آخرین گمانه‌زنی از تحرکات دیپلماتیک عراقچی در نیویورک

علی ملکیخبرنگار

مسعود پزشکیان، روز گذشته سه‌شنبه ۱ مهر ۱۴۰۴ (۲۳ سپتامبر ۲۰۲۵) با چمدانی از پرونده‌های حساس دیپلماتیک عازم نیویورک شد تا در هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سکان دیپلماسی ایران را در یک لحظه تاریخی به دست بگیرد. سخنرانی اصلی او در صحن سازمان ملل، عصر امروز (چهارشنبه حوالی ساعت 17 به وقت ایران) فرصتی برای بیان مواضع قاطع ایران در برابر تجاوز اخیر اسرائیل و آمریکا و تأکید بر منافع ملی است.
از سوی دیگر نباید از تحرکات دیپلماتیک پشت‌پرده و در حاشیه این نشست غافل شد. اینجاست که نقش وزیر امور خارجه، سیدعباس عراقچی، پررنگ‌تر از همیشه می‌شود. او که پیش از رئیس‌جمهور و در روز دوشنبه وارد نیویورک شده، مذاکرات فشرده‌ای را برای جلوگیری از فعال‌شدن مکانیسم «اسنپ‌بک» و بازگشت تحریم‌ها آغاز کرده است.
برخی گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که ایران یک نقشه‌راه دیپلماتیک برای حل بن‌بست هسته‌ای ارائه کرده، اما همچنان با بدعهدی‌های همیشگی غرب و فشار‌های پشت‌پرده‌ای روبه‌رو است که آینده این مذاکرات را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد. این دور از گفت‌وگو‌ها، آخرین شانس برای جلوگیری از یک تقابل تمام‌عیار است و تهران هشدار داده که فعال‌شدن مکانیسم ماشه به معنای پایان همه چیز است. رویداد‌های پیش رو در نیویورک، وزن رسانه‌ای چشمگیری خواهند داشت و دستگاه دیپلماسی به وظایف خود عمل خواهد کرد تا امید به حل چالش‌ها زنده بماند؛ اما نباید سابقه غرب در تنش‌زایی و عدم پایبندی به تعهدات را از یاد برد. 

رایزنی‌های فشرده در سازمان ملل

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، بامداد دوشنبه ۳۱ شهریور ۱۴۰۴ (۲۲ سپتامبر ۲۰۲۵) وارد نیویورک شد تا در هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کند. حضور زودهنگام عراقچی به‌عنوان هدایتگر ماشین دیپلماسی در مسیر سنگلاخی دولت چهاردهم، اهمیت مذاکرات حاشیه‌ای این رویداد را تشدید می‌کند. مذاکرات اصلی و حاشیه‌ای عراقچی در طول این سفر دیپلماتیک زمینه‌ساز تحولات مهمی در روابط ایران با غرب هستند. با این حال نمی‌توان از حضور تیم ایرانی در نیویورک انتظار معجزه‌آفرینی داشت. 
 عراقچی در بدو ورود اعلام کرد که ایران از تریبون مجمع عمومی برای بیان مواضع خود و دفاع از حقوق مردم استفاده خواهد کرد. عراقچی با اشاره به هشتادمین سالگرد تأسیس سازمان ملل و تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران، بر اهمیت این نشست برای تبیین مواضع برحق ایران در دفاع ۱۲ روزه با اقتدار و مقاومت تأکید کرد. او همچنین بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران و ماهیت صلح‌طلب کشور، با توانمندی دفاعی در برابر تهدیدات، تمرکز داشت. 
عراقچی در حاشیه این نشست، شب گذشته دور جدیدی از رایزنی‌ها با همتایان سه کشور اروپایی آلمان (یوهان واده‌فول)، فرانسه (ژان نوئل بارو) و انگلیس (دیوید لمی) و کایا کالاس، نماینده عالی اتحادیه اروپا را آغاز کرد. او همچنین دیدار‌های دوجانبه متعددی با وزیرخارجه اتریش (بیته ماینل رایزینگر)، سودان (محی‌الدین سالم احمد)، عمان (سید بدر البوسعیدی)، لهستان (رادوسلاو سیکورسکی)، مصر (بدر عبدالعاطی)، سوئد (ماریا مالمر استنرگارد) و فنلاند (الینا والتونن) برگزار کرد. وی همچنین با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیدار کرد تا درباره آخرین وضعیت برنامه هسته‌ای ایران، همکاری با آژانس و مکانیسم اسنپ‌بک گفت‌وگو کند. عراقچی هشدار داد که عملیاتی شدن اسنپ‌بک توسط سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) توافق با آژانس را بی‌اعتبار خواهد کرد و ایران با شرایط جدیدی مواجه خواهد شد. او بر دیپلماسی محترمانه به جای فشار و تهدید تأکید کرد و آمادگی ایران برای راه‌حل دیپلماتیک مبتنی بر منافع ملی و دغدغه‌های امنیتی را اعلام داشت. 

