چطور رابطه با چین و روسیه منافع ملی را حداکثری کرد؟چین و روسیه بازگشت تحریمها را غیرقانونی میدانند و پالس عدم اجرای آن را با صراحت میدهند. چنین رویکردی نه تنها اثرات تحریمهای ضدایرانی را کاهش میدهد، بلکه کشورهای بیشتری را ترغیب میکند تا از چهارچوبهای سنتی قدرت فاصله بگیرند.
ماجرای اسنپبک و شکست منطق شرقستیزها
فرهیختگان: فعالسازی مکانیسم ماشه توسط دولتهای اروپایی در ششم شهریور که به احیای قطعنامههای تحریمی شورای امنیت علیه ایران منجر شد، در نگاه اول میتواند به عنوان یک تهدید جدی برای اقتصاد و امنیت ملی کشور تلقی شود. اما بررسی دقیقتر تحولات دیپلماتیک اخیر، به ویژه موضعگیریهای چین و روسیه، نشان میدهد که این رویداد نه تنها انزوای ایران را تشدید نمیکند، بلکه دریچهای برای تقویت روابط با بلوکهای نوظهور قدرت باز میکند، مشروط بر اینکه مقامات کشورمان بتوانند با ممزوج کردن دیپلماسی و اقدامات عملی، از این ظرفیت استفاده کنند. ده سال بعد از انعقاد برجام و کوتاهیهایی که در توسعه روابط با شرق در دهه 90 صورت گرفت آمریکا و اروپا با مکانیسم ماشه جواب خوبی به ایده غرب گرایی دادند و شرکای شرقی نیز با غیر قانونی دانستن روند بازگشت تحریمها و اعلام عدم تبعیت از آن مهری بر ابطال کنشهای شرقستیزانه زدند. این موضعگیریها همراه با گسترش مراودات با هند و دیگر شرکای منطقهای، بستری برای خنثیسازی اثرات تحریم فراهم میآورد و جهان را به سمت بلوکهای موازی سوق میدهد.
پالس عدم اجرای قطعنامههای تحریمی داده شد
پس از فعالسازی مکانیسم ماشه، چین و روسیه با انتشار نامهای مشترک با ایران خطاب به دبیرکل سازمان ملل و اعضای شورای امنیت، روند احیای تحریمها را به لحاظ حقوقی رد کردهاند. این نامه مشترک که پیش از رأیگیریهای اخیر در شورای امنیت ارسال شد، تأکید میکند اعلان سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) برخلاف رویههای مندرج در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ است و فاقد مبنای حقوقی لازم است، بنابراین باید باطل و بلااثر تلقی شود. این موضعگیری، فراتر از یک اعتراض دیپلماتیک، پیامی صریح به شورای امنیت و دولتهای غربی میفرستد مبنی بر اینکه بازگشت تحریمها فاقد مشروعیت حقوقی است و این دو قدرت، خود را ملزم به اجرای آن نمیدانند. واسیلی نبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل، پیش از رأیگیری درباره قطعنامه پیشنهادی کره جنوبی، صراحتاً اعلام کرد سه کشور اروپایی هیچ حقی برای اجرایی کردن مکانیسم ماشه ندارند. او اقدام اروپاییها را به رسمیت نشناخت و آن را ابزاری برای نیتهای بدخواهانه توصیف کرد. نماینده چین نیز پیش از همان رأیگیری، تصمیم اروپاییها را عجولانه خواند و بر نقض رویههای حقوقی تأکید کرد.
پس از قطعنامه پیشنهادی کره جنوبی، قطعنامه پیشنهادی روسیه نیز رأی نیاورد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در سخنرانی خود در هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل، استفاده اروپاییها از مکانیسم ماشه را غیرقانونی خواند. او با اشاره به پیشنهاد مسکو و پکن برای تعویق مکانیسم، غربیها را به عدم تمایل به دیپلماسی متهم و تأکید کرد: «روسیه تحریمها علیه ایران را غیرقانونی میداند.» این موضعگیریها، تغییر جهت چین و روسیه نسبت به نهادهای بینالمللی را پررنگ میکند و پیامی روشن به شورای امنیت میفرستد. این دو کشور، بازگشت تحریمها را غیرقانونی میدانند و پالس عدم اجرای آن را با صراحت میدهند. چنین رویکردی نه تنها اثرات تحریمهای ضدایرانی را کاهش میدهد، بلکه کشورهای بیشتری را ترغیب میکند تا از چهارچوبهای سنتی قدرت فاصله بگیرند و برتری هژمونیک آمریکا را تضعیف کنند.
