جنگ انرژی ترامپ با پوتین

 ایده ضربه به توان مالی روسیه از مسیر فروش نفت، از همان آغاز جنگ اوکراین مطرح شد و نقاط عطفی مانند تلاش برای تعیین سقف قیمتی بر نفت این کشور را هم تجربه کرد، اما به نظر می‌رسد «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا پس از بروز بن‌بست در سیاست‌هایش در رابطه با مسکو، درصدد تشدید تلاش‌های پیشین برآمده است.
ترامپ در جریان دیدار با «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه که منجر به امضای قرارداد 43 میلیارد دلاری خرید گاز از واشنگتن شد، از مقامات این کشور درخواست کرد فکری فوری درباره کاهش و توقف خرید انرژی از روسیه داشته باشند.
ترامپ تلویحاً اعلام کرد ترکیه اگر قصد دارد جنگنده‌های رادارگریز نسل پنجم اف-35 را دریافت کند، باید کاری برای آمریکا انجام دهد؛ گامی که برخی معتقدند همان توقف خرید انرژی از روسیه است. ترکیه یکی از سرمایه‌گذاران اولیه و اصلی در ساخت جنگنده اف-35 بود، اما آمریکا این کشور را به بهانه خرید سامانه پدافند هوایی اس400 از روسیه، از خرید این جنگنده محروم کرد.

نکات

1- رفتار کنونی دولت ترامپ یک سنجش برای نقش اقتصاد و سیاست در تصمیم‌گیری‌های آمریکا در دولت او است؛ اینکه کدام‌یک می‌تواند بر دیگری برتری یابد. خبرگزاری بلومبرگ اخیراً در گزارشی اعلام کرد که در میانه تنش‌ها میان هند و آمریکا که ریشه در مسائل تجاری دارد، دهلی‌نو از واشنگتن درخواست کرده تا در ازای کاهش یا توقف واردات نفت از روسیه، این کشور نفت مورد نیاز خود را از ایران و ونزوئلا تأمین کند؛ گفته می‌شود دولت ترامپ به این درخواست روی خوشی نشان داده، اما مشخص نیست سخت‌گیری‌اش در این مسیر تا چه میزان خواهد بود. برای دولت ترامپ مطلوب است که به هند برای جایگزینی نفت روسیه با ایران و ونزوئلا روی خوش نشان ندهد زیرا با این کشورها نیز در تنش است، اما احتمال دارد اگر راه دیگری وجود نداشته باشد، در این زمینه اندک انعطافی نشان دهد. در همین راستا گزارش شده که هند پس از مدت‌ها واردات نفت از ایران را از سر گرفته است. آمار منتشرشده توسط وزارت بازرگانی و صنعت هند حکایت از آن دارد که این کشور در ماه ژوئن محموله‌ای به ارزش 111 میلیون دلار از ایران وارد کرده است. ایران در مقایسه با ونزوئلا نفت سبک‌تر و سابقه بیشتری در فروش و انطباق با ساختار پالایشگاه‌های هندی داشته و به این کشور نزدیک‌تر است. از سوی دیگر واشنگتن و کاراکاس با ارسال ناوها و جنگنده‌های آمریکایی به نزدیکی سواحل ونزوئلا تنش‌های شدیدی را پشت سر می‌گذارند. این احتمال وجود دارد که ترامپ با اولویت پیدا کردن مهار روسیه و همچنین اهمیت درگیری با ونزوئلا برای این کشور، اندکی در خصوص خرید نفت از ایران توسط هند انعطاف نشان دهد؛ به‌ویژه آنکه این انعطاف می‌تواند انگیزه‌ای برای تهران جهت مذاکره و انجام معامله با واشنگتن باشد.
بااین‌حال دلیل عمده شاید در حوزه دیگری باشد. از نظر تقاطع بازارهای فروش، آمریکا و روسیه تقاطع بیشتری با یکدیگر دارند. عمده مشتری نفت ایران، چینی‌ها بوده و در گاز نیز به ترکیه و عراق صادرات صورت می‌گیرد. در مقابل، روسیه به‌طور گسترده‌ای با وجود تحریم‌ها و جنگ اوکراین همچنان به دولت‌های اروپایی به‌طور مستقیم نفت و گاز صادر می‌کند.
آمریکا نمی‌تواند به چین به‌عنوان تنها مشتری عمده نفت ایران فشار وارد کند تا نفت تهران را با نفت تولیدی واشنگتن جایگزین کند، زیرا چین علاوه بر منافع اقتصادی در این خصوص اهداف ژئوپلیتیکی خاصی دارد. از سوی دیگر صادرات انرژی ایران بیشتر مبتنی بر نفت است و گاز در آن سهم بزرگی ندارد، اما در خصوص روسیه این کشور مقادیر فراوانی گاز به مشتریان متعددی می‌فروشد. این مسئله از آنجا دارای اهمیت است که صادرات انرژی آمریکا نیز بیشتر مبتنی بر گاز است تا نفت شیل که پالایش آن دشوار است. به نظر می‌رسد دولت ترامپ فعلاً به منافع اقتصادی اولویت داده و به هر شکل خواهان تضعیف روسیه در بازار انرژی به‌ویژه گاز است تا شرایط برای فروش گاز آمریکا تسهیل شود.

