وزیر علوم: رقابت در رتبه‌بندی‌های علمی حیثیتی است

ابوالفضل مظاهریدبیر گروه دانشگاه

سالن شهید مطهری دانشگاه تربیت مدرس روز گذشته میزبان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و خبرنگاران بیش از 30 رسانه بود تا به نوعی برای نخستین بار گزارش عملکرد وزارت علوم دولت چهاردهم در پاسخ به سؤالات اصحاب رسانه تشریح شود. حسین سیمایی‌صراف، وزیر علوم پیش از این هم نشست خبری با رسانه‌ها داشته اما این اولین نشستی به حساب می‌آمد که بدون مناسبت خاصی برگزار شد. «فرهیختگان» در ادامه مهم‌ترین نکات و مسائل مطرح شده در این نشست را گزارش می‌دهد. 

طرح آمایش وزارت علوم آمادۀ ارائه به شورای عالی انقلاب فرهنگی

وزیر علوم در پاسخ به سؤال یک خبرنگار درخصوص وضعیت اجرای طرح آمایش آموزش عالی گفت: «باید دانشگاه‌ها با هدف کیفی‌سازی سازمان یابند، گسترده شدن دانشگاه برای ما آزار‌دهنده است. وزارت علوم در دوره‌های مختلف در خصوص آمایش مطالعاتی داشته اما در اجرا موفق نبوده، بنابراین مجدد شورا از وزارت علوم خواسته پیشنهاد آمایش را ظرف یک ماه تحویل دهد که الان تمام پرونده آمایش ما آماده است و تحویل آن‌ها خواهیم داد.» 

آمار عجیب سامانۀ نان فقط 137 نیاز به قرارداد رسید

سیمایی‌صراف درباره ارتباط دانشگاه و صنعت گفت: «ارتباط صنعت و دانشگاه از مسائل پیچیده است که در کشور‌های دیگر هم مطرح است و یکی از مطالبات رهبری نیز است، رهبری عنوان کردند تحقیقات در دانشگاه‌ها نباید حبس شود. در سامانه نان ۲۲ هزار و ۵۸۵ نیاز ثبت شده که سال گذشته ۳۳ مورد منجر به قرارداد شد ولی امسال ۱۳۷ مورد نیاز منجر به قرارداد شده است. همچنین در سامانه ساطع ۱۴ هزار و ۶۷۰ طرح ثبت و ۲۰۰ قرار داد منعقد شده است. ما نیاز به کار بیشتر داریم، الان حدود ۱۲ هزار قرارداد با صنعت داریم، در حالی که هیئت علمی دانشگاه دولتی ما ۳۵ هزار نفر است؛ یعنی یک‌سوم دانشگاه با صنعت مرتبط است.» 
او ادامه داد: «چند مدل جذب دانشجو با محوریت صنعت داریم، ۸ هزار و ۴۳۰ دانشجوی ارشد به شیوه استادمحور جذب شده‌اند و ۵۷۷ دانشجوی دکتری تخصصی استادمحور نیز داریم، همچنین دوره پسادکتری در صنعت داریم که در حل مسائل کشور مؤثرند، رهبری نیز مجوز ۵۰۰ امریه محققان پسادکتری را صادر کرده‌اند.» 

کمونیستی خدمات می‌دهیم! 

وزیر علوم در بخش دیگری از این نشست درخصوص وضعیت ارائه خدمات رفاهی به دانشجویان تصریح کرد: «خوابگاه کافی نداریم و بخشی از  آن مقدار که داریم فرسوده هستند. دوست داریم وضعیت بهتر از سال گذشته شود، بنابراین بودجه تعمیر و احداث خوابگاه‌ها را افزایش دادیم. متأسفم بگویم که ما در دانشگاه‌ها خدماتمان را کمونیستی ارایه می‌کنیم. مسئولیت خدمات را می‌گیریم، خدمات ارائه می‌دهیم و رضایتی هم وجود ندارد، سال گذشته بیش از ۱۱ همت پول تغذیه دادیم. بالای ۲۲ درصد بودجه دانشگاه‌ها صرف تغذیه می‌شود. اکنون تغییراتی شروع شده است و در یکی از دانشگاه‌ها یکی از صنایع غذایی بزرگ خدمات ارائه خواهد داد، یک فود کورت کوچک دانشجویی تشکیل می‌شود و در ۱۷ دانشگاه رستوران مکمل راه‌اندازی شده که امسال فعال می‌شوند.» 

