پیام شفاف نیروگاه اتمی جدید قبل از اسنپ‌بک

سید مهدی طالبیپژوهشگر حوزه بین‌الملل

ایران در آستانه اجرای اسنپ‌بک توسط اروپا قرارداد بزرگی برای توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود برای بهبود «تولید برق» و «تأمین آب شرب» با روسیه امضا کرد. ایران و روسیه روز پنجشنبه هفته گذشته تفاهمنامه‌ای 25 میلیارد دلاری برای ساخت 4 راکتور با مجموع توان 4800 مگاوات امضا کردند. محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی در جریان دیدار با «الکسی لیخاچف»، مدیرعامل شرکت دولتی روس اتم گفت: «سایت نیروگاه هسته‌ای «ایران هرمز» در استان هرمزگان با ظرفیت تولید پنج هزار مگاوات برق اتمی به زودی وارد فاز طراحی و تجهیز خواهد شد. این پروژه گامی مهم در تحقق اهداف سند جامع راهبردی صنعت هسته‌ای محسوب می‌شود.»این تفاهمنامه بخش مهم دیگری هم دارد که به ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک مقیاس مربوط است. اسلامی در این باره اعلام کرده است: «یکی از این توافق‌نامه‌ها مربوط به ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک مقیاس (SMR) است زیرا دنیا با شتاب به این سمت حرکت می‌کند.»محمد اسلامی در بحبوحه تحولات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران در شورای امنیت که با اجرای سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» توسط کشور‌های اروپایی برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل همراه شده است، سفری مهم به روسیه داشت. اسلامی در جریان این سفر از نمایشگاه «اتم ۲۰۲۵» که در قالب رویداد هفته جهانی اتم به مناسبت هشتادمین سالگرد تأسیس صنعت هسته‌ای روسیه در حال برگزاری است، بازدید کرد و علاوه بر آن دیداری با مقامات عالی‌رتبه روسیه همانند «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور این کشور داشت. پوتین در حاشیه برنامه‌های هفته جهانی انرژی اتمی در مسکو با سران هیئت‌های خارجی مختلفی دیدار کرد که در میان آن‌ها نام «رافائل گروسی» رئیس سازمان بین‌المللی انرژی اتمی نیز به چشم می‌خورد. 

وضعیت ایران با «ایران هرمز»

«نیروگاه اتمی ایران هرمز» پس از «نیروگاه اتمی بوشهر» دومین نیروگاه هسته‌ای ایران به شمار ‌می‌رود؛ اما در روند اضافه شدن راکتور‌ها به شبکه برق، سومین رویداد است. 
در فاز اول، نخستین راکتور هسته‌ای بوشهر در سال 1392 وارد مدار شد. در دومین فاز، ایران از سال 1394 با کمک روسیه ساخت راکتور دوم و سوم مجموعه نیروگاهی بوشهر را آغاز کرد. نیروگاه بوشهر پس از تکمیل در مجموع با سه راکتور هرکدام با هزار مگاوات قدرت، دارای 3 هزار مگاوات ظرفیت تولید برق خواهد بود.  مجموعه نیروگاهی «ایران هرمز» نیز با چهار راکتور هرکدام با توان تقریبی 1200 تا 1250 مگاوات، در مجموع دارای توان 4800 تا 5 هزار مگاواتی تولید برق خواهد بود. 

نیروگاه‌های کوچک مقیاس

ایران مدت‌هاست بر اساس روندی جهانی به دنبال احداث راکتور‌های کوچک مقیاس است. این راکتور‌ها را می‌توان خارج از مناطق ساحلی و یا نزدیکی رودخانه‌های بزرگ ساخت زیرا به منابع آبی کمتری برای فعالیت نیاز دارند. این نیروگاه‌ها همچنین زمان ساخت کمتری دارند. ایران به دلیل وسعت و پراکندگی جمعیت، به ویژه در شرق کشور نیازمند چنین نیروگاه‌هایی است. در اولین ابراز تمایل‌ها، ایران قصد داشت در همکاری با چین به احداث چنین نیروگاه‌هایی بپردازد.  تقریباً همزمان با تفاهمنامه ایران با روسیه برای احداث نیروگاه‌های کوچک مقیاس، ترکیه در جریان دیدار «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور این کشور با «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا، توافق مشابهی با واشنگتن شکل داده است؛ این توافق درحالی است که روسیه در کنار چین، فرانسه و کره جنوبی در ساخت راکتور در بازار‌های جهانی فعالیت داشته و برخلاف دیگر کشور‌ها، همواره دارای پروژه‌های فعال بوده اما آمریکا طی دهه‌های اخیر صرفاً بر ساخت در داخل متمرکز بوده است.  در چهار پروژه بزرگ منطقه، روس‌ها برای ایران، ترکیه و مصر نیروگاه احداث کرده و کره جنوبی نیروگاه هسته‌ای امارات را تکمیل کرده است. آنکارا با فشار‌های واشنگتن نه تنها در ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای ملزم به تغییر انتخاب شرکت‌های آمریکایی شده است، بلکه مجبور شده در قراردادی 43 میلیارد دلاری، بخشی از نیاز‌های خود را با گاز آمریکا تأمین کند؛ این در حالی است که واردات از روسیه و ایران به دلیل نزدیکی جغرافیایی و خطوط لوله موجود، به صرفه‌تر تلقی می‌شوند. 

8 هزار مگاوات توان هسته‌ای با برق و آب چه می‌کند؟ 

ایران نقشه راهی برای تولید 20 هزار مگاوات برق هسته‌ای دارد؛ اما درحال حاضر وضعیت فعالیت، قرارداد و تفاهم‌نامه حدود 8 هزار مگاوات آن مشخص شده است. با توجه به مصرف میانگین 77 هزار مگاواتی، تکمیل این طرح‌ها معادل 11 درصد از مصرف برق کنونی ایران خواهد بود؛ عددی که هم‌اکنون با وجود یک راکتور هزار مگاواتی تکمیل شده در بوشهر، معادل 1.29 درصد از مصرف است. از سوی دیگر یک راکتور هزار مگاواتی می‌تواند روزانه 100 هزار تا 150 هزار مگاوات آب را شیرین‌سازی کند که به طور سالانه برابر با 36 میلیون تا 55 میلیون متر مکعب آب شرب است. با درنظر گرفتن تکمیل 8 هزار مگاوات توان هسته‌ای، ایران قادر خواهد بود حداکثر سالانه تا حداکثر 440 میلیون متر مکعب آب دریا را شیرین‌سازی کند. با درنظر گرفتن مصرف میانگین سالانه ۶ میلیارد و ۱۵۵ میلیون مترمکعب آب، این عدد برابر با 7 درصد از مصرف آب شرب در کشور است.