2- ترامپ در مباحث تجاری با هندی‌ها تا جایی پیش رفت که کار به درگیری لفظی میان مقامات دو کشور و بازخوردهای سیاسی و مردمی منفی در هند نسبت به آمریکا شد. هند در پاسخ به این فشارها روابط خود با چین و روسیه را نزدیک کرد تا وزن خود را به واشنگتن یادآوری کند. پس از این منازعه، به نظر می‌رسد هند در قبال حفظ برخی مواضع از جمله حمایت از کشاورزان که قاعده مهمی در رأی‌دهندگان بوده و برای دولت اهمیت دارد، پذیرفته درباره واردات نفت از روسیه معامله کند، اما در همین بخش نیز خواهان دریافت امتیاز است. هندی‌ها به این دلیل که روسیه تحت تحریم است، نفت را با تخفیف و با شرایطی خاص از آن دریافت می‌کنند و بر این فکرند که به دلیل وضعیت مشابه ایران می‌توانند این امتیازات را در قبال واردات نفت از تهران نیز تکرار کنند. ترکیه هم به نظر می‌رسد همانند هند، روسیه را وسیله معامله با آمریکا کرده است. این کشور قراردادی برای واردات 43 میلیارد دلار گاز از آمریکا به امضا رسانده است. ترامپ برای افزایش سهم آمریکا از بازار انرژی ترکیه و فروش مقادیر بیشتری گاز به این کشور، از آنکارا خواسته تا به سمت توقف واردات انرژی از مسکو حرکت کند. جایزه این توقف، احتمالاً اجازه خرید اف-35 توسط ترکیه است.
معامله شدن نفت روسیه توسط کشورهایی مانند هند و ترکیه نشان می‌دهد ترامپ فشارهایی را به‌صورت هدفمند تنظیم کرده است. ترامپ در جریان تنش‌های تجاری با هند مسائلی را مطرح کرد که باعث می‌شد بخش کشاورزی هند که نقش بزرگی در اقتصاد این کشور دارد و بخش قابل توجهی از مردم در آن مشارکت دارند زیان ببیند. در این صورت، دولت نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند از نظر رأی مردمی آسیب می‌دید؛ وارد آوردن این فشار هدفمند به هند بود که باعث شد دهلی‌نو از خرید انرژی روسیه کوتاه بیاید.

3- ترامپ با وجود درگیری‌های سیاسی و ژئوپلتیکی، در درگیری‌های خود به اقتصاد اولویت داده و به‌شدت پیگیر طرد روسیه به‌عنوان جدی‌ترین رقیب کشورش در بازار انرژی است؛ حتی اگر این کار به معنای انعطاف در برابر دیگر رقبا و دشمنان واشنگتن باشد. از سوی دیگر رئیس‌جمهور آمریکا هرچند رژیم صهیونی به‌شدت مخالف فروش جنگنده پیشرفته اف-35 به ترکیه است، حاضر شده در ازای جلب نظر این کشور به توقف واردات از روسیه و جایگزینی با انرژی تولیدی آمریکا، این جنگنده‌ها را در اختیار آنکارا قرار دهد.

4- روسیه فکر می‌کرد به دلیل اهمیت مهار چین برای ترامپ، حزب جمهوری‌خواه و طرفداران جنبش ماگا و همچنین تأثیرپذیری بالای ترامپ از لابی صهیونیستی این کشور که باعث تشدید فشارها بر ایران شد، مجالی خواهد یافت تا با مانورهای خاص دیپلماتیک، از پیشانی درگیری‌ها با آمریکا خارج شود، اما دریافت یک هدف اساسی است و امکان توقف چالش‌ها با غرب وجود ندارد. روس‌ها بر همین اساس زودتر از آنکه با تحرکات آمریکا روبه‌رو شوند، با شرکت در رژه چین و تأکید بر همگرایی خود با متحدان شرقی، در دام واشنگتن نیفتادند. اگر مسکو حرکت‌های سنگینی علیه شرق برای معامله با آمریکا انجام می‌داد، در نهایت با بدقولی‌های واشنگتن نه‌تنها به منافعی نمی‌رسید، بلکه اعتماد متحدان شرقی را هم از دست می‌داد.

5- ترامپ گرچه به‌شدت بر طبل تنش‌ها با ونزوئلا می‌کوبد، در اوایل دولتش مجوز فعالیت شرکت نفت آمریکایی «شورون» در این کشور را در بهار 2025 لغو کرد، اما در تابستان آن را مجدداً اعمال کرد. رئیس‌جمهور آمریکا تمرکز ویژه‌ای بر بازار نفت دارد و علاوه بر اقتصاد به جنبه‌های ژئوپلیتیکی توجه نشان داده است. آمریکا برای آنکه وابستگی خود به نفت خلیج فارس را کاهش دهد، علاوه بر تقویت تولید داخل با سرمایه‌گذاری بر فناوری و میادین نفت و گاز شیل، انرژی وارداتی مورد نیاز خود را از منابعی در آمریکای شمالی مانند کانادا و مکزیک و منابعی در آفریقا مانند نیجریه تأمین می‌کند. این مسئله به واشنگتن اجازه می‌دهد ریسک درگیری‌ها بر تأمین انرژی‌اش را مدیریت کند. اگر آمریکا بتواند بر ونزوئلا مسلط شده و یا امتیاز قابل توجهی اخذ کند، کاهش وابستگی این کشور به مناطق پرریسک برای تأمین انرژی‌اش بیشتر خواهد شد.