اسنپ‌بک شامل دانشگاه نمی‌شود

او در پاسخ به سؤال یکی از خبرنگاران به بازگشت تحریم‌ها از سوی سازمان ملل اشاره کرد و گفت: «اسنپ‌بک شامل حوزه‌های علم نمی‌شود. طبق پروتکل‌های یونسکو این تحریم نباید شامل علم، پژوهش و فناوری شود. سال گذشته من در یونسکو اعلام کردم اسناد و قطعنامه‌های تحریم شامل دانش و پژوهش نمی‌شود. بنابراین تحریم‌ها در این حوزه نباید تأثیر بگذارد؛ اما متأسفانه تحریم‌ها تأثیرات غیرمستقیم خواهد گذاشت. امیدوارم با خلاقیت بتوانیم این تأثیرات را کاهش دهیم.» 
وزیر علوم اظهار کرد: «ما دیدیم تحریم‌ها را عملاً توسعه دادند و به سمت حوزه علم و فناوری کشور کشاندند.»

مهاجرت ۱۲ هزار پژوهشگر از کشور طی ۱۲ سال گذشته

او با بیان اینکه تعداد استادانی که فرصت مطالعاتی ‌می‌روند نزدیک به صفر شده است، گفت: «در گذشته این عدد به بیش از ۲۰۰۰ نفر می‌رسید، ما دنبال منابع مالی برای اعزام اساتید به فرصت مطالعاتی هستیم؛ ضمن اینکه دانشجویان را نیز در حوزه‌هایی نظیر هوش مصنوعی به خارج اعزام می‌کنیم.» 
وزیر علوم با بیان اینکه مهاجرت برای کشور یک زیان است، گفت: «از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ ما ۱۲ هزار پژوهشگر داریم که از کشور خارج شدند. این‌ها کسانی هستند که در ایران تحصیل کردند. ممکن است فارغ‌التحصیلان ارشد، دکتری یا هیئت علمی بودند که از کشور رفتند و در یک نشریه معتبر بین‌المللی با نام یک پژوهشگاه خارجی مقاله منتشر کردند که طی یک سال ۲۸ هزار مقاله داشتند، اگر این تعداد مقاله با نام یک دانشگاه ایرانی منتشر می‌شد، رتبه علمی بهتری داشتیم.» 

دانشگاه خانۀ احزاب نیست

او با بیان اینکه دانشگاه خانه احزاب نیست و دانشجو نباید ابزار دست سیاسی‌ها باشد، گفت: «دانشجویان به این بلوغ رسیدند که استقلال داشته باشند.» 
وی با بیان اینکه دانشجویان و دانشگاه‌ها باید نسبت به جامعه و پیرامون خود حساس باشند، گفت: «ما با نهاد رهبری در دانشگاه‌ها روابط دوستانه‌ای داریم و به لحاظ خط‌مشی‌گذاری در دانشگاه‌ها با نهاد مرکزی نمایندگی رهبری همکاری خوبی داریم و اختلاف‌نظری وجود ندارد. فکر می‌کنم بستر برای جنب‌و‌جوش دانشجویان بهتر فراهم خواهد بود.» 