پزشکیان با سران اروپا دیدار می‌کند؟ 

علاوه بر سخنرانی اصلی، برنامه سفر پزشکیان شامل مجموعه‌ای از دیدار‌ها و رایزنی‌های دیپلماتیک است. رئیس‌جمهور با رؤسای جمهور و نخست‌وزیران کشور‌های مختلف ملاقات خواهد کرد و همچنین گفت‌وگویی با دبیرکل سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش، در دستور کار قرار دارد. این دیدار‌ها که اغلب در حاشیه نشست‌های مجمع عمومی رخ می‌دهند، فرصتی برای تبادل نظر در مورد مسائل جهانی و امنیت منطقه‌ای و حقوق بشر فراهم می‌کنند. احتمال دیدار پزشکیان با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه تقریباً قطعی شده و احتمال دیدار با دیگر سران تروئیکا و بحث درباره اسنپ‌بک و مسائل هسته‌ای نیز بالاست. 
پزشکیان همچنین احتمالاً در حاشیه سفر یک هفته‌ای خود به آمریکا، نشست‌هایی با اندیشکده‌های آمریکایی و بین‌المللی، مجامع ایرانیان مقیم آمریکا و برخی گروه‌های مدنی خواهد داشت. این نشست‌ها فرصتی برای تعامل مستقیم با نخبگان فکری و جامعه ایرانی خارج از کشور فراهم می‌کنند. ایرانیان مقیم آمریکا که تعدادشان به بیش از یک میلیون نفر می‌رسد، می‌توانند نقش مهمی در انتقال پیام‌های فرهنگی ایران ایفا کنند. دولت چهاردهم تا اینجای کار توجه زیادی به ایرانیان مقیم کشور‌های خارجی داشته و برای ارتباط با افکار عمومی بین‌المللی نیز اهمیت ویژه‌ای قائل است. 
تیم همراه رئیس‌جمهور نیز موظف است منافع ملی ایران را در این سفر حفظ کند. از میان همراهان احتمالی، نام‌هایی مانند علی حاجی‌میرزایی (رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور)، سیدمهدی طباطبایی (معاون اطلاع‌رسانی دفتر ریاست‌جمهوری)، مهدی سنایی (مشاور سیاسی رئیس‌جمهور) و سیدعباس موسوی (معاون تشریفات نهاد ریاست‌جمهوری) به چشم می‌خورد. این افراد در حوزه‌های اداری، رسانه‌ای، سیاسی و تشریفاتی، مسئول اجرای موفق برنامه‌های سفر خواهند بود. گفته می‌شود دولت آمریکا اجازه صدور ویزا برای حضور خبرنگاران ایرانی همراه با رئیس‌جمهور را نداده است. 

این گوی و این میدان

سفر مسعود پزشکیان در بستری از تحولات ژئوپلیتیک پیچیده رخ می‌دهد و با تلاش‌های دیپلماتیک فشرده برای مدیریت بحران هسته‌ای و تنش‌های منطقه‌ای گره خورده است. 
سخنرانی رئیس‌جمهور مقابل رهبران کشور‌های جهان در شرایطی است که حمله اخیر اسرائیل به ایران، تنش‌ها را به سطح بالایی رسانده است. این حمله که در 23 خرداد رخ داد و منجر به شهادت بیش از هزار نفر از ایرانیان و بمباران سایت‌های هسته‌ای توسط آمریکا شد، با اعلام آتش‌بس متوقف شد. در این بستر، حضور در مجمع عمومی سازمان ملل فرصتی استثنایی برای ایران فراهم می‌کند تا مواضع خود را تبیین کند و حمایت افکار عمومی جهانی را جلب نماید. تأکید پزشکیان بر «رساندن صدای مردم ایران»، در واقع تلاشی برای تغییر روایت غالب رسانه‌های غربی است که ایران را به عنوان عامل بی‌ثباتی تصویر می‌کنند. 
نشست با ایرانیان مقیم و اندیشکده‌ها نیز جنبه تحلیلی مهم دارد. این تعاملات، بخشی از دیپلماسی عمومی ایران هستند که هدفشان تأثیرگذاری بر سیاست‌های آمریکا از داخل است. ایرانیان مقیم آمریکا، با نفوذ در محافل آکادمیک و اقتصادی، می‌توانند لابی‌های مثبتی برای ایران ایجاد کنند، در حالی که اندیشکده‌هایی مانند شورای روابط خارجی یا بروکینگز، محل بحث‌های کارشناسی هستند که می‌توانند بر تصمیم‌گیری‌های واشنگتن تأثیر بگذارند. 

