سبد مخاطب انیمیشن ایران خالی است

محمدحسین سلطانیخبرنگار

درباره سهم انیمیشن از سینمای جهان همین بس که امسال دومین سالی‌ است که یک انیمیشن صدر جدول پرفروش‌های سینمای جهان را تصاحب می‌کند. سال 2024 درون و بیرون 2 با بیش از 1.5 میلیارد دلار همه را در شوک فرو برد و حالا چینی‌ها با انیمیشن نژا بیش از 2.2 میلیارد دلار فروخته‌اند. با این همه، طی سه سال اخیر هیچ‌کدام از انیمیشن‌های ایرانی در میان 5 اثر پرفروش سینمای ایران قرار نگرفتند. البته این خبر ناامیدکننده در کنار یک امیدواری هم وجود دارد. با بررسی سینمای ایران روی یک خط زمانی از سال 1400 تاکنون، سینمای ایران رشد نسبتاً محسوسی در صنعت انیمیشن داشته است، هرچند همین رشد هم در سال‌های مختلف نوسان داشته و فرایند ثابتی را طی نکرده است. سینمای ایران در سال 1400 به دلیل شرایط نابسامان کشور و همه‌گیری کرونا نتوانست انیمیشنی را روی پرده اکران ببرد و سهم این هنر-صنعت از سبد اکران صفر درصد بود. این در حالی‌ است که در مدت مشابه چینی‌ها حدود 32 اثر و آمریکایی‌ها نزدیک به 21 اثر انیمیشن را روی پرده‌های سینمایشان اکران کردند. با این همه، سال 1400 هنوز داستان آغاز نشده و همه چیز از 1401 در نقطه پس از صفر قرار می‌گیرد.

1401؛ شروع مسیر سینمای انیمیشن در ایران

هرچند تاریخ سینمای انیمیشن در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد، اما ورود این تولیدات به اکران، آن هم به‌صورت سازمان‌یافته و با چند اثر، عمر چندانی ندارد. پس از شوک کرونا و فلج شدن سینما در ایران و تمام جهان، اوضاع تولیدات به‌هم خورد و نامتوازن شد. کمپانی‌های آمریکایی به دلیل هزینه بالا بسیاری از تولیداتشان را لغو کردند و سینمای انیمیشن در آمریکا، همانند تمام جهان، شکست خورد. با این همه، یک استثنا وجود داشت و آن هم چین بود. چینی‌ها به‌جای اینکه از تولیدات انیمیشنی‌شان بکاهند، میزان تولید را ثابت نگه داشتند و خلأ نبود فیلم برای اکران را با اکران مجدد انیمه و انیمیشن‌های پرفروش سال‌های قبل جبران کردند؛ استراتژی‌ای که با اقبال مخاطبان هم مواجه شد. به‌عنوان مثال، چینی‌ها در سال 2020 انیمه ژاپنی پونیو روی صخره کنار دریا (محصول سال 2008) را مجدداً روی پرده نقره‌ای بردند.
از سال 1401 به بعد، توجه‌ها به سینمای انیمیشن در ایران جلب می‌شود و به‌مرور زمان و با عبور از شرایط کرونایی، بازار انیمیشن هم در جهان گسترده می‌شود و دو انیمیشن پسر دلفینی و لوپتو وارد جریان اکران می‌شوند و در جایگاه پنجم و هشتم جدول قرار می‌گیرند و آمار خیره‌کننده 10 درصد از کل فروش سینما را به خود اختصاص می‌دهند. پسر دلفینی حتی پا را فراتر از بازار ایران می‌گذارد و فروشی میلیون‌دلاری را در بازار جهانی رقم می‌زند. لوپتو و پسر دلفینی در مجموع 1.2 میلیون دلار در بازار ایران (بر اساس دلار 35 هزار تومانی) فروختند. و این در حالی ا‌ست که سینمای ایران در همان بازه زمانی تنها 12.8 میلیون دلار فروخته است. با توجه به این اعداد و ارقام، به نظر می‌رسید سال بعد، سال خوش سینمای ایران باشد و تعداد تولیدات از 4 درصد افزایش پیدا کند.

1402؛ هنوز کسی انیمیشن را به رسمیت نشناخته

با آغاز سال 1402 و افزایش تولیدات سینمایی، به نظر می‌رسید تولیدات انیمیشنی هم به سمت افزوده شدن برود. با این حال، سینمای انیمیشن بیشتر از آنچه برآورد می‌شد از کرونا آسیب دید. به‌عنوان مثال، همین انیمیشن یوز به‌عنوان یکی از تولیدات نسبتاً موفق از نظر تکنیکی و گرافیکی، به دلیل کرونا دچار سکته شد و ساخته‌شدنش با وقفه‌ای جدی مواجه شد.
در این سال، حدود 6.6 درصد از سهم فروش کل سینما به انیمیشن می‌رسد و 3.4 درصد سهم انیمیشن کاهش پیدا می‌کند، هرچند که میزان فروش 200 هزار دلار افزوده شده است. از آن طرف، سهم سینمای انیمیشن از تعداد کل آثار به حدود 3.5 درصد کاهش پیدا کرد و به دو اثر بچه زرنگ و مسافری از گانورا محدود شد. بچه زرنگ در جدول فروش آثار در جایگاه ششم قرار گرفت و مسافری از گانورا در رتبه سیزدهم. فیلم‌هایی که در مجموع 1.4 میلیون دلار (با دلار 52 هزار تومان) فروختند.

