجویان و همسایه‌های این دانشکده را به خیابان کشاند. انفجاری که بر اثر شدت آن، محمدامین کلاته، دانشجوی مقطع کارشناسی‌ارشد این دانشکده در دم جان باخت. دانشجوی نخبه‌ای که رتبه اول کارآموز برتر دانشگاه علم و صنعت را در سال 1400 به دست آورد و رتبه 11 کشور در کنکور کارشناسی ارشد بود. کلاته در همان سال، توانست رتبه 11 المپیاد کشوری را در رشته مهندسی مواد و متالورژی به دست آورد. او در زمان حیاتش 6 مقاله هم منتشر کرده که 3 مقاله آن ISI بوده است. در این حادثه دو دانشجوی دیگر به نام‌های رضا پارسی و فاطمه کفاش نیز با شکستگی و آسیب از ناحیه چشم راهی بیمارستان شریعتی شدند. چند ساعت بعد از وقوع حادثه حجت شیخ‌مطهر‌واحدی، عضو هیئت علمی طب اورژانس دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها اعلام کرد: «همکاران اورژانس بخش‌های مختلف از جمله جراحی، ارتوپدی، جراحی اعصاب و جراحی فک شروع به بررسی وضعیت این دو مصدوم کردند. بررسی‌ها تا الان وضعیت را نگران‌کننده نشان نمی‌دهد. این دو مصدوم دچار آسیب‌های سطحی در حد پارگی در ناحیه ساعد و دست‌ها و پا‌ها شدند که قابل ترمیم است.» محمدحسین امید، رئیس دانشگاه تهران هم در همان ساعات اولیه وقوع این حادثه نیز درباره روند درمان دو دانشجوی مصدوم دیگر از عدم آسیب مغزی به این دانشجویان خبر داده و عنوان کرد: «یکی از این دانشجویان به آی‌سی‌یو منتقل شده و دیگری هم بعد از اسکن مجدد به احتمال زیاد به آی‌سی‌یو منتقل خواهد شد.» به گفته رئیس دانشگاه تهران نیلی‌احمدآبادی که استاد دانشجویان بود هم در آزمایشگاه حضور داشت و به دلیل موج انفجار دچار آسیب جزئی شده است. 
محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور هم عصر روز پنجشنبه دستورات لازم را برای رسیدگی به روند درمان مصدومان این حادثه به رئیس دانشگاه ابلاغ و بر لزوم رعایت شرایط ایمنی آزمایشگاه دانشگاه‌ها تأکید کرد. وزیر علوم نیز با صدور پیامی درگذشت این دانشجو را به خانواده و جامعه دانشگاهی کشور تسلیت گفت. 

نگرانی دانشجویان دانشگاه تهران از حادثۀ آزمایشگاه

وقوع حوادث آزمایشگاهی می‌تواند چند عامل اصلی داشته باشد که بخشی از آن به قدیمی بودن تجهیزات، بخشی به عدم آشنایی دانشجو با نحوه کار با این تجهیزات و بخش دیگر هم نبود استاد و مدیر آزمایشگاه برمی‌گردد. البته ابوالفضل واحدی، معاون آموزشی وزارت علوم و نماینده وزیر در این حادثه همان روز حادثه در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها از انجام شدن تمامی اقدامات و آزمایشات این آزمایشگاه طبق نرم‌های معمول سخن گفته و عنوان کرده بود: «این دانشجویان به همراه اساتید و حتی مدیر آزمایشگاه در حال انجام فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی بودند که متأسفانه این اتفاق افتاد.» اما سؤال این است که مگر دانشجویان آموزش‌های لازم را برای استفاده از تجهیزات ندیده بودند؟ هرچند تلاش‌های «فرهیختگان» برای مصاحبه با مسئول HSE دانشگاه هم بی‌نتیجه ماند و به همین دلیل نمی‌توان درباره چرایی اصلی وقوع اتفاق در آزمایشگاه دانشکده فنی دانشگاه تهران اظهارنظر قطعی کرد، اما برخی از دانشجویان در انتشار پست‌هایی در یکی از صفحات مجازی دانشگاه تهران از نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی در شرایط نادرست صحبت کرده بودند. البته نگرانی دانشجویان تنها به اینجا خلاصه نمی‌شود؛ چراکه دانشجویان در کنار از دست دادن همکلاسی‌شان، نگران تصمیماتی هستند که مسئولان در آینده نزدیک خواهند گرفت. به طوری که یکی از دانشجویان به نام علی در فضای مجازی این دانشگاه نوشته: «مسئولان و اساتید به جای اینکه آزمایشگاه را ایمن کنند، بعد از این دانشجویان را از یک سری اختیارات سلب و رفتن به آزمایشگاه را برای آن‌ها محدود می‌کنند.» دانشجوی دیگری هم از نبود اتاق گاز در هیچ کدام از دانشکده‌های این دانشگاه انتقاد کرده و نوشته است: «استاندارد اینکه اتاقک گاز در محوطه و چسبیده به دیوار باشد و همه کپسول‌ها آنجا باشند و لوله‌کشی فلزی انجام شود. دوستانی که آزمایشگاه‌های خارجی رفتن این اتاقک‌ها را دیده‌اند قطعاً.» کاربر دیگری هم در کانال این دانشگاه نوشته: «در آزمایشگاهی که ما کار می‌کردیم یک پرسنل و حتی نیروی خدماتی نداشت. دانشجو‌ها خودشان کار‌های آزمایشگاه را انجام می‌دادند و مجبورمان می‌کردند که به عنوان کارورزی در همان آزمایشگاه نظافت آنجا را هم انجام دهیم، دست آخر هم همین اساتید طلبکار بودند.»

مرگ 5 دانشجو در آزمایشگاه‌های دانشگاهی

 حادثه آزمایشگاه دانشگاه تهران نه اولی و نه آخرین حادثه از این دست است؛ چراکه از دی‌ماه 1385 تا مهرماه امسال فقط 19 حادثه این‌چنینی رسانه‌ای شده، در حالی که بخشی از این حوادث اصلاً مجالی برای طرح در رسانه‌ها پیدا نمی‌کنند. موضوع زمانی قابل تأمل‌تر می‌شود که بدانیم در همین بازه زمانی، شاهد فوت 5 دانشجو و مصدومیت 22 دانشجو و کارمند دانشگاه‌های کشور هستیم. همچنین موضوع زمانی حادتر می‌شود که بدانیم از دی‌ماه سال 1400 تا امروز در مجموع 10 حادثه در دانشگاه‌های کشور رخ داده که منجر به فوت 3 دانشجو شده است. مسئله‌ای که به وضوح نشان‌دهنده ضعف و عدم رعایت نکات ایمنی لازم برای کار با تجهیزات آزمایشگاهی است و باید آن را سهل‌انگاری مسئولان دانشگاهی و آموزش عالی تعبیر کرد. حوادثی که عمدتاً نیز به دلیل وقوع انفجار خسارت‌های مالی و جانی به همراه داشته و این مسئله نشان می‌دهد تداوم مسیر فعلی در استفاده دانشجویان از تجهیزات آزمایشگاهی، عاقبتی جز تکرار حوادث فاجعه‌بار برای آموزش عالی خواهد داشت. البته نباید این مسئله را هم از قلم انداخت که اگر بخواهیم حوادث دانشگاهی مانند سقوط دانشجوی خواجه نصیرالدین طوسی گرفته یا آتش‌سوزی در خوابگاه الغدیر دانشگاه صنعتی اصفهان در دی‌ماه سال گذشته را به این لیست اضافه کنیم، تعداد این حوادث به طومار بلندی خواهد رسید. 

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.