نقشه‌راه عراقچی

مهم‌ترین بُعد این سفر، ارتباط آن با مذاکرات هسته‌ای است. گزارش‌های خبری حکایت از آن دارند که سیدعباس عراقچی یک نقشه راه دیپلماتیک برای حل و فصل مسائل فی‌مابین ارائه کرده است. این مذاکرات، در حالی که کمتر از چند روز به ۶ مهر (۲۸ سپتامبر) و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل باقی مانده، فشار شدیدی به تیم ایرانی وارد می‌کند. 
بنا بر اعلام برخی منابع رسانه‌ای، نقشه راه پیشنهادی ایران که در ۱۶ سپتامبر ارائه شد، شامل دو گام همزمان است: 
گام اول شامل توافق موقت هسته‌ای است. ایران خواستار از سرگیری فوری مذاکرات برای دستیابی به توافقی موقت است که شامل بازیابی و رقیق‌سازی ذخیره اورانیوم غنی‌شده بالا (۶۰ درصدی) می‌شود. در مقابل، تروئیکا باید از فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک دست بردارد و بحث لغو تحریم‌ها را جدی بگیرد. 
گام دوم مربوط به تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ است. ایران پیشنهاد تمدید چند ماهه (شش ماهه بر اساس پروتکل‌های توافق اخیر قاهره) قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را داده است. این پیشنهاد، حق اعمال تحریم‌ها را برای آلمان، فرانسه و انگلیس حفظ می‌کند، اما اجرای آن را به تعویق می‌اندازد تا مذاکرات پیش برود. 
پس از توافق موقت، نقشه راه دو گام دیگر را پیش‌بینی می‌کند؛ ارائه «تضمین امنیتی قوی» از سوی آمریکا مبنی بر عدم تجاوز مجدد، در مقابل آغاز فرایند بازیابی اورانیوم توسط ایران و سپس، پایان دائمی قطعنامه ۲۲۳۱، رقیق‌سازی اورانیوم به ۲۰ درصد برای مصارف پزشکی و لغو تحریم‌ها توسط آمریکا که زمینه‌ساز مذاکرات برای توافق نهایی خواهد بود. 
این نقشه راه که گفته می‌شود به اطلاع وزرای خارجه اروپایی نیز رسیده، حاکی از اراده سیاسی تهران برای جلوگیری از تقابل هسته‌ای است. با این حال، عدم پاسخ دولت ترامپ تاکنون، بدبینی‌هایی را ایجاد کرده است. 

چالش‌های سه‌گانه

چالش‌های مذاکره با غرب متعددند اما در برهه کنونی سه مشکل عمده رخ‌نمایی می‌کند: 

اول، موضع آمریکا: دولت ترامپ، با سابقه خروج از برجام در سال ۲۰۱۸، رویکرد فشار حداکثری را ترجیح می‌دهد. درخواست ایران برای «تضمین امنیتی عینی» می‌تواند مانع بزرگی باشد، زیرا نیازمند تعهدات قانونی از سوی واشنگتن است که ترامپ تمایلی به آن ندارد. 

دوم، مسائل جانبی مانند برنامه موشکی ایران و غنی‌سازی اورانیوم: طرف غربی، با مطرح کردن بحث موشکی و اصرار بر «غنی‌سازی صفر»، مذاکرات را پیچیده می‌کند. ایران «اقدامات سیاسی و فشار غیرمنصفانه» را نمی‌پذیرد و قاعدتاً غنی‌سازی صفر و تعطیلی موشکی شدنی نیست. ایران برنامه موشکی را دفاعی می‌بیند و تا به حال آغازگر حمله به جایی نبوده و خطری برای کشور‌های همسایه ایجاد نکرده است، در حالی که غرب آن را تهدیدکننده اعلام می‌کند. 

سوم، نقش اروپا: اروپا به وضوح ثابت کرده که «اراده مستقلی» از خود ندارد و منادی ایده‌های صهیونیست‌هاست. مصادیق بی‌شماری در این باره وجود دارد اما تازه‌ترینش مذاکرات قاهره و تغییر رفتار اروپایی‌هاست. اروپایی‌ها قبل از مذاکرات قاهره اعلام کرده بودند که در صورت توافق با آژانس اسنپ‌بک کنار گذاشته خواهد شد؛ اما بعد نظرشان تغییر کرد. 
در نهایت، نباید توقع زیادی از این گفت‌وگو‌ها داشت. تناقضات ترامپ و سران اروپا احتمال شکست مذاکرات و بازگشت به درگیری نظامی را افزایش می‌دهد. برخی با لنز خوشبینی مطلق حضور پزشکیان در نیویورک را می‌بینند و معتقدند پزشکیان با اختیارات ویژه و دیدار مستقیم با ترامپ می‌تواند کشور را به دشت گل و بلبل برساند.