گسترش افقهای اقتصادی و سیاسی
حجم زیادی از تجارت ایران، به ویژه در حوزه انرژی، با بلوک شرقی بوده و عدم تعهد چین و روسیه به تحریمها، اثرات آن را محدود میکند. اجماع تحریمی گذشته، صادرات نفت ایران را از بیش از دو میلیون بشکه در سال ۲۰۰۵ به حدود ۳۰۰ هزار بشکه در اواخر دهه ۹۰ شمسی کاهش داد، اما شکستن انزوا از طریق مراودات با متحدان شرقی، ایران را قادر ساخت تا در سال ۱۴۰۳، علیرغم تحریمهای ثانویه، صادرات نفت خود را به یک و نیم میلیون بشکه در روز برساند. بخش عمده این صادرات، سهم چین به عنوان بزرگترین مقصد انرژی خاورمیانه است. همچنین همزمان با اعلام رسمی فعالسازی مکانیسم ماشه یک خبر مهم دیگر در حوزه صادرات نفت منتشر شد مبنی براینکه هند نیز پس از هشت سال، واردات نفت از ایران را از سر گرفته است. در شرایطی که برخی کارشناسان توصیه میکنند برای ایجاد یک بازار رقابتی، بازار نفت نباید به چین محدود بماند، اضافه شدن قدرتهای اقتصادی همچون هند به جمع مشتریان ایران میتواند منفعت ایران از یک بازار رقابتی را تضمین کند. این اقدام این پیام واضح را هم به غرب فرستاد که جهان ذیل یکجانبهگرایی آمریکا به تحریمها تن نمیدهد.
یکجانبهگرایی آمریکا روند متحدزدایی غرب را تسریع میکند
هند، پیش از این به مطالبه آمریکا برای عدم خرید نفت از روسیه پاسخ قاطع داد و در سال ۲۰۲۵، حدود ۴۳ میلیارد دلار نفت از روسیه خرید. این خرید، وابستگی دهلینو به غرب را کاهش میدهد. روابط تجاری هند با چین نیز رشد کرده است. حجم تجارت در ۲۰۲۴ حدود ۱۳۰ میلیارد دلار و پیشبینی ۲۰۲۵، ۱۴۵ میلیارد دلار است. این رفتار، اثر معکوس فشارهای آمریکا را نشان میدهد. هرچه واشنگتن فشار بیشتری وارد کند، دهلینو به سمت روسیه و چین گرایش بیشتری پیدا میکند.
در ماههای اخیر دولت ترامپ سیاستهای تجاری تهاجمی علیه متحدان آسیایی را تشدید کرده است. تمرکز بر کاهش کسری تجاری و افزایش سرمایهگذاری در صنایع حساس، ژاپن و کره جنوبی را ملزم به سرمایهگذاریهای کلان ۵۵۰ و ۳۵۰ میلیارد دلاری در آمریکا کرد که به ترتیب معادل 41.6 درصد و ۲۴ درصد ذخایر ارزیشان است. در این فضا، فرصتهای زیادی برای ایران ایجاد شده تا از فعالسازی ماشه، فرصتی بسازد و مسیر تحریمی ضد خود را خنثی کند. همراهی با بلوکهای جدید و تنوعبخشی به تجارت، کلید موفقیت است. ایران میتواند با هدفگذاری درست بر چین، روسیه و هند بدون نیاز به اروپا و آمریکا، پیش برود. نشانههای مثبت مانند رأیهای چین و روسیه در قطعنامههای اخیر و مواضع صریح نمایندگان آنها در حمایت از ایران و همچنین بازگشت هند به واردات نفت، این مسیر را هموار میکند. فعالسازی ماشه نه پایان، بلکه میتواند آغاز عصر جدیدی برای ایران باشد. با بهرهگیری از ظرفیتهای جهانی منهای غرب، کشور میتواند اثرات تحریم را کاسته و هزینه آن را برای غربیها بالا ببرد. این تحول نه تنها ایران را نجات میدهد، بلکه به شکلگیری نظم چندقطبی کمک میکند. نظمی که در آن، قدرتهای نوظهور نقش محوری ایفا میکنند.
مطالب پیشنهادی
.gif?v=0)