1403؛ از نظر تعداد افزایش پیدا می‌کند

سال 1403 اوج دوران انیمیشن (از نظر تعداد اکران) در تاریخ سینمای ایران است. چهار تولید روی پرده اکران می‌روند و سهم انیمیشن از نظر تعداد به 6.6 درصد می‌رسد. این در حالی ا‌ست که به دلیل موفقیت کمدی‌ها، سهم باقی گونه‌ها کاهش پیدا می‌کند و سهم سینمای انیمیشن به حدود 5 درصد از کل سینما می‌رسد. البته این موضوع تنها مربوط به رشد کمدی‌ها نیست؛ سینمای انیمیشن ایرانی از نظر قصه در بسیاری از آثار ضعیف عمل می‌کند و توان رقابت با تولیدات خارجی را ندارد. به همین دلیل، سهم سینمای انیمیشن از سال 1402 تا 1403 فقط 100 هزار دلار افزایش پیدا می‌کند و به فروش 1.5 میلیون دلاری (با دلار 68 هزار تومان) می‌رسد.
ببعی قهرمان، شنگول و منگول، ساعت جادویی و ایلیا؛ جست‌وجوی قهرمان (ایلیا در جست‌وجوی قهرمان ترکیبی از انیمیشن و تولیدات رئالیستی است) چهار تولید انیمیشنی هستند که در سال 1403 اکران شدند و از این بین تنها ببعی قهرمان در 10 اثر پرفروش قرار می‌گیرد و باقی آثار در رتبه‌های پایین‌تر جا پیدا کرده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد تولیدات باکیفیتی که قابلیت عرضه جهانی داشته باشند آن‌قدری نیستند و این خود مسئله اصلی صنعت انیمیشن ایران، به‌عنوان مهم‌ترین امید کنونی سینمای ایران در جهان است.
انیمیشن ایران در سال 1403 به موفقیت قابل توجهی در اسکار رسید و در جشنواره فجر هم اوضاع نسبتاً خوبی داشت، با این حال برآیند کلی باز هم به نسبت شرایط جهانی وضع جالبی ندارد. شرایط نسبتاً مطلوب سینمای ایران را بگذارید کنار قدرت گرفتن انیمیشن‌ها در باکس‌آفیس جهانی. اوج‌گیری درون و بیرون 2 و شروع نژا 2 در پایان سال 1403 از اتفاقات مهم سال 1403 بود.

1404؛ وضعیتی که می‌تواند بهتر شود

سینمای ایران در سال 1404 تا اینجای کار 4 فیلم را در اکران دارد و می‌تواند شرایط بهتری را هم تجربه کند و وضعیتش نسبت به آینده سینمای ایران بهتر شود. با این حال، در نسبت با سینمای چین و آمریکا، هنوز فاصله‌ای جدی دارد. پرفروش‌ترین اثر اکنون جهان با 2.2 میلیارد دلار نژا 2 و نماینده سینمای چین است. پسر دلفینی 2 با قرار گرفتن در رده دهم جدول سینمای ایران تاکنون موفق‌ترین اثر است و پس از آن رویاشهر، فرمانروای آب و یوز قرار دارند. فیلم‌هایی که در مجموع به 10 درصد از فروش سینمای ایران در اکران نرسیدند و از نظر تعداد هم چنین وضعیتی را تجربه کردند. حالا این اعداد و ارقام را بگذارید کنار آمارهای چین و آمریکا که حالا دارند به بیش از 20 درصد از حجم بازار می‌رسند. چین در سال 2024، 13 درصد از اکرانش از نظر فروش و 18 درصد تعداد فیلم‌های اکران‌شده را به انیمیشن‌ها اختصاص داده  و آمریکا در سال 2024، 24 درصد فروش و 7 درصد تعداد را به انیمیشن اختصاص داده است. به نظر می‌رسد سینمای انیمیشن اگر می‌خواهد بازار جهان را بگیرد، هم از نظر کیفیت و هم از نظر تعداد تولیدات باید وضعیت بهتری پیدا کند؛ شرایطی که چاره‌ای برایش نداریم جز کاهش زمان تولید آثار و بالا بردن کیفیت تولیدات.