اصلاح سهمیه‌ها به دست رئیس‌جمهور رسید

سیمایی‌صراف در ادامه به آخرین وضعیت اصلاح سهمیه‌های ورود به دانشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: «اصلاح سهمیه‌های کنکور از مطالبات اولیه رئیس‌جمهور بود تا موضوع سهمیه‌ها با هدف تأمین عدالت آموزشی ساماندهی شود.» 
وزیر علوم تأکید کرد: «ما در وزارت علوم به همراه وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد، مطالعات وسیع و گسترده‌ای برای اصلاح سهمیه‌های کنکور کردیم که چگونه این وضعیت را بهبود ببخشیم. چندین بار پیشنهاد اصلاح سهمیه‌های کنکور آماده و به رئیس‌جمهور تقدیم شد، ما سه بار پیشنهاد را بردیم و هر بار ایشان نقطه‌نظراتی داشتند که ما این نظرات را اعمال کردیم. خوشبختانه سهمیه‌ها نظم و نسق خوبی پیدا کرد که اگر منتشر شود رضایت‌بخش خواهد بود.» 

دانشگاه‌ها موظف به تأمین روشنایی معابر هستند

سیمایی‌صراف در مورد سؤال یکی از خبرنگاران در مورد تأمین امنیت دانشگاه، گفت: پس از داستان پرغم امیرمحمد خالقی کارگروهی تشکیل دادم که امنیت معابر دانشگاهی تأمین شود. علی‌رغم اینکه دانشگاه مدعی بود که تأمین امنیت معابر باید توسط پلیس و تأمین روشنایی معابر توسط دانشگاه انجام شود؛ ولی من دستور دادم دانشگاه‌ها تأمین روشنایی معابر اطراف دانشگاه‌ها را انجام دهند. همچنین از بخش خصوصی پلیس و نگهبانی برای تأمین امنیت استفاده کنند. عملکرد این کارگروه حدود دو ماه قبل منتشر شد، اگر پیشنهادی در این زمینه وجود دارد، مطرح شود. 
وی همچنین در مورد خوابگاه‌های دانشجویی گفت: «خوابگاه متاهلی ۹۸۰ واحد را تکمیل کردیم که برخی از آن‌ها افتتاح شده است و ۶ هزار و ۱۰۰ واحد در مرحله ساخت هستند، امیدواریم بتوانیم با تأمین خوابگاه‌ها حداقل رفاه را فراهم کرده و فضای بهتری را برای آموزش و پژوهش تامین کنیم.» 

رقابت در رتبه‌بندی‌های علمی حیثیتی است

سیمایی‌صراف در پاسخ به سؤال خبرنگار «فرهیختگان» درخصوص رتبه‌بندی ملی دانشگاه‌ها که توسط مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام(ISC) انجام می‌شود و چگونگی استفاده از این رتبه‌بندی در برنامه‌های وزارت علوم توضیح داد: «موضوع رتبه‌بندی مهم است، بنابراین کمی فراتر از سؤال شما به آن پاسخ می‌دهم. ما دو نوع رتبه‌بندی داریم. یک رتبه‌بندی برای دانشگاه‌هایمان که در داخل کشور انجام می‌شود. ISC این رتبه‌بندی را انجام می‌دهد و شاخص‌های مختلفی هم دارد: آموزش، پژوهش، فناوری و چند شاخص دیگر. این یک رتبه‌بندی داخلی است. نوع دیگر، رتبه‌بندی بین‌المللی است.» او در ادامه افزود: «بعضی‌ها می‌گویند اصلاً چرا وارد رتبه‌بندی بین‌المللی می‌شوید؟ چرا می‌ترسید که عددتان تغییر کند؟ این حرف هم درست است و هم غلط. درست است چون معیار‌هایی که آن‌ها دارند، بومی ما نیست. وارد جزئیات آن معیار‌ها نمی‌شوم. مثلاً یکی از معیار‌ها «بین‌المللی شدن دانشگاه» است. بین‌المللی شدن یک ضرورت است، اما اکنون دانشگاه‌های ما بین‌المللی نیستند؛ بنابراین رتبه ما پایین می‌آید. اما آیا می‌توان بی‌توجه بود و اصلاً در این رتبه‌بندی‌ها شرکت نکرد و گفت «برای خودشان باشد»؟ نه؛ ما باید خودمان را بشناسیم و برای خودمان برنامه‌ریزی کنیم.» وزیر علوم در ادامه با طرح این نکته که ما اساساً یک ستیز با سازمان‌ها و استاندارد‌های بین‌المللی داریم، ادامه داد: «این موضوع خود بحثی مفصل است و فقط خواستم سرنخی بدهم. اما نمی‌توان بی‌توجه بود. همین الان دانشگاه آکسفورد نگران است که استنفورد از آن جلو بیفتد یا عقب بماند. یعنی مثل یک مربی فوتبال تلاش و جایگاه خود را در جدول رصد می‌کند. چون این جایگاه است که توجه دانشجو را جلب می‌کند، بهترین استعداد‌ها را به سمت خود می‌کشد و مثل مغناطیس عمل می‌کند. سرمایه‌گذاری‌ها هم به سمت دانشگاهی ‌می‌روند که رتبه بالاتری دارد. این رقابت در دنیای علم جدی و واقعی است.» 

سیمایی‌صراف در ادامه به تکلیف قانونی برنامه هفتم اشاره کرد و افزود: «به همین دلیل هم قانون برنامه هفتم گفته رتبه ۱۷ باید به ۱۴ برسد. البته باید به این نکته هم اشاره کنم و از دستاورد خودمان هم غفلت نکنیم. رتبه ما شاید تا ۱۵ سال پیش، بالای ۵۰ بوده اما الان ۱۷ است. قانونگذار تکلیف کرده که باید به ۱۴ برسیم، چون متوجه بوده نباید از رتبه‌بندی‌های بین‌المللی عقب ماند. حتی بخشی از این مسئله حیثیتی است. وقتی کشوری با سابقه تمدنی و تاریخ بلند در آموزش عالی، رتبه‌اش پایین‌تر از کشوری قرار بگیرد که تنها ۵۰ سال دانشگاه دارد، طبیعی است که برایمان ناخوشایند باشد.» 

او در ادامه با اشاره به بخشی از سؤال خبرنگار «فرهیختگان» درخصوص اظهارات مدیرکل حوزه وزارتی وزارت علوم درخصوص نحوه انتخاب دانشگاه‌های سطح یک و اضافه شدن دو دانشگاه به این مجموعه تصریح کرد: «ما تصویب نکردیم که دانشگاه‌های سطح یک، ۱۳ دانشگاه باشند و حالا دو دانشگاه دیگر اضافه شوند بلکه بر اساس معیار‌های ISC، جایگاه چند دانشگاه دیگر را هم بررسی کردیم و دیدیم دانشگاه شهید باهنر کرمان و دانشگاه شهید چمران اهواز واجد شرایط هستند. بنابراین آن‌ها به گروه ۱۳ اضافه شدند و مجموعه به ۱۵ دانشگاه رسید. این هم چیز عجیبی نیست. در ژاپن هم که دانشگاه‌های بسیار خوبی دارد، گروه‌هایی به نام دانشگاه‌های سطح یک تشکیل شده است.» 

وزیر علوم در ادامه تأکید کرد: «کارکرد دانشگاه‌ها متفاوت است. برخی هنوز تمرکز بر آموزش دارند و این هم ارزشمند است؛ چراکه فرهنگ عمومی و آگاهی‌های عمومی را باید ارتقا داد و این وظیفه بر عهده دانشگاه است. برخی دانشگاه‌ها آموزش و پژوهش را با هم دنبال می‌کنند، اما هنوز وارد مرحله سوم نشده‌اند. ماموریت دانشگاه‌ها متفاوت است، بنابراین سطح مأموریت‌ها متفاوت است. اشکالی ندارد چنانچه عرف محافل علمی دنیا هم همین است، گروه‌های کوچک‌تری شکل بگیرند. همین موضوع هم موجب ایجاد رقابت شده است. دانشگاه‌های دیگر تلاش می‌کنند خود را به شاخص‌های گروه ۱۵ نزدیک کنند.» 

مطلب مرتبط فرهیختگان را بخوانید: مشارکت استادان در قرارداد‌های ارتباط با صنعت؛ یک‌سوم یا یک‌ششم؟